Американската илузија за растот

ЏЕФРИ САКС 

Националната политика во Соединетите Американски Држави стана поробена од макроекономски индикатори кои имаат мало влијание врз вистинската благосостојба. За многу коментатори, стапката на пораст од 3,2 отсто за првиот квартал од 2019 година, заедно со падот на стапката на невработеност на 3,6 отсто во април, значи дека економските политики на претседателот Доналд Трамп биле оправдани, а некои укажуваат дека како резултат на тоа се подобруваат неговите шанси за повторен избор.

Но, ова толкување го гледа она што овие индикатори не го мерат. А она што тие не успеваат да го измерат е она што е навистина важно за јавноста.

Во одбрана на намалувањето на данокот од 2017 година, на кое тој му припишува дополнителен годишен пораст на БДП од 1,1 отсто за 2018-2019 година, економистот од Харвард, Роберт Баро, пишува: „Тоа го сфаќам како очигледен факт дека побрзиот економски раст е подобар од побавниот економски раст“, бидејќи „милиони луѓе имаат корист од повисоки стапки на раст, кои обично се придружени од повисоки плати и помала невработеност“.

Сепак, треба да се чуваме од „очигледни“ вистини. Како цврст верник во рационалноста на јавноста, Баро треба да размисли што, всушност, вели јавноста. Според најновото истражување на „Галуп“, 40 отсто од јавноста го одобруваат намалувањето на даноците од 2017 година, додека 49 отсто не се согласуваат – нето негативна оценка потврдена од неколку други неодамнешни анкети. Јавноста го надминува секој привремен поттик во трошењето и е загрижена поради зголемената нееднаквост на приходите и богатството и зголемениот буџетски дефицит.

Континуираното противење на намалувањата на даноците не е единствениот знак на јавното разочарување. Други се уште позначајни. Земјата е рамномерно поделена на севкупните економски услови, при што половината ги опишува како „одлични“ или „добри“, а половина ги опишува како „само фер“ или „слаби“. Околу 49 отсто од Американците веруваат дека економската ситуација се подобрува, додека 50 отсто чувствуваат дека се влошува или останува иста. Севкупно, само 31 отсто се задоволни од правецот на земјата, додека 67 отсто се незадоволни.

Макроекономските показатели многу кријат за квалитетот на животот. На пример, дури и додека американската економија се прошири во последниве години, американската криза во јавното здравство продолжи да се развива. САД доживеале две последователни години на опаѓање на очекуваното траење на животот, во 2016 и 2017 година – најдолг последователен пад од Првата светска војна и подоцнежната епидемија на грип. Сепак, сегашниот пад е предизвикан од очај, а не од болест. Стапките на самоубиства и предозирањето со опиоиди се зголемени.

Друга алармантна епидемија која не е заробена од БДП или од стапката на невработеност е големиот пораст на анксиозноста кај Американците. „Галуп“ го објасни вака: „И покрај тоа што нивната економија порасна, повеќе Американци беа под стрес, лути и загрижени минатата година повеќе отколку што беа во текот на изминатата деценија. Запрашани за нивните чувства претходниот ден, поголемиот дел од Американците (55 отсто) во 2018 година рекоа дека доживеале стрес во текот на целиот ден, речиси половина (45 отсто) изјавиле дека се чувствувале многу загрижени, а повеќе од еден во петмина (22 отсто) изјавија дека се чувствуваат многу лути“. Стресот, загриженоста и бесот ги погодија десетгодишните американски издигнувања во 2018 година. САД беа седмата најстресна нација во светот во 2018 година, помалку стресна од Грција, Филипините и Иран, но со поголем стрес од Уганда, Турција и Венецуела.

Овие мерки на стрес се во согласност со уште еден значаен наод: историјата на среќата на Американците, исто така, се намали во 2018 година. На прашањето од „Галуп“ како ќе го рангираат својот живот на скала од нула (најлош живот) до десет (најдобар живот), Американците во 2018 година имаа просек од 6,9, намален од 7,0 во 2017 година и 7,3 во текот на 2006-2008 година. Задоволството од животот се намали во изминатата деценија, дури и кога БДП по глава на жител се зголеми. За 2018 година, САД се рангираа на 20. место во светот и во долниот дел од земјите на ОЕЦД, пад од 19. во 2016-2018 година.

Податоците за БДП и вработеноста се многу помалку импресивни од она што сугерираат насловите. На пример, растот на БДП во првиот квартал бележи пораст на резервите, што може да го претстави забавениот раст на производството во идните квартали. И во секој случај, тоа е прелиминарна проценка. Слично на тоа, додека пониската стапка на невработеност е, секако, охрабрена, дел од пријавениот пад во април го рефлектираше намалувањето на работната сила. Уште повеќе, стапката на вработеност останува далеку под нејзиниот претходен врв. Стапката на цивилна вработеност во април 2019 година изнесувала 60,6 отсто од работоспособното население, што е намалување од 64,4 отсто во 2000 година. Голем дел од моменталната ниска стапка на невработеност во Америка го одразува повлекувањето на Американците со многу ниски плати од работната сила.

Мнозинството Американци не се задоволни од начинот на кој одат работите во нивната земја, ниту пак доволно наивни за да веруваат дека намалувањето на даноците од 2017 година е решение за нивните проблеми. За разлика од многу макроекономисти, тие знаат дека има повеќе живот отколку краткорочно зголемување на растот на БДП или пад на стапката на невработеност. Ова во најдобар случај се заматени слики кои ја занемаруваат иднината, ги игнорираат нееднаквостите во исходите и не ги одразуваат високите и растечки грижи на Американците кои живеат со превисока здравствена заштита, масивни долгови на студентите и недостаток на заштита на работното место. Ниту тие го одразуваат паѓањето на животниот век и зголемените оптоварувања во злоупотреба на супстанции, самоубиства и депресија.

Време е економистите, експертите и политичарите да почнат да гледаат холистички на животот во нашето време и сериозно да ги земат предвид долгорочните структурни промени потребни за решавање на повеќекратните кризи на здравствената заштита, очај, нееднаквост и стрес во САД и многу други земји. Граѓаните на САД особено треба да размислуваат за фактот дека многу други земји се посреќни и помалку загрижени и живеат подолго. Општо земено, владите на другите земји не ги намалуваат даноците за богатите за да ги намалат услугите за остатокот. Тие се замислени за општото добро наместо да ги задоволуваат богаташите, посочувајќи на илузорните економски статистички податоци коишто кријат исто толку колку што откриваат.

(Авторот е професор по одржлив развој и менаџмент на Универзитетот „Колумбија“ директор на Мрежата за одржливо развојни решенија на ОН)