Бугарија бараше спас во прогласување неутралност

Бугарските емисари им кажуваа на сојузниците од Западот да не поставуваат премногу остри услови и дека Советите веројатно ќе ѝ понудат на Софија подобри услови за мир, но дека Бугарија е подготвена да направи одредена жртва за да го обезбеди својот „иден статус на слободна демократска држава“

Главната тешкотија во преговорите остана територијалното прашање, на кое не би попуштиле ниту Бугарите, ниту сојузниците. Милев, бугарскиот конзул во Женева, го извести министерот за надворешни работи Драганов дека најмногу што може да се очекува од сојузниците, дури и ако Бугарија веднаш ја напушти војната, се границите пред операцијата „Марита“ (1941). „Тие не сакаат ниту да слушнат за Тракија и излезот на Егејот. Сега Грците се les infants gâtés  (размазени новороденчиња) и во никој случај нема да биде нарушен нивниот територијален интегритет “. Багрјанов, сепак, се обиде да ги реши спротивставените притисоци со преземање на половични мерки, како што тоа го правеше повеќе од два месеци. На 14 август го смени поранешниот премиер Божилов од новата функција директор на Народната банка. Иако официјалната причина беше „лошото здравје“ на Божилов, овој потег беше преземен за да ги смири оние што се жалеа дека сегашната влада има премногу врски со претходните. Багрјанов исто така отстрани некои од најблиските соработници на Божилов во банката.

Два дена подоцна, Багрјанов, Драганов и Филов се состанаа за да разговараат за предложениот таен договор со Турција, со кој се надеваа дека ќе избегнат конфликт меѓу двете земји и ќе спречат целосна дипломатска изолација на Бугарија. Договор со Турција значеше сојуз со држава која барем технички беше во сојуз со Велика Британија. Понатаму, Бугарија и Турција споделија страв од советска доминација на Балканот; последниот текст на договорот ја содржеше реченицата „Двете влади сметаат дека вистински и траен мир на Балканот ќе биде можен само доколку се воспостави врз фер основа што Балканот ќе го препушти на балканскиот народ“.  

Германците биле свесни за желбата на Бугарија да се огради од Оската и многу од германските офицери во земјата сметале дека ситуацијата е крајно нестабилна. Германскиот врховен командант на Балканот, фелдмаршалот Фон Вајхс, веруваше дека Бугарија одеднаш ќе ги смени страните во војната, како што тоа го стори Италија, и предупреди на преголема зависност од бугарската армија за одбрана на Балканот. Затоа му препорача на Берлин армијата да се разоружа за да не може да се сврти против Германците во критичен момент. Официјалниот германски став, сепак, продолжи да биде под влијание на историјата на решителниот став на Бугарија за време на Првата светска војна, кога малата земја ја задржуваше експедициските сили на француски, британски, српски и руски дивизии. Од Бугарија се очекуваше да го стори истото ако сојузничките трупи повторно се појават на границата на земјата, а две десетици бугарски дивизии можат многу да помогнат во одбраната на Германија на Балканот.

Од оваа причина, и покрај приговорите на голем број воени и разузнавачки офицери, Германија одлучи да ѝ испрати дополнително оружје и опрема на бугарската армија, вклучително и многу опрема што беше многу потребна на германската армија. Кога 50-тина гасеничари и 88 тенкови „Марк IV“ беа испратени во Бугарија на почетокот на август, полковник фон Јунгенфелд, главниот советник за обука на бугарската армија, силно се спротивстави на генералниот инспектор на панцерите, генерал Гудеријан. Како резултат, Гудеријан нареди овие оклопни возила да бидат пренасочени кон 4. СС дивизија на Балканот. Во седиштето на Хитлер, како и да е, генералот Јоди се спротивстави на оваа наредба и насочи да се следат оригиналните упатства. Но дури по 25 август Германија започна да презема „одредени мерки на претпазливост“ против можноста за оддалечување на Бугарија од Оската.

