Емотивните арии на Хендел го запираат срцето

Алелуја! Композиторот чија музика го осветли џорџијанскиот Лондон ја усоврши уметноста на оживување на емоциите во делата кои сè уште резонираат за нас денес

Германскиот композитор кој ја донесе италијанската музичка мода на лондонската публика, Георг Фридрих Хендел (1685-1759) е извонреден театарски композитор од барокната ера, чии 42 опери и дваесетина ораториуми ја рафинираа уметноста на оживување на човечките емоции во музиката. Пишувајќи за силните страни на најголемите пејачи од неговата ера, тој компонираше арии во кои блескави гласовни огномети лесно креираа моменти на убавина што го запира срцето. Тој исто така беше композитор за многу државни прилики во џорџијанска Англија, создавајќи церемонијален звучен свет кој сè уште резонира, три века подоцна.

Ако звучи и величествено и славенички, големи се шансите тоа да е на Хендел. Помислете на хорот Алелуја од „Месија“, Музиката за кралскиот огномет или Пристигнувањето на кралицата на Шеба. Дали Лигата на шампионите би изгледала толку благородна потрага доколку ја немаше својата тема, химната на крунисувањето на Хендл, „Свештеникот Задок“? Оригиналниот Задок се пее на секое британско крунисување уште од времето на Џорџ II – го слушате во Круната како Клер Фој е направена „божица“. Помалку благородно, аријата на Хендел Ombra mai fu е позадината за некои сериозно дојдени погледи од Џон Малкович во „Опасни врски“. Тука е Сарабанда, главната тема не филмот „Бари Линдон“ од Стенли Кјубрик.

Неговиот живот…

Хендел е роден во Хале, близу до Лајпциг, во 1685 година – истата година како Ј.С. Бах. Има приказна дека неговиот татко, успешен бербер-хирург, бил толку категоричен дека неговиот син треба да студира право наместо музика, што остатокот од семејството морал да прошверцува клавикорд на таванот за младиот Георг Фридрих да вежба. Без разлика дали тоа е вистина или не, неговата среќа се промени кога, на патување во дворот, беше слушнат од војводата како свири на оргули, кој инсистираше да се охрабри неговиот талент. На 17 години ја добил својата прва работа како оргулист, но веќе гледал подалеку од животот како црковен музичар, а следната година заминал за Хамбург и неговата позната оперска куќа.

Тој започна како втор виолинист во оркестарот на оперската куќа, но набрзо беше промовиран да свири клавичембало – што значеше дека, како и свирењето на придружбата за време на рецитативите (пасусите на говорот меѓу ариите), тој ефективно ги водеше изведбите на начинот на кој денес прави диригент. Тој, исто така, мораше да компонира: неговите први две опери беа изведени неколку недели пред неговиот 20-ти роденден.

Наскоро неговата љубопитност го одведе во Италија, центарот на сè оперско. Во модерната Венеција, тој го имаше својот прв голем хит со операта „Агрипина“. Во Рим, композиторите го заобиколуваа папскиот указ со кој се забранува операта, наместо тоа, пишувајќи ораториуми (дела слични на операта, но неисценирани, и засновани на библиски или на друг начин поучувачки приказни) кои беа епски и драматични како и сè на сцената. Токму во Рим, Хендел ги напиша своите први два, Il Trionfo del Tempo e del Disinganno и La Resurrezione, заедно со огромен број кантати и црковна музика, вклучувајќи го и неговиот грандиозен Dixit Dominus.

Секогаш добро вмрежен, во Венеција Хендел обезбеди престижни покани за дворовите во Хановер и Лондон. Тој застанал во Хановер доволно долго за да се пријави како капелмајстер (шеф на музика) на дворот на електорот, Георг Лудвиг (наскоро Џорџ I од Англија) и да се спријатели со неговиот син, идниот Џорџ II. Веднаш штом пристигнал во Лондон, бил фатен да ја напише музиката за „Риналдо“, првата опера напишана за лондонски театар на тогашниот моден јазик – италијанскиот. Тој ја заврши за само две недели, делумно благодарение на неговата повторна употреба на музика од претходни дела изведени на друго место: на пример, делот за хероината Lascia ch’io piango е преработка на Lascia la spina на Il Trionfo del Tempo. Ова вешто рециклирање добро ќе му послужи во текот на неговата кариера: многу од неговите најдобри мелодии се појавуваат во повеќе од едно дело.

Две години подоцна Хендел, кој сега се нарекува Џорџ Фридерик, засекогаш се насели во Англија. По кралските налози, вклучително и Одата за роденденот на кралицата Ана (која се отвора со прогонувачкиот Вечен извор на божествена светлина), кралицата му додели годишна пензија. Тој ги задржал своите врски со Хановер, исто така, што му послужило добро кога Ана почина и неговиот поранешен работодавец Џорџ I го презеде тронот.

…и времињата

Лондон беше просперитетен светски град, во неговиот хоризонт доминираше куполата на катедралата Св. Павле, но неговата политичка ситуација беше несигурна. Актот за населување што го направи далечниот протестантски братучед на кралицата Ана нејзин наследник значеше дека неколку десетици католички роднини беа префрлени, а заканата од востание беше доволно присутна за да предизвика периодични нарушувања во градот.

