Логиката на решението – како течеа преговорите со Никола Димитров

НИКОС КОЅИЈАС

Во книгата „Логиката на решението…“ поранешниот грчки министер за надворешни работи објаснува како почнале разговорите со Никола Димитров и како се дошло до решение. Во неа тој користи и класифицирани каблограми

До крајот на неделава во Грција треба да излезе книгата на поранешниот министер за надворешни работи Никос Коѕијас „Логиката на решението: политичка теорија и пракса во меѓународните односи – вистини за македонското прашање и преговорите“ (во издание на „Гутенберг“). Во книгата, која има дури 1008 страници, Коѕијас зборува и за тоа коако се дошло до решение во спорот со името и посебно за неговите реаговори со Никола Димитров. Коѕијас, министер за надворешни работи од 2015 до 2019, беше еден од архитектите на Преспанскиот догово, во книгата користи класифицирани каблограми и други документи на грчкото Министерство за надворешни работи за да образложи дека сите влади уште од онаа на Константин Мицотакис во 1990-тите воделе неефикасна тајна дипломатија со, како што вели, „несоодветна теоретска позадина, ограничено разбирање на геополитичките случувања и недостаток на интелектуална подготовка во поглед на глобалното промени.”

Книгата е важна поради огромниот на огромниот обем на нејзиното истражување, има живописност во изразувањето, а, како што велат некои рецензенти, најинтересна е кога тој се пресметува со некои „свети крави“.

„[Константинос] Мицотакис беше човек кој бараше решение, но не ја разбра доволно неговата логика“, пишува тој. „Политиката на Андреас Папандреу беше силно неурамнотежена“, додава тој. „Шоуто на тешка политика беше со ембаргото што Грција еднострано го прогласи на 16 февруари 1994 година и повлекувањето во полна брзина со Привремената спогодба наметната однадвор и која никогаш не беше доставена до парламентот“. Тој го нарекува времето на Симитис (1996-2004) „период на тајна дипломатија за прашањето за името“, користејќи тајни каблограми од грчкиот амбасадор во Вашингтон, Христос Захаракис во 1994 и на крајот на 1996 година.

На 19 ноември 1996 година, министерот за надворешни работи Теодорос Пангалос му рекол на амбасадорот Захаракис дека Атина ќе претпочита „Република Македонија – Скопје“ како име на соседната земја. Владата на Караманлис (2004-2009) ја следеше истата логика, иако Коѕијас смета дека со ставањето вето на кандидатурата на ПЈРМ за членка на НАТО на Самитот во Букурешт во 2008 година, Караманлис всушност ја поништи Привремената спогодба од 1995 година, која се повикуваше токму на тоа (приклучување кон НАТО како БЈРМ дури и без решение за прашањето за името). По Букурешт, владата во Скопје започна да сфаќа дека тие мора да се приклучат на „логиката на решение“.

Еве неколку извадоци од книгата на Никос Коѕијас за тоа како се стекнала довербата меѓуи него и Никола Димиторв и како се дошло до  новото име на државата.

Лето 2017, посета на Димитров

„…Ова беше негово прво патување во странство како министер за надворешни работи на Поранешната југословенска Република Македонија. Искусен дипломат, тој смело дојде да ме посети во Атина, и покрај тоа што беше сомнителен кон мене – се плашеше дека ќе го заробам и се чувствуваше нелагодно. Така беше и со мене. Се надевав дека ќе работиме на решение, но не бев сигурен дека ќе успееме. Она за што се чувствував сигурно – засновано на моето искуство – беше дека треба да изградиме доверба. Исто така, знаев дека многу работи се менуваат за време на преговори. Дека, честопати, некој влегува во преговори со една група претпоставки и завршува со друга; дека антагонистичките односи можат да се претворат во соработка и спротивставените позиции можат да станат конвергенција на интересите, барем во врска со потребата од решение и придобивките што двете страни можат да ги извлечат од тоа.