Конечно, на 17 август, Багрјанов официјално ги отфрли политиките на неговите претходници. Во говорот во Народното собрание тој ги опиша катастрофите што ѝ беа нанесени на земјата следејќи го „крвавиот пат на шовинизмот и војната“ – политика што тој ја нарече кратковида и „спротивна на волјата на народот“. Тој најави дека од сега Бугарија ќе следи политика на строга неутралност и вети целосна политичка амнестија. Собранието ја поздрави новата политика со истиот бурен аплауз што ѝ го даде на поранешната прогерманска политика. Весниците му посветуваа значителен простор на говорот, а нивните наслови пренесуваа впечаток дека тој е многу поексплицитен отколку што беше реално. Весниците откриваат и дека поранешниот претседател на Собранието, Стојчо Мошанов, бил испратен во Каиро да преговара за формално мировно решение. (Всушност, Мошанов отиде во Анкара, а не во Каиро.)

Така, Багрјанов се обиде да ја извади Бугарија од војната не со предавање, туку едноставно со прогласување на земјата неутрална. Иако беше сомнително дека ова ќе ги задоволи сојузниците, алтернативите на Багрјанов беа толку непријатни што коцкањето се чинеше вредно. Како и да е, некои претставници на Народното собрание го критикуваа дека отишол предалеку. Александар Цанков тврдеше дека судбината на Бугарија е врзана со таа на Германија и дека Рајхот никогаш нема да капитулира; Лазар Попов се спротивстави на тврдењето на Багрјанов дека ја спасил земјата со тоа што станал премиер и на импликацијата дека Германија ја изгубила војната; Димитер Пешев, поранешен потпретседател на Народното собрание, повика да не се прави компромис за територијалното прашање, бидејќи Македонија и Тракија „не беа само соништа – тие се национални потреби“; и поранешниот премиер Никола Мушанов рече дека Багрјанов требаше да го прифати попопуларниот и пореален курс за потпирање на Русија, иако не му беше јасно на Мушанов или на кој било друг како може да се направи тоа. Од поголема важност беше несреќната забелешка на министерот за надворешни работи Драганов дека за Бугарија имаше оправдување да се приклучи на Тројниот пакт во 1941 година и дека „ако Бугарија се најде во логорот на непријателот, голем дел од вината е на сојузниците“. Забелешката на Драганов можеби содржеше некаква вистина, но фрли сомнеж во искреноста на Бугарија и штетно влијаеше на мировната мисија Мошанов.

Сојузниците од Бугарија бараа да се повлече од грчката и југословенската територија, да обезбеди судење на бугарските воени злосторници и да плати репарации за воената штета нанесена на сојузничките нации. На Бугарија ќе ѝ биде дадено усно ветување дека ќе се почитува нејзината независност

На 14 август, Стојчо Мошанов му се обрати на советникот на британската амбасада во Анкара со барање да разговара со амбасадорот, сер Хју Кначбул-Хагесен. Советникот му рече на Мошанов дека британскиот став за Бугарија е сосема јасен, но Мошанов одговори дека донесува комплетно нов пакет предлози. Британското Министерство за надворешни работи го овласти Сер Хју да ги слушне предлозите на Мошанов, но го советуваше да не презема ништо освен да ги пријави во Лондон.

На следната средба со Британците, на 16 август 1944 година, Мошанов изјавил дека бугарската влада сега сака да ја напушти војната и сака да ги знае сојузничките услови. Два фактори влијаеја на времето на примирјето, рече тој. Една од нив беше неопходноста да се собере пред тоа што е можно повеќе од жетвата, во случај на одмазда од Германија. Жетвата беше добра, но доцнеше, и повеќето од армиските резервисти работеа на нива. Другиот фактор беше потребата да се обезбеди единство во земјата, за што тој тврди дека ќе трае уште една или две недели.

