Черчил: Три пати во мојот живот Бугарија беше на погрешна страна

Иако поразот на Германците веќе можеше да се види, Бугарија се колебаше да ја смени страната. Таа бараше од сојузниците да ги задржи анектираните територии откако ќе заврши војната. Черчил ја нарече „суров лакеј на нацистите“

Премиерот Багрјанов презеде чекори за намалување на употребата неговата земја од страна на Германија како воена база против СССР, што беше голема грижа на советската влада. Германските возови што ја преминуваа Бугарија до Романија беа намалени од осум неделно на еден, а преостанатиот требаше да се елиминира. Бугарија им нареди на Германците да ги отстранат сите свои оперативни сили од пристаништата Варна и Бургас и направи аранжмани за советските дипломати да го проверат повлекувањето (всушност, многу германски бродови и придружни трупи останаа во пристаништата). Филов се согласи на овие постапки и ги почувствува „оправдани со новата ситуација во Црното Море, со цел да се избегне, ако е можно, нов конфликт на Балканот со Русија и на крајот, исто така, со Турција, кој веројатно ќе интервенира доколку Русија раскине со нас“. Советите ѝ дадоа виртуелен ултиматум на Бугарија за германската употреба на црноморските пристаништа, а шефот на дипломатијата Драганов му испрати депеша на бугарскиот министер во Москва дека „нејасниот одговор ќе доведе до раскинување на нашите односи со Русија, што не е ниту во наша интерес, ниту интерес на Германија и ќе предизвика катастрофа на Балканот“. Затоа, тој официјално побара од Германија да ги евакуира пристаништата и на тој начин „да ѝ даде можност на Бугарија да избега од катастрофата со Русија“. Германија се согласи без протест. Ова не ја поткопа довербата на Германија во Багрјанов.

ПРЕГОВОРИ СО СОЈУЗНИЦИТЕ

Западните сојузници очекуваа дека веднаш штом Багрјанов дојде на власт, тој ќе се обиде да ја извлече Бугарија од војната. Багрјанов навистина им постави ограничувања на Германците, но тој беше многу бавен да контактира со сојузниците. На 20 јуни 1944 година, бугарскиот конзул во Истанбул, Иван Станчов, беше овластен да започне дискусии со д-р Флојд Блек, кој беше претседател на Американскиот колеџ во Софија од 1926 година и со друг американски професор. Станчов побара дефинитивно сојузничко ветување дека на Бугарија ќе ѝ биде дозволено да ги задржи Јужна Добруџа и голем дел од Македонија, нема да биде подложена на сојузничка окупација и нема да биде побарано да ги протера Германците. Тој побара итен одговор од сојузниците.

Конечните сојузнички услови беа исклучително дарежливи во споредба со оние во претходната британска нацрт-верзија. Тие бараа бугарските трупи да се повлечат од целата територија окупирана од Бугарија од 1 јануари 1940 година (во која беше вклучена и Јужна Добруџа), но ветија дека тоа ќе биде „без предрасуди за крајно решавање на спорните територијални претензии“. Од Бугарија, исто така, ќе се бара да ја прифати сојузничката окупација, „да направи толкави репарации и враќање на имотот какви што може да бараат Обединетите нации“ и да им обезбеди на сојузниците воени материјали, транспорт, информации и архиви. На Бугарија нема да ѝ биде доделен статус на сојузник. Предавањето би било безусловно, но сојузничките преговарачи биле овластени да понудат одредени олеснувања: гаранција за бугарската независност, уверување дека ниту југословенските ниту грчките трупи нема да учествуваат во окупацијата и задржување на Јужна Добруџа. Не беше понуден никаков компромис за Тракија или Македонија заради големите тешкотии што би ги предизвикало тоа со Грција и Југославија; британскиот став бил дека бугарските тврдења „во ниеден случај не се убедливи“. Овие се сметаа за максимални отстапки и ќе бидат понудени само доколку Бугарија се оддалечи од Оската и Германците да се предадат на нејзината територија. „Ако, пак, Бугарија треба да го одложи предавањето сѐ додека поразот на Германија е неизбежен, Обединетите нации не треба да прават отстапки кон Бугарија, освен во врска со крајното враќање на нејзината независност“.

Сојузничките услови беа разумни, но не многу привлечни. Бугарија очекуваше да може да ја смени страна во последниот можен момент и сепак да избегне третирање како непријател од сојузниците. Во најлош случај, се очекуваше да се бара учество во војната на сојузничката страна; во најдобар случај може да остане неутрален. Багрјанов сега откри дека сојузниците сакаат тој веднаш да се повлече од војната, иако веруваше дека ова ќе биде национално самоубиство и тие ќе му понудат услови што тој ги сметаше за понижувачки. Најважно беше територијалното прашање: сè додека сојузниците не гарантираа дека новостекнатите земји ќе останат дел од Бугарија, Багрјанов не сакаше да донесе конечно решение.

На Бугарите им беше јасно дека грчкиот и југословенскиот притисок ќе има многу поголем ефект врз Британците и Американците по војната отколку што ќе бидат тврдењата на поранешната непријателска држава. Според тоа, Бугарија мораше да ги добие сите можни отстапки додека беше во стратешка позиција и сè уште имаше моќ за преговарање. Багрјанов одлучи да го одложи официјалното прифаќање на сојузничката понуда со надеж дека подоцна може да се добијат подобри услови. Во меѓувреме, тој се обиде да им покаже на сојузниците дека Бугарија искрено сака да се отцепи од Оската што е можно поскоро.