[…]

Ја забележав нашата нелагодност и притаен сомнеж. Се сомневам дека Димитров не сакаше да биде сомнителен и, секако, не сакав ни јас. Но, тоа беше таму. И двајцата сакавме да бидеме сигурни во мотивот на другиот. За мене беше важно да ги барам позитивните атрибути на мојот соговорник. Би требало да најдам заштитни мерки за да се соочам со какви било проблеми и да изградам доверлива врска. Верувам дека Никола Димитров го сакаше истото. Затоа, до крајот на посетата се релаксиравме и секој се обидуваше да го види другиот во позитивно светло…

Сцена од вторите преговори

…Од сето тоа, научив дека, кога ќе се подготвувате за преговори, па дури и додека седите на преговарачка маса, подобро е да слушате отколку да зборувате. Како што јавно велам, ‘Зборувај ретко, па ќе можеш да бидеш чуен’. Покрај тоа, кога некој зборува, треба да се има на ум белешката на Бертолт Брехт никогаш да не забораваш дека увото на еден човек не го прима говорот на другиот со иста перцепција; можеби дури и не се во иста рамнина. Кога другиот зборува, треба да го проучите неговиот говор на телото, особено очите и насмевката, доколку ги има. Исто така, треба внимателно да ги следите реакциите на нивниот тим, без оглед дали е задоволен или не, подготвен да го испрашате нивниот лидер или не, зошто и во колкава мерка. Треба да се обидете да разберете кој дел од говорот е подготвен и кој спонтан. Ако спротивната страна е несигурна или претерано самоуверена.

[…]

Секогаш се обидував да ги најдам причините што стојат зад точките на инсистирање на другата страна во преговорите. Нивните стравови, грижи и инхибиции. Димитров и јас разговаравме за нив во текот на процесот што нè доведе до Преспа.

Би можел  да тврдам дека повеќекратните обвинувања и закани со кои се соочија двајцата министри за надворешни работи – особено јас – помогнаа во преговорите, нешто што оние што нè навредуваа и уценуваа не успеаја да го реализираат. Но, таква е дијалектиката и величието на животот. Бидејќи, бидејќи овие ‘опасни настани’ постоеја, Димитров и јас разговаравме за нив, исто така: како тие им пречеа на нашите семејства; како ги загрижија нашите соработници; како реагираа нашите влади и односните агенции или зошто не успеаја да реагираат.

[…]

Беше важно за време на преговорите да му се обраќаме главно на министерот за надворешни работи на идната Северна Македонија, наместо на Нимиц. Сè повеќе, ние министрите за надворешни работи се состанувавме сами со цел да постигнеме одреден напредок. Кога имавме несогласувања, кога повторно паднавме на нашите позиции, Нимиц беше таму за да биде посредник. Исто така беше важно, за време на преговорите, да се открие колкав притисок може да се изврши врз другата страна. Кога инсистирањето доби заканувачки тонови. Во кој момент би можеле да добиеме чувство дека преговорите нема да водат никаде. Треба да бидеме одмерени, како во пријателскиот став, така и во притисокот.

[…]

Моето искуство ми покажува дека честопати се бараат ‘моменти на релаксација’. Моментално опуштање може да се постигне со задевање, кажување шега или презентирање позиција на очигледно екстремен начин, надвор од самите главни преговори. Овој метод ми се чини неопходен за да помогне при движење дури и при најтешкиот разговор. Поопшта реализација е уште попотребна. Ова не можеше да се случи во текот на денот, дури ни за време на паузата за ручек, бидејќи тоа беше моментот да ги брифираме нашите соодветни делегации и да бидеме брифирани од нив. Вечерата сепак беше поинаква.

Најчесто вечеравме на две маси: една за делегациите и друга за двајцата министри, сами. Нашите разговори за вечера создадоа добри вибрации за да ги следат официјалните разговори. Двајцата се почитувавме и внимателно се слушавме. Во релаксиран амбиент, без одвоени неколку минути, разменивме мислења за тоа како можеме да ги решиме нашите проблеми. Објаснивме како ги видовме нашите преговори и нашите визии за идните односи на двете земји. Зборувавме за нашите семејства, за луѓето драги за нас.

Овие разговори нè зближија. Повеќе не се однесувавме како противници, сомнителни…

Од преговорите до Сунио

… Димитров спомна две имиња што ги сакаше и кои неговата влада ќе ги прифати: ‘Република Независна Македонија’ и ‘Република Македонија – Скопје’ . Второто име го одбивме одамна (види Дел 2, Поглавје 4 за проблем со името). Другиот, го слушав за прв пат. Плус беше што немаше придавка пред ‘Република’ или по ‘Македонија’, но исто така не беше прифатлив. Содржи, не сакајќи, верувам, предлог што може да го искористат иредентистите: т.е. постои ‘независна Македонија’ и, во продолжение, ‘зависна’. Некои би се обиделе да го протолкуваат името како покана за ‘независна Македонија’ за ослободување на ‘зависната’. Така, ќе се вратевме на македонскиот иредентизам, дури и ненамерно.

