„Македонското малцинство“: Плашило за внатрешно-политички потреби

ЕМИЛИЈА МИЛЧЕВА

Наместо да ги решаваат проблемите со малцинствата, властите во Бугарија ги користат како плашило. И 21 година откако наводно рековме: „Збогум на патриотизмот и сите видови екстремизам“

„Остави го на мира, тој е од малцинствата…“ е популарен израз во Бугарија со децении, а 21 година по ратификувањето на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства, плашилото на сепаратизмот и национализмот сè уште е во рацете на политичките партии.

„Во битка, другари“

На состанокот ден претходно, Националниот совет на Бугарската социјалистичка партија (БСП) усвои став во врска со Резолуцијата на Европскиот парламент (ЕП) од 8 октомври 2020 година. Според усвоениот текст, „споменувањето на референцата на одлуките на ЕСЧП (Европски суд за човекови права) за регистрација на ОМО ‘Илинден’ е штетно и нема место во резолуцијата на ЕП во врска со владеењето на правото. Судот сметаше дека регистрацијата на оваа организација е во спротивност со Уставот и затоа таа беше одбиена. БСП ќе продолжи цврсто да го брани националниот интерес, територијалниот интегритет на земјата и унитарноста на нацијата“. Последната реченица создава чувство дека ОМО „Илинден“ веќе има формирано трупи на границата со регионот Благоевград и аха-аха ќе го разнесе унитарниот карактер на државата.

Разбрало-недоразбрало, бугарското општество беше зашеметено од најавите на пропагандата за „македонското малцинство“ вклучено во Резолуцијата. Ја отфрли и премиерот Борисов. Не е првпат одбивањето за судска регистрација на ОМО „Илинден“ да се користи како закана за домашните политички потреби. Штетно и навредливо е институционалната моќ на државата да претпостави дека некое здружение може да се потпре на тоа. Од 1995 до 2018 година, ЕСЧП донесе вкупно 14 решенија поврзани со случаи на ОМО „Илинден“ – или за одбивање на регистрација или за одбивање на дозвола за митинг на плоштадот „Македонија“ во Благоевград, во чест на Гоце Делчев. Ова е близу до сите одлуки на ЕСЧП што не се спроведени во Бугарија, вклучително за одбивање истрага и за полициско насилство.

Комитетот за следење на спроведувањето на одлуките периодично го поставува прашањето дека бугарската држава ги игнорира одлуките на ЕСЧП пред Комитетот на министри на Советот на Европа. На почетокот на октомври оваа година со две резолуции, Комитетот на министри сигнализираше дека Бугарија систематски не ги почитува пресудите на ЕСЧП, а еден од конкретните случаи беше „неоправдано одбивање на бугарските судови за регистрација на здруженија на граѓани насочени кон признавање на ‘македонското малцинство во Бугарија’“. ЕСЧП не верува дека тие ја загрозуваат националната безбедност, како што тврди бугарската држава.

Митологија vs прагматизам

„Фуснотите“ во Резолуцијата на ЕП доаѓаат во време кога односите Софија-Скопје се ставени на тест. Тврдоглавоста што ја покажаа бугарските владетели во врска со македонскиот јазик и идентитет може да ги уништи надежите на Северна Македонија за започнување разговори за членство со ЕУ за време на германското претседателство.

Во меморандумот со условите за бугарска поддршка за Скопје, македонскиот јазик е претставен како „пишана регионална норма на бугарскиот јазик“, а македонската нација само како плод на југословенската пропаганда. Преовладувачките коментари и повратните информации од бугарската страна покажуваат френетична поддршка за овие позиции. Во ситуација на граѓанско незадоволство и барања за оставки, одбраната на ваквите тези може уште еднаш да поттикне поддршка за Бојко Борисов. Македонската тема има потенцијал да ја фокусира енергијата на повеќе од 90-дневните граѓански протести во ќор-сокак. Неговите коалициски партнери од ВМРО веќе го користат овој нов адут, иако според мислењето за меморандумот, научниците и историчарите го забележаа проблемот со „доминацијата на застареното, романтично и митолошко историографско размислување (за Македонија) во самата Бугарија“.

