Мачна борба за демократија во Србија
ВЕСНА ПЕШИЌ
Вучиќ влезе во осмата година од своето апсолутно владеење. Многумина беа фрустрирани од уништувањето на сите институции, кршењето на законите и уставот, огромната корупција, иритирачката секојдневна пропаганда и, суштински, укинувањето на демократските избори. Исто така, треба да се каже дека луѓето се повредени од неговото хулиганско и лошо однесување. Личноста широко се гледа во политиката, а таа е буквално неподнослива. Тој ја укина демократијата во Србија. Сега постои една хегемонистичка партија и нејзиниот лидер кој одлучува сè, а од друга страна има голем број понижени мали партии и делови од распаднатата Демократска партија. Тие не се во состојба да ја пробијат машинеријата на Вучиќ, а во собранието служат само за навредување, како архинепријател што треба да се уништи.
Постојат причини зошто е така во Србија денес. Едно е дека граѓаните на Србија никогаш не се согласија во какво општество сакаат да живеат; тие не се согласија дека сакаат да живеат во демократско општество со владеење на правото. Да не ја должам приказната што секој ја знае, Александар Вучиќ ги стави сите институции под негова контрола и изборите ги претвори во фарса. Деновиве, пратеникот на СНС, Драган Шормаз, живописно го опиша ова по повод изборите во Медвеѓе велејќи дека СНС, партијата на Вучиќ, е организирана како „партиска машинерија што ја меле опозицијата“. Многу сериозни автори се занимаваа и со овој феномен на непобедливоста на Вучиќ на изборите, па дури и сега ситуацијата е иста. Сите анкети покажуваат дека претстојните избори во март ќе завршат исто како и оние во Медвеѓе: Вучиќ ќе добие убедливо мнозинство, а сите други партии, кои едвај ги држат главите над вода, можат колективно да освојат меѓу 20-25 проценти од гласовите. Поединечно, некои ќе го преминат прагот и тоа е генерално сè што може да се очекува.
Мојата тема е отпор на деспотизмот на Вучиќ, кој се појави во декември минатата година, со демонстрацијата на граѓаните против автократијата на Вучиќ, која траеше девет месеци. Опозицијата како целина, како и најголемиот дел од неа, Сојузот за Србија го поддржа граѓанскиот отпор и нејзините барања ветувајќи дека доколку Вучиќ не прифати демократски избори следната година, ќе објави бојкот на изборите, како начин да се отфрли ваквата состојба на искршено општеството и држава. Бојкотот би имал некакво влијание врз намалениот одѕив на гласачите, но јас го разбирам како генерализиран отпор кон начинот на владеењето на Вучиќ, кое речиси и да нема никакви резултати, но го уништи и буквално го распарчи Белград во корумпираната и невкусна трансформација и уништување на градот и киднапираше голем дел од него за Вучиќ и неговата криминална банда да го градат својот „град на вода“.
Во опишаната констелација, клучното прашање е колку протестот на граѓанинот и бојкот на опозицијата може да му наштети на Вучиќ и да доведе до негов пад? Ова е тешко да се предвиди, но намалената легитимност може да влијае на падот на Вучиќ од власт, од голем број причини, а високи се очекувањата за економска состојба што е перманентно тешка, а може да биде уште потешка ако Германија отиде во рецесија. Економските причини и нереалните ветувања можат да бидат важни за губење на легитимноста на авторитетот на Вучиќ.
