Обнова на Британија по Трамп и „Брегзит“

ГОРДОН БРАУН

По тридневната помпа и церемонија која претстави слика на навидум непроменлива Британија, американскиот претседател Доналд Трамп го напушти Лондон. Но под фасадата на луксузот, Велика Британија се троши не само од заглавеноста во „Брегзит“ и бескрајната дебата за тоа, туку и од далеку поглупавата криза на идентитетот: борба за повторно откривање на тоа што е да се биде Британец.

Иронијата е дека оваа недела се одбележа 75-годишнината од инвазијата на Денот „Д“, со која започна ослободувањето на Европа од фашизмот. Сегашната владејачка конзервативна партија изгледа предодредена да се откаже од каков било договор со Европската Унија за „Брегзит“ и да излезе од ЕУ на 31 октомври – исход што би значел декларација за економска војна со континенталните британски соседи. Велика Британија, која долго време се гордееше со тоа што беше прагматична, толерантна и слободоумна, сега е изложена на ризик да инкубира само нетолерантност и контрадикторен бренд на нативизмот. Сепак, со векови, нашиот островски статус нè тера да гледаме нанадвор, како истражувачи, мисионери, дипломати и трговци кои не го гледале Ламанш како ров, туку како автопат.

Бевме меѓу првите кои практикуваа политичка толеранција. Долго пред американската револуција, како што признава францускиот филозоф Монтескје (можеби неволно), Велика Британија беше пионер на современата идеја за слобода. Во вековите што следеа, се залагавме за она што Винстон Черчил го дефинираше како една од нашите најважни национални карактеристики: верување во она што тој го нарече „фер плеј“.

Но метеорскиот подем на партијата Брегзит, предводена од антиевропеецот Најџел Фараж и неговиот успех во поставувањето на условите за избор на следниот конзервативен премиер, го принуди остатокот од светот да се прашува што се случи со умерената, рационална, неидеолошка Британија, позната по својата емпирија и верба во еволутивната, а не револуционерна промена.

Фараж има повеќе заеднички нешта со францускиот екстремно десничарски водач Марин Лепен, Трамп и рускиот претседател Владимир Путин во нивната намера да се уништи која било институција означена како „глобална“ или „европска“ отколку со традиционалните британски вредности. И, со идентификување на патриотизмот со суров нативизам против нас, кој цели и демонизира имигранти, Европејци и муслимани, тој ја редефинира нашата земја како интровертна и ксенофобична – всушност, ја киднапира нашата историја и што значи да се биде Британец.

Во еден меморандум од 14 страници што протече во јавноста, највисокиот државен службеник во Британија ни кажува дека со недоговор за „Брегзит“ цените ќе се зголемат за 10 отсто, ќе следи рецесија и не може да се исклучи граѓанско незадоволство. Покрај тоа, мировната спогодба за Северна Ирска може да пропадне и унијата со Шкотска да биде загрозена. Но, благодарение на Фараж – и фаражизмот што го презеде владејачката Конзервативна партија – чинот на економско самоповредување, што јасно е спротивно на националниот интерес, е претставен како апотеоза на британскиот патриотизам.

Тесниот национализам не е само британска болест: низ Западот, голем дел од јавноста гледа на глобализацијата како на без лидерство, без човечко лице и слично на неконтролиран брз воз. Умерените лидери насекаде мора да одговорат не само на економското незадоволство на милиони кои губат, туку и на културниот песимизам и отфрлањето на политичарите со што на некој начин му помагаат на популистичкиот национализам промовиран од мажоретката на Трамп, Стивен Банон.

Она што е многу полошо во Велика Британија е серијата сериозни грешки во политичкото расудување за време и по референдумската кампања во 2016 година. Додека поразената страна за останување се фокусира на кампањата на страв од загуба на работните места од излегувањето од ЕУ, победничката страна за напуштање водеше културна војна преку преувеличување на стравувањата од имиграција и потребата патриотските Британци „да ја преземат контролата“. Само кратко време гласачите го слушаа патриотскиот аргумент за тоа што се во Европа: дека Британија е вистинска за себе кога гледа кон надвор, не навнатре, и дека нашата прагматична мисија требаше да води во Европа, а не да ја оставиме.

По гласањето во 2016 година, секоја група лидери, освен оние на власт, би ја предводеле националната дебата за потсетување дека нетолерантниот и изолационистички вид национализам не е израз на британските вредности, туку отфрлање од нив. Таа дебата никогаш не се случи.

Сега, кога владата на премиерката Тереза Меј се урна и парламентот е влезен во ќор-сокак, „Брегзит“открива криза, толку длабока што не може да се лечи со традиционални средства – со промена на политиката, на лидер или на влада. Како и во другите репрезентативни демократии, веќе нарушената доверба во политиката е дополнително поткопана бидејќи политичките партии повеќе не ја извршуваат својата традиционална улога на здружување на јавното мислење и градење на информиран и робустен консензус. На нивно место, Фејсбук, Твитер и други социјални медиуми создадоа нејасен впечаток за директна демократија каде што постојат еднакви услови. Дури и во најдобар случај, интернетот промовира натпревар со викотници без судија, а во најлош случај ехо-комора која ги изолира корисниците и ги засилува најекстремните ставови.

Можеби ќе бидат потребни години за да го обноват партискиот систем. Во меѓувреме, можеме и треба да се обидеме да изградиме подобра информирана демократија. Со серија собири на граѓани, на пример, може да свика примерок од гласачката јавност за да ги сослуша фактите, да ги испрашува експертите и да ги оспори фракционерските ставови.

Велика Британија би имала корист ако добие време да размисли. За тоа не е доцна. Сигурен сум дека, по таков процес, британскиот народ ќе се најде себеси во далеку потолерантна, фер, умна и понапредна земја од онаа што ја поддржаа екстремистите кои денес тврдат дека зборуваат во нашето име.

(Авторот, поранешен британски премиер, е специјален пратеник на Обединетите нации за глобално образование)