Како Бугарија му ги даде на „Газпром“ клучевите на Балканот


Премиерот Бојко Борисов и српскиот претседател Александар Вучиќ во инспекција на изградбата на „Бугарски поток“

Добро чувана тајна беше дека „Газпром“, рускиот гигант за нафта и гас, ги стави положи рацете на клучните гасни приклучоци долж границите на Бугарија сè додека новинарската истрага не го обелодени ова

 

Додека европските институции веруваат дека ги поставиле вистинските правила за либерализација на енергијата и конкурентен пазар на гас, „Газпром“ ги постави картите со преземање контрола над бугарскиот пазар и отворање на патот кон целиот Балкан.

Продолжувањето на рускиот гасовод „Турски поток“ низ Бугарија, наречен „Балкански поток“ од премиерот Бојко Борисов и лажно етикетиран како продолжение на националната мрежа за пренос на гас, е само врвот на сантата мраз што САД го забележаа кога рекоа дека ќе го санкционираат „Турски поток“.

Под носот на Европската комисија, „Газпром“ ги презеде најважните гранични точки на бугарските транзитни цевководи, без да плати милијарди евра за нивна изградба и без да ги поседува цевките – заобиколувајќи ги правилата на ЕУ според Третиот енергетски пакет.

Милијардите за „Балкански поток“ ги обезбедува бугарската држава, а преземањето се случи преку долгорочни договори меѓу „Газпром“ и бугарскиот државен оператор „Булгартрансгаз“ кои опфаќаа резервација на речиси сите гранични капацитети, според податоците на Европската мрежа на оператори на гас (ENTSO-G).

Речиси 100 проценти од бугарскиот гас се увезува. Увозот и извозот на природен гас зависи од капацитетот на седум влезни и излезни точки на прекуграничните гасоводи во Бугарија.

Прегледот на резервираните долгорочни капацитети досега покажува дека „Газпром“ ги има сите клучни излези на земјата во стратешки јужен правец кон Турција, Грција и Северна Македонија, како и кон Србија на запад.

Како рускиот гас ја движи Бугарија?

До крајот на 2019 година „Газпром“ испорачуваше природен гас во т.н. јужен правец во Европа, преку Украина и Романија до Бугарија, Турција, Грција и Македонија.

Од 1 јануари 2020 година, транзитот започна да тече во спротивна насока, доаѓајќи од Турција преку вториот гасовод на новоизградениот „Турски поток“.

Старата рута преку Украина повеќе не се користи, но „Газпром“ продолжува да ги поседува своите права за капацитет. Продолжува да го држи влезот во системот на Негру Вода II и III во Романија, како и излезот од бугарско-турската граница Странџа I – Малкоклар.

По должината на новата траса, гасот на „Газпром“ влегува преку бугарско-турската граница на влезот Странџа II – Малкоклар, што го поврзува гасоводот рускиот „Турски поток“ со бугарската национална мрежа за пренос на гас.

Капацитетот е резервиран за повеќе од 90 отсто од „Газпром“ и неговата поврзана компанија МЕТ, регистрирана во Швајцарија, според долгорочен договор до 2039 година

Всушност, процентите навистина не се важни затоа што оваа цевка нема никаква физичка врска со која било друга – гасот доаѓа директно од руската компресорска станица во близина на Анапа, на северниот брег на Црното Море. Ниту еден друг играч нема физички пристап до овој влез на гас.

По влегувањето во Бугарија, дел од гасот оди во националната мрежа за пренос на гас во земјата за домашни потреби, а остатокот транзитира кон Грција и Северна Македонија. Со изградбата на „Балканскиот поток“ како продолжение на „Турски поток“ во земјата, рускиот гас ќе добие нов правец на запад кон Србија.

Игра на зборови

Експертите веќе изразија збунетост за преименувањето во „Балкански поток“ како „развој на бугарската национална мрежа за пренос на гас“, бидејќи проектот е типичен транзитен гасовод.

Не предвидува никакво отстапување на внатрешната мрежа за пренос на гас на „Булгартрансгаз“ во северозападна Бугарија, на која ѝ е потребна гасификација.

Доколку „Балкански поток“ беше во интерес на Бугарија, националната мрежа за пренос на гас ќе беше распоредена со многу гранки со цел да се достигнат што повеќе населени места и потрошувачи во северна Бугарија.

Сепак, „Булгартрансгаз“ го стори спротивното: инвестира во транзитен гасовод, кој е целосно во служба на Гаспром како продолжение на „Турски поток“.

На запад, продолжувањето на „Турски поток“ го напушта бугарскиот простор кај српскиот граничен град Заечар, каде „Газпром експорт“ и поврзаните компании поседуваат 80 отсто од капацитетот.

На југозапад, рускиот гас стигнува до Македонија на излезот од Ќустендил-Жидилово. „Газпром“ има 100% од извозниот капацитет таму.

На југ, „Газпром“ ја снабдува Грција и има резервирано речиси 100 проценти од капацитетот на излезот Кулата-Сидирокастро.

Граничната точка на бугарско-романската гасна врска во близина на Русе-Гиургиу е оставена скоро целосно слободна, но фактот е неважен бидејќи Романија е земја произведувач на гас.

Од истата причина, речиси целиот капацитет на другиот бугарско-романски контролен пункт Негру Вода I-Кардам е бесплатен.

Така, излегува дека единствените можности за бесплатен извоз на неруски природен гас преку Бугарија се север кон Романија и оттаму, евентуално мали количини кон Украина преку старата транзитна рута преку Негру Вода I, од каде влегуваше рускиот гас во минатото.

Ваквите услови го трасираат патот „Газпром“ да го заземе целиот бугарски пазар. Мали се шансите омилениот проект на премиерот Бојко Борисов – балканскиот центар за гас – да работи како „европски центар“, додека сите јужни патишта за гас кон Турција, Грција и Македонија се блокирани.

Последиците за поширокиот европски пазар на гас се сериозни. Грција ќе се прелива со гас од терминалите на Јужниот гасен коридор и ЛНГ, но таа е изолирана од циркулацијата на протоците низ Бугарија. „Газпром“ веќе го држи целиот правец Југ.

Според некои експерти, моментот на вистината ќе дојде кога „Балканскиот поток“ ќе биде пуштен во употреба и ќе стане очигледно дека тоа е во спротивност со Европската директива за гас, бидејќи „Газпром“ поседува над 50 отсто од неговиот капацитет.

Кој е сопственик на загубите?

Со дешифрирање на некои пораки, можно е да се открие зошто Бугарија се согласи на овој модел.

Овие се, без сомнение, доверливи обврски. На заедничкиот брифинг со Борисов во 2018 година, рускиот претседател Владимир Путин рече: „Казната (поради суспендирање на  ‘Јужен поток’) ја плати ‘Газпром’. Вкупните загуби на ‘Газпром“ во врска со одбивањето на ‘Јужен поток’ се околу 800 милиони евра. Се бришат како загуби“.

Сепак, фактот дека сумата евидентирана како загуба не значи дека ѝ е простена на Бугарија.

Експертите кои побараа да не бидат именувани велат дека начинот на враќање на овој долг е гасоводот „Балкански поток“, кој е финансиран со бугарски пари и го градат руски и белоруски компании. Штом ќе биде готов, тој ќе може да го наполни целиот пазар на гас во Бугарија и на Балканот во корист на „Газпром“. (Еурактив)