Ако го прескокнам економскиот момент, кој е важен и можеби најважен, бојкотот на изборите и падот на легитимноста во никој случај не му одговара на Вучиќ, кој наскоро ќе се соочи со решавање на косовскиот проблем. Бојкотот, исто така, не им одговара на надворешните фактори кои ќе вршат притисок врз Вучиќ да се договори со косовските власти. Тие чекаат да се одржат изборите во Косово (6 октомври), а потоа изборите во Србија следниот март. И кога ќе се завршат – нема повеќе чекање и одложување овој проблем да се реши. Вака изгледа сега. Не би било соодветно Вучиќ да остане сам со Шешељ и Дачиќ (и неколку мали партии и коалициски партнери) во собранието. И тој и надворешните посредници очекуваат парламентот да биде плуралистички и со мнозинството на Вучиќ, да претставува различни ставови, и ми се чини дека би било особено пожелно да учествуваат партии од граѓанска ориентација. Потребен е широк консензус. Исто како што уставот на Коштуница, во кој Косово е напишано како дел од Србија, е потпишан од сите партии, би било идеално за Вучиќ исфрлањето на Косово од Уставот да биде потпишано од сите партии и некои нови граѓански партии кои тој се обидува да ги наметне дури и во Друга Србија. Тоа го забележав во фингирањето на реконструкцијата на Белградскиот круг, во потсетувањето на Радомир Константиновиќ и неговите зборови дека Втората Србија е онаа која „не се помирува со злосторството“. Оваа група ја претставуваат Филип Давид, Ненад Прокиќ и Граѓанскиот демократски форум на Оленик, која треба да биде новиот Граѓански сојуз на Србија.
Сè на сè, многу брзо ќе се бара од Вучиќ да достави решение за Косово, кое се чини дека го вети со одредена компензација, што остана прилично нејасно. Сите овие години по потпишувањето на Бриселскиот договор, косовското прашање се очекуваше да биде затворено, од што зависи напредокот на Србија кон ЕУ. За сите тие години Вучиќ удобно ги уништуваше институциите и демократијата и воспоставува лична моќ, што ја одржуваше Србија подалеку од ЕУ. И ги налути проевропските граѓани. Сепак, поради недостиг на легитимност како резултат на закани за бојкот, нефер избори и надворешни предлози, се пристапи кон договор на опозицијата и владата за изборните услови, под раководство на Фондација отворено општество. Овие преговори не беа успешни бидејќи властите не прифатија ниту еден детален услов изготвен од експертските групи („Црта“, ЦеСИД и „Транспарентност Србија“). Како резултат на тоа многу партии веќе прогласија бојкот на изборите.
Но приказната изгледа дека не завршува тука поради што прашањето за бојкотот доби поголемо значење отколку што се очекуваше. Проблемот се појави и во самата опозиција, која речиси во целост вети бојкот на демонстрантите. Таа се подели (додуша, тоа уште не се случило), но може да се случи поради нејзината политичка хетерогеност (националистички и проевропски партија), но најмногу заради поделбите во Демократската партија. До поделби во ДС веројатно дојде затоа што поделбите во неа се константа (затоа го изгуби своето значење), а делумно и заради режијата на Вучиќ со која најмногу се нападна триото Ѓилас-Јеремиќ-Обрадовиќ, а не ги допре Лутовац и Демократската партија, исто како и движењето кое сега го води Сергеј Трифуновиќ. Тие му требаат како цивилно крило кое му недостига за легитимитет и со задоволство би избркал три партии што не му се навистина потребни (особено оние националистички кои не би го дале на Косово под никакви околности).
Вучиќ најмногу сака да ги понижува луѓето. Ова е неговата страст и најголемо задоволство, што може да се види и во одвратниот есенски напад врз Јово Бакиќ, Дубравка Стојановиќ и Рада Трајковиќ. Разбивањето на бојкотот би бил дебакл на опозицијата и понижувањето на граѓаните кои протестираа: дека по девет месеци на улица во борбата за подобри изборни услови сепак ќе отидат на недемократските избори на Вучиќ, каде на послушните ќе им биде доделен цензус за влез во Собранието. Исто како во Медвеѓе. Пропаста на бојкотот би му помогнала на Вучиќ, а тој сигурно работи на тоа. И главната идеја на протестите на граѓаните е да ги обединиме сите во бојкотот: националисти, граѓански партии, левичарскиот „Да не го давиме Белград“, заедно со другите организации во Србија, во борбата за демократски изборни услови, за демократска Србија и кога ќе се постигне таа цел да се разделат секој на своја страна. Тоа беше идејата.
Сакам да истакнам дека ова е едно можно толкување на она што се случува со бојкотот и изборите. Постојат и други.
(Авторката е социолог и поранешен политичар)