Време за балканско рестартирање


ФЛОРИЈАН БИБЕР

„Non“ на францускиот претседател Емануел Макрон за Албанија и Северна Македонија ја уби клучната стратегија на ЕУ за трансформација на регионот.

Не само што членството во Европската Унија стана пооддалечено за двете балкански нации туку ги задуши и надежите на другите во регионот.

Но тоа не мора да е лоша работа. Како што Винстон Черчил беше (погрешно) цитиран, ЕУ не треба да дозволи „добрата криза да отиде бадијала“.

Постојат многу добри причини да не се согласувате со отпорот на Франција да се продолжи напред со разговорите за пристапување. Фактот дека земјите членки, како Франција, не можат да се согласат да ја поддржат оценката на Европската комисија – која беше објавена претходно оваа година, дека и Северна Македонија и Албанија ги исполнија критериумите за започнување разговори – е навистина криза. Тоа им кажува на аспирантите за ЕУ дека владите не веруваат во работата на Комисијата и тоа го прави процесот да стане непредвидлив и згрчено.

Сепак, Макрон има право во својата дијагноза дека тој процес е урнат. Тоа не значи дека ЕУ, додека сите не се качат на бордот, треба да се откаже од Балканот. Тоа значи дека треба да се погледне во ќор-сокакот како можност да се преиспита нејзината врска со регионот.

За ЕУ ова може да биде моментот конечно да се фокусира на развој на подобри алатки за справување со автократите во регионот кои имаат малку мотиви да се откажат од нивната неформална контрола врз националните институции. Комисијата го идентификуваше ова како проблем минатата година, но беше премногу срамежлива во обидот да се справи со тоа, одлучувајќи наместо да го направи процесот на проширување покомплексен и незгоден и да ја шутне лименката по патот.

Франција тврди дека сака да го обнови начинот на пристапување кон ЕУ во преговорите. Ова одѕвонува шупливо, со оглед на тоа што Париз не преземаше иницијатива да предложи како да го стори тоа. Ова е моментот на ЕУ да го преземе тоа.

Тековната блокада, исто така, треба да биде повик за будење. ЕУ треба да развие нова надворешна политика во регионот што не се фокусира само на процесот на членство по цена на добра дипломатија.

Пристапот на блокот кон Западен Балкан одамна се потпира на зависноста од пристапувањето во ЕУ како главен – а понекогаш и единствен – поттик за решавање на отворените спорови.

Да ги земеме за пример Косово и Србија, каде што дијалогот со Брисел е воден од ветувањето дека ако и двете земји ги нормализираат односите, ќе се отвори нивниот пат кон членство во ЕУ. Ова престана да функционира пред неколку години, поттикнато од разговорите за промените на границите и неизвесноста околу тоа дали петте членки на ЕУ кои не го признаваат Косово ќе се премислат некогаш.

Проспектот за членство во ЕУ беше моќен поттик за некои. Но тоа исто така го однесе вниманието од самиот проблем. Премногу често надворешната политика на ЕУ се потпираше на ветувањето за евентуално членство како еден вид лек, отколку на инвестиција во интензивно медијација.

ЕУ и Западен Балкан треба да размислат за нови начини за заедничко работење. Шесте земји од регионот може да најдат специфични полиња за политиката во кои би можеле да се интегрираат во ЕУ без официјално да се приклучат на блокот. ЕУ, пак, може да ги поддржи овие напори со експертиза и ресурси, вклучително и проекти поврзани со животната средина или инфраструктурата.

На тој начин, дури и ако членството се испостави на долг пат, отколку што многумина се надеваа, регионот веќе може да се приближи до ЕУ. Земјите би можеле да се замислат – дури и ако сè уште не е реално – во одреден момент да станат дел од пасошката шенген-зона или Европската економска зона. На крајот, пристапувањето во ЕУ така ќе стане полесно и побрзо бидејќи тие постепено ќе се интегрираат во структурите на ЕУ.

Најновиот застој во процесот за Албанија и Северна Македонија, исто така, може да одржи важна лекција за реформите во регионот, кои премногу долго се потпираа на странците за да ги поддржат. Сега пораката од Брисел е јасна: вие зависите од вас.

Можеби е болно, и секако не е пораката за која се надеваа, но може да ги натера оние што сакаат да го подобрат начинот на кој се води нивната земја да преземат активности, наместо да се држат за надворешна помош што не дојде и нема да дојде.

За општеството навистина да се претвори во консолидирана демократија заснована врз владеењето на правото, промените доаѓаат однатре. ЕУ може, во најдобар случај, да обезбеди образец и мотив да ги преземе неопходните чекори. Но со тоа работата нема сама да се заврши.

Српскиот претседател Александар Вучиќ и другите во регионот теоретски направија чекори кон ЕУ, истовремено поткопувајќи ги демократските институции и независните медиуми во пракса. Таа траекторија не е во ничиј интерес.

Проширувањето на ЕУ отсекогаш претставувало алатка за трансформација на државите, при што самото членство е суштината на антиклимаксот кога тоа ќе се случи. ЕУ треба да размисли колку е најдобро да ги постигне своите цели во регионот: поддршка на реална и трајна политичка трансформација од дното нагоре.

(Авторот е професор по историја и политика на Југоисточна Европа на Универзитетот во Грац)