Хендел, во меѓувреме, беше зафатен, правејќи врски и усовршувајќи ја уметноста на кратката, но незаборавна мелодија во неговите инструментални сонати. Неговата „Музика на вода“ ги забавуваше членовите на кралското семејство на целоноќна забава со брод нагоре и надолу по Темза. Неговата мини опера Acis i Galatea е напишана за време на неговите две години работа за Џејмс Бриџис, подоцна војводата од Шандос. Во 1719 година, тој основа оперска компанија во Кралскиот театар на Хејмаркет, наречена Кралска академија за музика (нема врска со денешниот конзерваториум), финансирана од претплатници во еден вид на групно финансирање кампања. Хендел патуваше во континентална Европа за да одбере завидна трупа пејачи на чело со кастратот познат како Сенесино – практиката на кастрирање на перспективните пејачи момчиња пред пубертетот во тој момент создаваше некои од најголемите ѕвезди на оперската сцена.

Тој веднаш последователно напиша некои од неговите најголеми опери: „Џулио Чезаре“, „Тамерлано“ и „Роделинда“ беа премиерно изведени во рок од 12 месеци. Сите имаа извонредни сола скроени за нивните ѕвезди: Dove sei од Роделинда, на пример, беше наменета за славните мамливи долги ноти на Сенесино. Дотогаш Хендел се вселил во новата куќа на улицата „Брук“, која ќе биде негов дом до крајот на животот; таа е отворена денес како музеј, а нејзиното име – Хендел и Хендрикс во Лондон – го одразува фактот дека два века подоцна друг славен музичар ќе се пресели во соседството.

Вработувањето на оперски диви донесе проблеми. Неговата водечка сопранистка, Франческа Куцони, првично одби да ја отпее нејзината почетна арија во „Отоне“, нешто со што Хендел се справи со закани дека ќе ја фрли од прозорецот. Историјата не забележува дали се мрморел или се смеел додека го правел ова, а современите извори му припишуваат и брз темперамент и подготвена смисла за хумор. Доаѓањето на друга, исто толку славна сопранистка, Фаустина Бордони, создаде ривалство што во озборувачките кругови почна да го засенува она што тие двајца всушност го пееја. До моментот кога Кралската академија заврши, расправиите меѓу Тимот Куцони и Тимот Фаустина беа сатиризирани во печатот и на сцената. Згора на тоа, претплатниците беа неисполнети, делумно како резултат на „Меурот во Јужното Море“ – голема финансиска криза предизвикана од прекумерните шпекулации во компанијата South Sea – што дава идеја за тоа колку пари на лондонското општество биле врзани во трговијата со робови.

Самиот Хендел го презеде заедничкото управување со Кралскиот театар и ја основа Втората кралска академија. Наскоро мораше да се бори со ривалската компанија поддржана од отуѓениот син на кралот Фредерик, принцот од Велс (Џорџ II беше крунисан во 1727 година на церемонија вклучувајќи четири химни за крунисување од Хендел; еден од последните акти на Џорџ I бил на направи Хендел да биде британски државјанин). Во оваа натпреварувачка атмосфера, следеа дела како „Партенопе“ (ретка комична опера за Хендел), „Ариоданте“, „Алкина“ и „Серс“. „Серс“ ја вклучува аријата Ombra mai fu: позната и како Ларго на Хендл, таа е љубовна песна со почит која не помалку влијае на тоа што царот му ја пее на дрво.

„Деидамија“, премиерно изведена во 1741 година, беше последната опера на Хендел. Модата се пресели во ораториуми на англиски јазик, изведени во театри, но неиграни – промена која дојде главно преку успехот на ораториумите на Хендел, меѓу нив „Естер“, „Саул“ и „Израел во Египет“. Честопати тие вклучуваат интермедија во форма на оркестарски кончерто гросо или еден од концертите на оргули на Хендел, кој тој самиот би го свирел. Делата како „Теодора“ и „Јуда Макабејски“ се држат до поочигледно подобрување на приказните за благородни жртви.

Одлични изведувачи

Колку што знаеме, ниту една опера од Хендел не била изведена никаде помеѓу 1754 година – пет години пред неговата смрт – и 1920 година. Денес, неговото дело е централен репертоар за оперските компании ширум светот. Што доведе до овој пресврт во среќата? Делумно е тоа што сценските режисери, од Николас Хитнер, Питер Селерс до Кејти Мичел, ги најдоа оперите на Хендл плодна почва за продукции кои зборуваат за современите проблеми. Но, главно, тоа е емпатичното прикажување на ликовите на Хенддл и начинот на кој тој ја обликува приказната во музиката. Неговиот најиздржлив ораториум од сите – „Месија“, првпат изведен во Даблин во 1742 година – секоја година им ја раскажува божикната приказна на слушателите ширум светот.

Заживувањето на Хендел, кое започна во 1920-тите, доби поттик една генерација подоцна со вниманието на ѕвездените пејачи, вклучувајќи ги Џоан Сатерленд и Фриц Вундерлих. Денес, за пејачите сме разгалени за избор; особено се истакнуваат мецосопраните, вклучувајќи ги Сара Коноли и Ен Халенберг. Благодарение на родово-флуидната природа на барокната опера, тие херојски кастрато делови можат да бидат особено наградувачки „улоги на панталони“ за жените. Алан Кертис, Пол Мекриш и Николас Мекгеган беа на чело на некои извонредни изведби на опери, ораториуми и хорска музика, а ансамблот инструменти на Вилијам Кристи, Лес Артс Флорисанти, беше терен за обука за голем број драматично остроумни клавијатуристи кои се и диригенти. (Продолжува)