Национализмот не е разоружан на Балканот, иако во 1999 година премиерот Иван Костов објави дека со ратификувањето на Рамковната конвенција за правата на националните малцинства „ќе се збогуваме со патриотизмот и секаков вид екстремизам!“ Збогувањето се чини дека не е готово и не постои трајна дефиниција за „национално малцинство“ во бугарските закони.

Последното е забележано и од Советодавниот комитет за Рамковната конвенција за националните малцинства, чие четврто мислење за Бугарија беше објавено денес. Посебно внимание се посветува и на проблемите со ОМО „Илинден“. Според проценките за мерките, „властите не започнаа дијалог со лица кои се самоидентификуваат како Македонци, кои продолжуваат да бараат признавање како национално малцинство и заштита според Рамковната конвенција. Истото важи и за лица кои се самоидентификуваат како Помаци“.

Авторите на извештајот потсетуваат дека на барање на бугарскиот вицепремиер (Красимир Каракачанов) беше побарана истрага за прекинување на регистрацијата на здруженија слични на ОМО „Илинден“. Затоа се препорачува да се обезбеди можност за остварување на слободата на здружување загарантирана со Рамковната конвенција – и властите да обезбедат правна сигурност при примената на новата постапка за регистрација на невладините организации што претставуваат малцински групи.

Во мислењето се наведува дека „шемата за финансирање на религиите е реформирана во корист на муслиманската заедница“. Ова се однесува на законските измени што му дадоа на свештенството од втората најголема религија – муслиманската, плати од буџетот, еднакви на основните плати на наставниците.

Со жалење се констатира дека бугарските власти сè уште не собрале податоци за говорот на омраза и злосторствата од омраза за да направат разлика помеѓу различните мотиви на предрасуди. И покрај задоволителната законска рамка, има малку случаи на санкции за злосторства од омраза. Властите честопати не успеваат да одговорат на ксенофобични, антиромски, исламофобични и антисемитски изјави на високо ниво од политичари на високо ниво. Исто така, беше објавена и неефикасната работа на Националниот совет за соработка во врска со етничките и интеграциските прашања, напуштен од ромските организации и од турското малцинство.

Се препорачува да се откажат од политичките назначувања во Комисијата за заштита од дискриминација и нејзините членови да имаат функционален имунитет за да го достигнат својот целосен потенцијал.

Поголема посетеност на ромските деца има во училиштата и постепено намалување на бројот на оние што рано го напуштаат училиштето. Но, сè уште има проблеми со завршувањето на средното образование, со квалитетот на самото образование и недостатокот на образование на мајчин јазик. За Ромите, честата де факто поделба во образованието, домувањето и здравствениот сектор е реалност, а напорите на властите да се борат против оваа состојба се недоволни, додаваат авторите на документот.

Улогата на националните малцинства во националните медиуми, културната и јазичната средина и образованието не е пропорционална со нивната демографска големина. Ова се однесува особено на најголемите малцинства – Ромите и Турците, се вели во извештајот.

Постојат повици за гаранции дека правото на слободно самоопределување на лицата кои припаѓаат на националните малцинства строго ќе се почитува на претстојниот попис во 2021 година.

Се чини дека бугарската влада никогаш не разбрала дека заштитата на малцинствата е суштински елемент на интегративната политика на ЕУ со цел да се зачува културната разновидност на европскиот континент и соодветниот идентитет на овие групи. Во Бугарија најголемите малцински групи беа сериозно погодени од транзицијата. По обновувањето на сопственоста на земјиштето, стана јасно дека речиси сите бугарски Турци и Роми не поседуваат такви, а затворањето на многу работилници и мали бизниси во планинските и полупланинските области со мешано население ја зголеми невработеноста. Не случајно најголемите групи на гастарбајтери кои се занимаваат со земјоделска работа во странство се традиционално од овие области. Политиките на владата, дури и кога ја вклучуваат партијата ДПС, ги игнорираа овие прашања.

Сепак, плашилата останаа живи.

(Емилија Милчева е бугарска нивинарка. Оваа колумна е објавен во бугарската редакција на Дојче веле)