Кначбул-Хагесен одговори дека времето истекува; војната немаше да мирува сѐ до средината на септември кога Бугарија ја собира жетвата. Мошанов призна дека оддалечувањето на Бугарија од Оската ќе има значително воено влијание, но се спротивстави на тоа дека „би било непрактично да се побара Бугарија да ги раскине односите со Германија и да ги повлече војниците од Србија и Грција во оваа фаза“. Во меѓувреме, тој предложи Бугарија да ја покаже својата искреност со ослободување на сојузничките затвореници (главно заробени пилоти) и со испраќање емисар во Каиро не подоцна од крајот на август. Британците се колебаа околу стратешката упатност на моменталниот раскин на Бугарија со Германија. Помошник од Британската амбасада во Вашингтон до Стејт департментот на САД од 20 август 1944 година, посочува дека можеби сè уште не е зрело времето за таков прекин.

Мошанов и бугарскиот индустријалец Георги Киселов им ги предадоа акредитивните писма на сојузниците во Истанбул на 23 август и ги повикаа веднаш да постапат по бугарското барање за мир. Киселов тврди дека владата на Багрјанов веќе презела значителни ризици во обидот да се огради од Германија и дека германската воена интервенција во Бугарија останува можност. Бугарските емисари истакнаа дека Советите веројатно ќе ѝ понудат на Бугарија подобри услови, но дека Бугарија е подготвена да направи одредена жртва за да го обезбеди својот „иден статус на слободна демократска држава“. Тие, сепак, предупредија дека ако Западот предложи премногу остри услови, бугарските трупи ќе се свртат кон Советскиот Сојуз и владата нема да може да одолее.

ПРЕБЕГОТ НА РОМАНИЈА

Настаните во Романија им дадоа дополнителна итност на бугарските преговори. На 20 август Русите извршија масовен напад врз германската и романската одбрана долж границата со Романија. До пладне беше соопштено дека руската пешадија качена на тенкови продира во руманските делови на линијата и не наидува на речиси никаков отпор. Маршалот Антонеску, диктаторот на Романија, отиде на фронтот во обид да ги собере разочараните сили. По враќањето во Букурешт на 23 август, кралот Михаел го повика да го извести за воената состојба и побара да ги прифати условите на Советскиот сојуз. Антонеску одби и веднаш беше уапсен по наредба на кралот, кој потоа нареди апсење на кабинетот и началникот на германската воена мисија. Пребегот на Романија од Оската остави само четири германски дивизии помеѓу Бугарија и Црвената армија што напредуваше. Кога гласот за пучот на кралот стигна до Берлин, германските единици во Романија веднаш добија наредба да ги окупираат стратешките области и засилувања летаа кон земјата. Во меѓувреме, Луфтвафе изврши бесцелни напади врз главниот град на Романија. Но, германската сила беше несоодветна да им се спротивстави на Русите и истовремено да ги казни Романците. Германските репресалии само ги испровоцираа Романците да ѝ објават војна на Германија на 25 август.

На 23 август, Багрјанов објави дека Бугарија целосно се повлекува од војната. Три дена подоцна, Драганов го извести советскиот вршител на работите во Софија дека сите германски трупи кои бегаат од Романија во Бугарија, отсега ќе бидат разоружани и дека од германските трупи кои се во земјата ќе биде побарано веднаш да се повлечат или да бидат разоружани. Западните сојузници, дознавајќи за тоа, побараа советската влада да не ги охрабрува Бугарите да веруваат дека неутралноста ќе биде доволна наместо енергична акција против Германија. Москва одговори со отворање насилна радио и прес-кампања против владата на Багрјанов.

Мошанов се вратил во Софија за упатства ноќта на 24 август, додека Киселов останал во Турција за да ги повика Британците и Американците да не ја губат можноста да ѝ помогнат на Бугарија во војна. Црвената армија може да се појави на Дунав во секое време, изјави тој; или комунистички режим може да го замени сегашниот во Бугарија; или Германците може да интервенираат и да спречат Бугарија да ја напушти Оската. Сојузниците и Бугарите меѓусебно се обвинуваа за одложувањето на постигнувањето договор. Драганов ги замолил Турците на 25 август дипломатски да интервенираат со цел да се забрзаат преговорите за примирје: „Русите се приближуваат до устието на Дунав… Британците и Американците дејствуваат премногу бавно. За да се дојде до разбирање, брзината сега е неопходна“.

