Зошто Бугарија нема да има корист од притисокот врз Скопје?

ДИМИТАР БЕЧЕВ

Ако некој во Софија има илузии дека еден ден во Скопје ќе си ги посипаат главите со пепел и ќе ја признаат бугарската верзија на македонската историја и јазик, со сигурност ќе го чека лошо изненадување

Минува не минува времето и темата за односите со соседна Северна Македонија излегува на дневен ред во Софија. Минатиот октомври, тоа се случи со усвојувањето на таканаречената Рамковна позиција од страна на владата. Сега, со настојувањето ЕУ да ја усвои формулата „официјален јазик на Република Северна Македонија“.

Бугарија, исто така, сака да види „конкретни резултати“ од работата на заедничката историска комисија. Исто така, се очекува Скопје да се откаже од претензиите за признавање на македонското малцинство во нашата земја. Инаку, Бугарија се заканува дека ќе ги блокира разговорите за пристапување во ЕУ, кои се очекува да започнат наесен.

На прв поглед, таквата цврста позиција има своја логика. Во моментов Софија е во силна позиција. Почетокот на преговорите за пристап е моментот кога може да се добијат значителни отстапки од земја-кандидат. Ако Бугарија верува дека се работи за витален национален интерес, таа ќе ја искористи можноста. На истиот начин како што премиерот Борисов го издејствува потпишувањето на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка на 1 август 2017 година. Долги години Никола Груевски одбиваше да прифати ваков документ. Но, за Зоран Заев беше исклучително важно да се започне процесот на евроатлантска интеграција, а без благослов на Софија – а особено Атина – немаше како.

Сепак, проблемот не е во краткорочните одлуки и потези, туку во долгорочните цели. Што точно Бугарија следи стратешки?

Ако некој во Софија има илузии дека еден ден во Скопје ќе си ја посипат главите со пепел и ќе ја признаат бугарската верзија на македонската историја и јазик, со сигурност ќе го чека лошо изненадување. Уште повеќе, ако тој смета дека најсигурниот начин за постигнување на оваа цел е дипломатскиот притисок.

Резултатот ќе биде токму спротивното. Секоја отстапка од страна на Северна Македонија ќе ослободи бран антибугарски емоции и на крајот ќе ја легитимира „државно-спонзорираната идеологија врз антибугарска основа“, ако сакаме да го цитираме Рамковната позиција. Во Северна Македонија претстојат избори и Софија веќе фрли удобна топка кон „патриотите“ од ВМРО-ДПМНЕ. Веројатно е можно – по многу виткања раце – заедничката комисија да го прогласи Гоце Делчев за Бугарин и Советот на ЕУ да ја усвои формулата „службен јазик“. Но, Софија, исто така, ќе мора да плати политичка цена.

Ако бугарската стратегија има за цел зближување со Северна Македонија врз основа на заедничко минато и заедничка иднина, тогаш патот е сосема различен. Тоа оди преку дијалог, а не преку обиди за еднострано диктат. Поради оваа причина, прашањата од историјата и јазикот не треба да бидат во фокусот на меѓудржавните односи. Инаку влегуваме во игра со нула резултат – ако едната страна победи, другата сигурно губи.

За да има резултат, историчарите, експертите и граѓанските личности кои не се сметаат себеси за бранители на нацијата, мора да учествуваат во дијалогот. Тој треба да почива врз реалностите. Прво, македонскиот национален идентитет е факт. Како, кога и под кои услови е формиран е комплексно прашање. Слогани како „вештачка нација создадена од Тито“, „проект на Коминтерна“ и др. не се основа за особено значаен разговор. Ниту инсистирањето дека македонскиот јазик не постои, бидејќи е регионална форма на бугарскиот јазик (мислењето на БАН).

Второ, како што истакна првиот македонски министер за надворешни работи и истакнат интелектуалец Денко Малески, факт е дека мнозинството национални личности во денешна Северна Македонија од 19. и првата половина на 20. век имаат бугарско самосознание. За луѓе како Гоце Делчев, изборот помеѓу „Бугарин“ и „Македонец“ беше несфатлив. Со други зборови, и македонската и бугарската јавност имаат што да размислат.

Прашањето за јазикот не може да се избегне на ниво на ЕУ. Но, со добра волја и дипломатска вештина, многу може да се постигне. Дури и ако Скопје се наклони кон зборовите „официјален јазик“, важно е таквата отстапка да не влијае на претстојните избори. Ако Бугарија сака Заев да се врати на власт во Северна Македонија, таа треба да подаде рака. Воздржувањето од вербални престрелки и пренасочување на вниманието од заедничката комисија и кавги околу тоа кој имал какво национално самоопределување е особено важно. Целосна поддршка за почеток на преговорите исто така.

Конечно, признавањето на македонското малцинство не е на агендата. Членот 11 параграф 4 од Договорот за пријателство, добрососедство и соработка, во кој се вели: „Секоја од Договорните страни има право да ги заштитува правата и интересите на своите државјани, на територијата на другата Договорна страна, во согласност со меѓународното право“, се осврна на точната формула. Со други зборови, Северна Македонија има можност да му помогне на секој бугарски државјанин, кој врз основа на етничкото самоопределување, побарал и стекнал нејзиното државјанство. Ова решение е корисно за обете страни.

Северна Македонија се соочува со важен крстопат. Бугарија има шанса да игра позитивна улога и со тоа да искористи долгорочни дивиденди. Или пак да извојува пирова победа што ќе трае од утро до пладне.

(Димитар Бечев е постар соработник во Атлантскиот совет и истражувач на Универзитетот на Северна Каролина – Чепел хил. Текстот е објавен од бугарската редакција на Радио Слободна Европа)