Холандија ја потцени крајната десница – и победата на Герт Вилдерс е резултатот

Две работи веќе беа јасни неколку месеци пред денот на холандските избори: Холандија ќе има нов премиер и десетици нови парламентарци. Четириесет членови на парламентот, една четвртина од Tweede Kamer (долниот дом) и, уште повпечатливо, тројца од четворицата лидери на коалицијата предводена од конзервативците во заминување најавија заминување од националната политика. Иронично, во ова море на изборни промени, главен победник ќе излезе крајно десничарскиот столб, Герт Вилдерс, наскоро најдолговечниот пратеник.

Како да го сфатиме политичкиот земјотрес што ги стави Вилдерс и неговата партија ПВВ на прво место и како тоа ќе влијае на холандската и европската политика? Првата, и најважна, лекција е онаа што требаше да ја знаат особено холандските политичари, како што тоа се случува одново и одново во изминатите три децении во Холандија и низ цела западна Европа. Ако ги претворите изборите во прашања на екстремната десница, особено за „проблемот“ со имиграцијата, екстремната десница победува. Ова го видовме неодамна во Шведска.

Друга сличност со минатогодишните шведски избори е тоа што ако направите избори за подобноста на екстремната десница да владее, екстремната десница победува. Во последната недела од кампањата, додека ПВВ го направи својот шокантен подем во анкетите, статија по статија по напис го прогласуваше „поблагиот тон“ на Вилдерс, кој наводно ги омекнал неговите „остри рабови“.

Всушност, секогаш духовити, но ретко критички настроени, холандските медиуми дури почнаа да го нарекуваат Герт Милдерс. Реално, и како што неколку пати нагласи Вилдерс, немаше промена во програмата туку само во стратегијата. Тој не ги ублажи своите екстремни позиции за имиграцијата или исламот, а камоли да ги отфрли. Наместо тоа, тој рече дека има „поголеми проблеми“ од ограничувањето на имиграцијата во моментов.

На крајот одговорен за огромната победа на Вилдерс е, иронично, неговиот личен непријател, Марк Руте, конзервативниот премиер (ВВД) во заминување, кој реши да ја разнесе својата коалиција за конкретното прашање на барателите на азил. Со поместување на фокусот од контроверзноста околу употребата на азот од страна на земјоделците и (наводната) градско-рурална поделба – која ја поттикна аграрната популистичка партија БББ до масовна победа на регионалните избори претходно оваа година – назад кон имиграцијата и наводната нативистичко-имигрантска поделба, ВВД на Руте се надеваше дека ќе доминира во кампањата. Наместо тоа, како и секогаш, екстремно десничарската ПВВ победи. Како што рече Жан Мари Лепен пред речиси половина век, народот го претпочита оригиналот пред копијата.

Освен тоа, кога наследничката на Руте во раководството на ВВД, Дилан Јешилгоз-Зегериус, ја отвори вратата за можна коалиција со Вилдерс, со надеж дека ќе стане премиерка на таквата коалиција, таа помогна во неговата нормализација, што желно го прифатија холандските новинари, на кои им здодеа кампањата со низок профил. Да бидеме фер, Вилдерс одлично ги искористи овие можности, покажувајќи го своето исклучително политичко искуство и вештини во интервјуа и дебати.

Сепак, иако беше отворена за владеење со Вилдерс, Јешилгоз-Зегериус беше категорична во последните денови од кампањата дека нема да управува со него. Со оглед на тоа што анти-естаблишментскиот Питер Омцихт и неговата центристичка партија Нов социјален договор (НСЦ) целосно ја отфрлија соработката со ПВВ на Вилдерс, изборната победа на Вилдерс сепак може да се претвори во политички пораз.

Всушност, големината на неговата победа и огромното водство на неговата партија над ВВД, која се најде на третото место, би можеле да ја принудат втората да се приклучи на коалицијата против Вилдерс заедно со левичарскиот сојуз на Зелените/Социјалдемократите на Франс Тимерманс и новото движење на Омцихт. Главниот проблем со ова, сепак, е што Зелените/Социјалдемократите (ГЛ/ПвдА), како најголема партија на таа коалиција, сигурно ќе ја бара премиерската позиција за Тимерманс. Згора на тоа, со оглед на тоа што лидерот на ВВД, Јешилгоз-Зегериус, се обрати до Вилдерс, но go отфрли Тимерманс бидејќи таа рече дека „ќе ја оданочува земјата на парчиња“, коалицијата под Тимерманс може да доведе до голема реакција меѓу членовите и гласачите на ВВД.

Без оглед на исходот од коалициските преговори, улогата на Холандија во остатокот од светот, особено во Европската унија, ќе се промени. Прво, со заминувањето на Руте, најдолготрајниот демократски избран политички лидер во ЕУ, земјата повеќе нема да ја надминува својата тежина како во изминатата деценија. Второ, иако Холандија одамна престана да биде мотор на европската интеграција, под водство на Руте, различните холандски коалиции во последната деценија повеќе лаеја отколку што загризуваа.

Сега со отворено евроскептични партии како што се ПВВ и НСЦ на Омцихт, кои се големи победници, конзервативната ВВД веројатно ќе стане уште похоландскоцентрична во својата европска политика, дополнително комплицирајќи ја коалицијата со еврофилите ГЛ/ПвдА (особено под Тимерманс) и либералната Д66.

Засега, сепак, Холандија ќе мора да се помири со новата реалност. По речиси 25 години опслужување на екстремно десничарските гласачи, наводно за да се поразат екстремно десничарските партии, екстремно десничарската партија е убедливо најголемата партија во парламентот. Можеби сега, повеќе од 20 години по подемот на Пим Фортујн, земјата конечно може да започне искрена и отворена дискусија за својот крајно десничарски проблем.

(Кас Муде, холандски научник кој го истражува политичкиот екстремизам и популизам, е професор по меѓународни работи на Унивезитетот на Џорџија. Текстот е објавен во „Гардијан“.)