Додека се занимаваше со Запад, бугарската влада беше загрижена и за две закани од Исток – Турција и СССР. Бугарија не беше во војна со Советскиот сојуз, но Советите беа незадоволни од бугарската политика. Софија се плашеше и Турција да не влезе во војната на страната на сојузниците

На 20 јули 1944 година, Никола Балабанов, бугарски амбасадор во Турција, донесе од Софија белешка за сојузничките преговарачи во Истанбул во која е истакната општата политика на бугарската влада. Тој му придаде големо значење на овој документ и побара тој да се чува апсолутно таен за да се спречи замена на кабинетот на Багрјанов со друг кој ќе биде многу прогермански. Според оваа белешка, целта на владата била „да ја извлече Бугарија од војната штом условите ја овозможат оваа цел“. Во неа се тврдеше дека германските активности во Бугарија беа остро ограничени, особено по должината на брегот на Црното Море, и дека во голема мерка беше постигната внатрешна пацификација. Понатаму, белешката сугерираше дека Бугарија планира да ги повлече воените сили од Србија (но не и од Македонија), да прогласи општа политичка амнестија и да го укине анти-еврејското законодавство. Белешката заврши со уверување дека Багрјанов „прави сѐ што е можно за да ја извлече Бугарија од војната“ и се вели дека американската влада може да помогне со тоа што ќе понуди свои ставови за „позицијата на Бугарија во идните политички аранжмани на Балканот“.

СОВЕТСКИОТ СОЈУЗ И ТУРЦИЈА

Додека се занимаваше со Запад, бугарската влада беше загрижена и за две закани од Исток – Турција и СССР. Бугарија не беше во војна со Советскиот сојуз, но Советите изразија значително незадоволство од бугарската политика. Багрјанов реши да ги подобри односите со Москва со намалување на германската воена активност во Бугарија и тоа го стори. Советската влада, сепак, не беше задоволна и побара од Бугарија да дозволи повторно отворање на советскиот конзулат во Варна, кој беше затворен по едногодишен притисок на Германија во 1942 година. Тие тврдеа дека ова ќе ја избрише дамката врз бугарската чест предизвикана од необјаснето убиство на советски дипломат таму порано во војната; но вистинската причина беше што сакаа конзулатот да ги набљудува германските поморски движења во пристаништето, каде во јуни 1944 година имаше над 60 германски бродови. Рестрикциите на Багрјанов кон Германците ги ограничија само нивните „офанзивни “ активности; нивните „дефанзивни“ активности – ако може да се направи такво разграничување – се зголемуваа додека Црвената армија напредуваше кон Балканот. Бидејќи таквата активност ги влоши односите со Советскиот Сојуз, што не беше намера на Багрјанов, тој на 29 јули го доволи повторното отворање на советскиот конзулат во Варна и објави дека сè што е неспоиво со бугарската позиција на неутралност, сега е избришано.

Неутралниот сосед на Бугарија, Турција, соработуваше со Германија во текот на целата војна: таа вршеше редовни пратки на хромна руда до Рајхот, а во јуни 1944 година им беше дозволено на германските воени бродови да минуваат низ Босфорот. Меѓутоа, во средината на јули 1944 година, бугарските весници објавија дека Турција преговара со Британците и Американците. На 2 август 1944 година, турскиот парламент под сојузничкиот притисок и стравот да не биде дипломатски изолиран во повоениот свет, изгласа прекин на односите со Германија.

ГОВОРОТ НА ЧЕРЧИЛ

Истиот ден, на 2 август, премиерот Винстон Черчил одржа говор во Долниот дом силно критикувајќи ја Бугарија и имплицирајќи дека таа, како и Романија, ќе мора да го постигне својот мир првенствено со Советскиот Сојуз. Черчил не направи разлика меѓу владата на Багрјанов и претходните прогермански влади и посочи дека Бугарија нема да помине добро на идната мировна конференција.

„Трипати фрлени во војна на погрешната страна од мизерно друштво на криминални политичари, кои се чини дека се способни за уништување на нивната земја генерација по генерација, три пати во мојот живот оваа бедна Бугарија го подложи селанско население на сите страдања на војната и казни на поразот…

Моментот на покајание не помина, но минува брзо. Цела Европа оди неодоливо кон нови и безбедни темели. Кое ќе биде местото на Бугарија на местото на пресудата, кога ќе се открие ситната и кукавичка улога што таа ја играше во оваа војна, и кога целиот југословенски и грчк народ, преку своите претставници, на масата за примирјето на сојузниците ќе ја откријат на табелата за примирје на сојузниците мрачната приказна за работата што бугарската армија ја вршеше во нивните земји како сурови лакеи на паднатата нацистичка моќ?“

Ова обвинување извлече одговор од младиот член на Народното собрание, Никола Минков, кој цитираше дел од говорот на Черчил и истакна дека требаше да се дадат размисли за страдањата на Бугарија од Грците и Србите. Бугарските територијални претензии, рече тој, се целосно во согласност со принципот на националноста, а Бугарија сè уште имаше силна армија. Притисокот врз Бугарија да преговара, стануваше сè посилен. На почетокот на август, сојузничките сили на Запад го пробија фронтот во Нормандија и брзо напредуваа низ цела Франција. Од другата страна на континентот, советските сили беа подготвени за напредок на Балканот, а кој германските и романските трупи ќе биде невозможно да ги запрат.

На 12 август, група опозициски лидери ѝ презентираа на бугарската влада петиција – прва од 1942 година, во која се наоѓаа имињата на лидерите на комунистичките и на некомунистичките партии. Во петицијата се бара владата да стави крај на војната со Велика Британија и Соединетите Држави, да отвори вистински пријателски односи со Советскиот Сојуз, да ги повлече војниците од територијата за кооја Бугарија нема побарување (но не и од анектираните територии), да ги почитува демократските права и да формира репрезентативна и уставна влада.   (Продолжува)