Економијата на Европа е во застој

Додека Европа се подготвува за потенцијална трговска војна откако новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп ќе ја преземе функцијата во јануари, нејзините две најголеми економии се измачуваат. Додека Германија се движи кон својата втора последователна година на нулта раст, Франција се очекува да порасне за помалку од 1% во 2025 година.

Дали економската стагнација на Европа е резултат на недоволна кејнзијанска стимулација или нејзините надуени и се виновни склеротични држави на благосостојба? Во секој случај, јасно е дека оние кои веруваат дека едноставните мерки како повисоки буџетски дефицити или пониски каматни стапки можат да ги решат проблемите на Европа, се одвоени од реалноста.

На пример, агресивните стимулативни политики на Франција веќе го поттикнаа нејзиниот буџетски дефицит на 6% од БДП, додека нејзиниот сооднос на долгот и БДП се искачи на 112%, од 95% во 2015 година. Во 2023 година, претседателот Емануел Макрон се соочи со широки протести поради неговата одлука да ја подигне старосната граница за пензионирање од 62 на 64 години – потег кој иако значаен, едвај ја загребува површината на фискалните предизвици на земјата. Како што неодамна предупреди претседателката на Европската централна банка Кристин Лагард, фискалната траекторија на Франција е неодржлива без далекосежни реформи.

Многу американски и британски прогресивци се восхитуваат на францускиот модел на голема влада и посакуваат нивните земји да усвојат слични политики. Но, должничките пазари неодамна се разбудија со ризиците од големиот долг на Франција. Неверојатно, француската влада сега плаќа повисока премија за ризик од Шпанија.

Со оглед на тоа што реалните каматни стапки на државниот долг со напредна економија се очекува да останат покачени – со исклучок на рецесија – Франција не може едноставно да се ослободи од проблемите со долгот и пензиите. Наместо тоа, нејзиниот тежок должнички товар речиси сигурно ќе тежи врз нејзините долгорочни економски перспективи. Во 2010 и 2012 година, Кармен М. Рајнхарт и јас објавивме два труда во кои се тврди дека прекумерниот долг е штетен за економскиот раст. Бавните, задолжени економии на Европа и Јапонија се најдобри примери за оваа динамика, како што покажаа последователните академски истражувања.

Тешките должнички оптоварувања го попречуваат растот на БДП со ограничување на способноста на владите да реагираат на забавување и рецесија. Со сооднос долг кон БДП од само 63%, Германија има доволно простор да ја ревитализира својата распадната инфраструктура и да го подобри својот образовен систем со слаби перформанси. Доколку се спроведат ефективно, таквите инвестиции би можеле да генерираат доволно долгорочен раст за да ги надоместат нивните трошоци. Но, фискалниот простор е вреден само кога се користи мудро: во реалноста, германската „должничка кочница“ – која ги ограничува годишните дефицити на 0,35 отсто од БДП – се покажа премногу нефлексибилна, а следната влада мора да најде начин да го заобиколи тоа.

Покрај тоа, зголемената јавна потрошувачка нема да донесе одржлив раст без значителни реформи. Поточно, Германија мора да ги врати клучните елементи на реформите Харц воведени од поранешниот канцелар Герхард Шредер во раните 2000-ти. Овие мерки, кои го направија германскиот пазар на труд значително пофлексибилен од францускиот, беа инструментални за трансформирање на Германија од „болен човек на Европа“ во динамична економија. Но, промената на лево во економската политика ефективно го промени голем дел од овој напредок, сериозно поткопувајќи ја фалената ефикасност на Германија. Нејзината способност да ја произведе многу потребната инфраструктура видно настрада; еклатантен пример е берлинскиот аеродром Бранденбург, кој конечно беше отворен во 2020 година – десет години задоцнување од предвиденото и со три пати повеќе од предвидените трошоци.

Германија на крајот ќе ја надмине сегашната малаксаност, но клучното прашање е колку долго ќе трае тоа. Претходно овој месец, канцеларот Олаф Шолц го отпушти министерот за финансии Кристијан Линднер, што доведе до колапс на неговата кревка коалициска влада. Со изборите закажани за 23 февруари, нехаризматичниот Шолц сега мора да отстапи и да остави друг социјалдемократ да води или да ризикува имплозија на неговата партија.

Шолц досега се спротивставуваше на повиците да се откаже од неговата кандидатура за реизбор, загрозувајќи ги шансите на неговата партија да остане на власт. Неговата неподготвеност да се тргне настрана го отсликува она на американскиот претседател Џо Бајден, кој предолго чекаше да го предаде факелот на помладата кандидатка, погрешен чекор што несомнено придонесе за нејзиниот дилен изборен пораз.

Среде овие политички превирања, Германија се бори со сè поголеми предизвици кои го загрозуваат нејзиниот статус на економска сила на Европа. Бидејќи тековната војна во Украина продолжува да ја нагризува довербата на инвеститорите, индустриската база на Германија допрва треба да се опорави од загубата на евтиниот руски увоз на енергија. Во меѓувреме, автомобилскиот сектор се бори да се префрли од автомобили на гас на електрични возила, заостанува зад глобалните конкуренти, а извозот во Кина – чија економија, исто така, потклекнува – нагло се намали.

Овие проблеми веројатно може да се решат доколку следната година власта ја преземе поконзервативна, пазарно ориентирана влада. Но, враќањето на Германија на вистинскиот пат нема да биде далеку од лесно, имајќи предвид дека јавната поддршка за структурните реформи останува ниска. Без драстични промени, германската економија ќе се бори да ја врати динамиката и флексибилноста потребни за да го издржи влијанието на претстојните тарифни војни на Трамп.

Додека повеќето други европски економии се соочуваат со слични предизвици, Италија може да има малку подобри резултати под водство на премиерката Џорџа Мелони – веројатно најефикасниот лидер на континентот. Шпанија и неколку помали економии, особено Полска, може да пополнат дел од празнината што ја оставија Германија и Франција. Но, тие не можат целосно да ја надоместат слабоста на двете економски тешки тегови на ЕУ.

Економската перспектива ќе беше многу помрачна, ако не беше трајната привлечност на Европа како туристичка дестинација, особено меѓу американските патници, чии силни долари ја поддржуваат индустријата. И покрај тоа, изгледите за 2025 година остануваат слаби. Иако европските економии сè уште би можеле да закрепнат, кејнзијанскиот стимул нема да биде доволен за да се одржи стабилен раст.

(Кенет Рогоф е професор по економија и јавна политика на Универзитетот Харвард. Тој беше главен економист на ММФ од 2001-03. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)