Во обид да ги забрзаат работите, сојузниците одлучија да ги водат првичните преговори во Анкара, наместо во Каиро, и изјавија дека во меѓувреме ќе гледаат поволно на сите сојузнички активности преземени од Бугарите. Поточно споменати беа ослободувањето на сојузничките затвореници, престанок на непријателствата против сојузниците (иако тоа веќе беше сторено), прекинување на дипломатските односи со Германија и протерување на германските трупи од бугарската територија. Овие мерки ја сочинуваа основата на официјалните услови за примирје што сојузниците сега беа подготвени да ѝ ги презентираат на Бугарија. Покрај тоа, од Бугарија се бараше да се повлече од грчката и југословенската територија, да обезбеди судење на бугарските воени злосторници и да плати репарации за воената штета нанесена на сојузничките нации. Како и да е, на Бугарија ќе ѝ биде дадено усно ветување дека ќе се почитува нејзината независност, а Грција и Југославија само ќе се согласат на договорот наместо да учествуваат во потпишувањето.

Преговорите се преселија во Каиро, како што првично беше планирано; на 30 август, таму летнаа Мошанов и полковникот Желесков (поранешен бугарски воен аташе во Истанбул), наскоро ќе им се придружат дипломатот Иван Станчов и проамериканскиот поранешен директор на Бугарските железници, Љубен Бошков. Бугарските претставници истакнаа дека владата на Багрјанов презела дополнителни мерки за да ја докаже својата искреност: речиси пет илјади германски војници од Романија беа разоружани, Гестапо беше протеран од земјата на 27 август, на другите Германци стационирани во Бугарија им беше даден рок до 31 август за заминување, сите антиеврејски закони беа укинати, а бугарските окупациски трупи беа повлечени од Србија. Понатаму, сојузничките затвореници наскоро ќе бидат ослободени, а Народното собрание треба да се распушти за неколку дена. Ништо не беше преземено за прекинување на односите со Германија, рече делегацијата, бидејќи тоа нема да биде во согласност со прифаќањето на Бугарија на строга неутралност.

Бугарите беа свесни дека Германија знаеше за овие потези и беа уплашени во текот на последната недела од август дека Германците ќе прибегнат кон воена акција против Бугарија. Софија беше во паника и се проширија гласини дека градот ќе биде бомбардиран. На денот на романското предавање, сојузничкиот воздушен напад на премините на Дунав силно ги вознемири Бугарите, кои сметаа дека Романците и Црвената армија ја напаѓаат Бугарија. Бугарите исто така беа загрижени затоа што се знаеше дека германските трупи ја напуштија Бугарија заземале позиции во Македонија со очигледна намера да ја бранат долината на Вардар и Морава. Амбасадорот Бекерле, кој луто ја напушти Бугарија на почетокот на месецот, се врати на 27 август во многу помирно расположение и рече само дека Бугарите ќе жалат за својата грешка.

Германија не можеше да ѝ дозволи на Бугарија да се оддалечи од оската, бидејќи тоа ќе ги прекине единиците во Романија и ќе ја загрози позицијата на Германија во Грција и Србија. За да се спречи ова, Германците имаа план за вонредни состојби – соодветно наречен „Операција Хундесон“ – кој требаше да го води полициска дивизија на СС. Под Цанков би се создала бугарска марионетска држава. (Германците накратко го сметаа и Иван Михајлов, водачот на ВМРО, за улогата на администратор на Македонија.) Но, недоволното време и брзото напредување на Црвената армија оневозможија Германија да ја изврши оваа операција со малата сили тогаш достапни. (Продолжува)