[…]

По неколку часа ги напуштивме Нимиц и директорите на нашите дипломатски кабинети и продолживме со дискусијата самостојно. Зошто го зедов Димитров и ја напуштив просторијата за преговори, каде што беа сите други? Бидејќи Нимиц започна да вели дека сите би сакале да го заклучиме ова еден од овие денови и да одиме на Самитот на НАТО за да може ПЈРМ да се приклучи со договореното име. Му реков да застане и да не оди понатаму: потенцирав дека нема начин да се случи ова, бидејќи, како што повторно му објаснив, прво, договорот мораше да биде потпишан. Потоа, тоа би отишло во соодветните парламенти за одобрување и, откако ПЈРМ ќе го ревидира својот устав, тогаш ќе контактираме со трети страни. Значи, тој треба да заборави на каква било врска помеѓу нашите преговори и кој било самит, било да е тоа НАТО или ЕУ. Уште еднаш проценив дека Нимиц е корисен и од помош за некои точки на флексија, но дека за некои тешки прашања подобро се разговараше само со Димитров.

Добивме две столици и маса и ги преместивме под едно дрво. Дојде времето за името.

[…]

Следната дискусија траеше три часа.

За сето ова време, ние често разговаравме за името со Димитров. Но, овие дискусии не беа ниту исцрпни ниту обврзувачки, повеќе истражувачки по природа. Верував, и сè уште верувам, дека така треба да биде. Прво треба да изградиме доверба едни во други, и ние двајцата и нашите делегации. Двете страни, во себе, но и меѓу себе, треба да усвојат менталитет за решение. Дефинирајте црвени линии и приговори, нашите ‘желби’ и исто така позитивните изгледи. Откако го направивме ова, создадовме услови да го решиме првичното прашање.

Нимиц повторно го достави својот предлог со петте имиња што ги спомнав во Дел 2, Поглавје 4. Ние спорадично ги споменувавме за време на преговорите. Едниот предлог беше ‘Република Македонија (Скопје) или Република Македонија – Скопје’. Првата варијанта беше полоша од втората, поради заградата, која, земена за тоа што беше, брзо ќе се заборави. Но, втората варијанта беше исто така неприфатлива, од едноставна причина: Не беше композитно име, туку додаток на ‘Република Македонија’. Може да се толкува како преодно име, за да се поедностави во иднина.

Страната на ПЈРМ инсистираше на една од двете варијанти, бидејќи и двете беа прифатени во минатото и од Нова демократија и од ПАСОК. Но, веќе објаснив, не јас не би прифатил ниту едно.

Второто име беше ‘Република Вардарска Македонија’. Бидејќи содржеше ‘од каде’, предлогот имаше свои позитивни аспекти. Меѓутоа, постоеше проблем што реката Вардар поминува низ двете земји: во Грција е позната како Аксиос. Се разбира, може да се тврди дека името Вардар направи јасна разлика од Аксиос на нашата Македонија. Значи, ова име имаше свои добри и лоши страни. Сепак, владата на ПЈРМ не го сакаше тоа бидејќи името беше поврзано со фашистичката меѓувоена Југославија.

Третото име ‘Нова Македонија’ им се допадна на моите пријатели во Солун, иако може да се сфати дека ‘Нова Македонија’ е наследник на ‘старата’. Но, другата страна не го сакаше името, особено владејачките социјалдемократи, кои не сакаа име што симболизира раскин на нивното социјалистичко минато.

Четвртото име беше ‘Горна Македонија’ и Димитров беше одлучно против. Ова беше затоа што единствената земја со ‘Горна’ како дел од своето име (Горна Волта) исчезна. [забелешка: Не – сега е Буркина Фасо]. Значи, името беше, на некој начин, лош знак.

Остана петтото име…“

(Никос Коѕијас е професор емеритус за меѓународна политика. Тој е член на Движењето ПРАТТО)