Американската демократија може да умре

ПОЛ КРУГМАН

Авторитарното владеење може да биде скоро зад аголот

Ако не сте преплашени и од Ковид-19 и од неговите економски последици, вие не обраќате внимание.

И покрај тоа што социјалното растојание може да го забави ширењето на болеста, десетици илјади повеќе Американци сигурно ќе умрат во наредните месеци (и официјалните извештаи сигурно го намалуваат вистинскиот број на загинати). И економската блокада неопходна за да се постигне социјално дистанцирање – како што велам, економијата во еквивалентна медицински предизвикана кома – доведе до 17 милиони нови побарувања за осигурување од невработеност во текот на изминатите три недели, повторно речиси сигурно потценување на вистинските загуби на работни места.

Сепак, најстрашната вест од изминатата недела не ја вклучува ниту епидемиологијата ниту економијата; тоа беше травестијата со изборите во Висконсин, каде Врховниот суд побара личното гласање да се одвива и покрај здравствените ризици и фактот дека многумина што бараа гласачки ливчиња за отсутни, никогаш не ги добија.

Зошто ова беше толку страшно? Бидејќи тоа покажува дека Америка, каква што ја знаеме, може да не преживее многу подолго. Пандемијата на крајот ќе заврши; економијата на крајот ќе закрепне. Но, демократијата, еднаш изгубена, може никогаш да не се врати. И ние сме многу  поблизу до губење на нашата демократија отколку што многумина сфаќаат.

За да видите како модерната демократија може да умре, погледнете ги настаните во Европа, особено Унгарија, во изминатата деценија.

Она што се случи во Унгарија, почнувајќи од во 2011 година, беше дека Фидес, националистичката владејачка партија во земјата, ја искористи предноста на својата позиција да го преуреди изборниот систем и со тоа своето владеење да го направи трајно. Потоа, дополнително ја консолидираше својата контрола, користејќи ја политичката моќ да ги наградува пријателските бизниси додека ги казнуваше критичарите и се пресели во потиснување на независните медиуми.

До неодамна, се чинеше дека Виктор Орбан, унгарски де факто диктатор, може да запре со мек авторитаризам, претседавајќи со режим кој зачува некои од надворешните форми на демократија, неутрализирајќи и казнувајќи ја опозицијата, без да ги направи критиките незаконски. Но сега неговата влада го искористи корона вирусот како изговор да се откаже дури и од претензиите на уставната влада, давајќи му на Орбан моќ да владее со декрет.

Ако кажете дека нешто слично не може да се случи во Америка, безнадежно сте наивни. Всушност, веќе се случува овде, особено на државно ниво. Особено Висконсин е на добар пат да стане Унгарија на езерото Мичиген, бидејќи републиканците бараат трајно да ја заклучат власта.

Назад во приказната: во 2018 година гласачкото тело на Висконсин силно гласаше за демократска контрола. Гласачите избраа демократски гувернер и им дадоа 53 отсто од нивната поддршка на демократските кандидати за државно собрание. Но, државата е силно изборно прекроена така што и покрај ова мнозинство со народно гласање, демократите добија само 36 проценти од местата на Собранието.

И далеку од обидот да постигнат некакво разбирање со избраниот гувернер, републиканците драстично ги намалија неговите овластувања во неделите пред да го преземе мандатот.

Потоа следуваа изборите во вторникот. Во нормални времиња, најголем дел од вниманието ќе биде насочено кон демократските примарни избори – иако тоа стана главна поента кога Берни Сандерс ја прекина неговата кампања. Но, во прашање беше и место за државниот Врховен суд.

Сепак, Висконсин, како поголемиот дел од земјата, е под наредба да се остане дома. Па, зошто републиканските законодавци, на крајот поддржани од републиканските предлози за судии на Врховниот суд на САД, инсистираа на одржување избори како да е ситуацијата нормална?

Одговорот е дека драстичното заклучување имаше многу посериозно влијание врз гласањето во демократски наклонетите урбани области, каде што голем дел од гласачките места беа затворени, отколку во руралните или приградските области. Значи, републиканците во државата ја искористија пандемијата за да се ослободат од оние што веројатно ќе гласаат против нив.

Она што го видовме во Висконсин, накратко, беше како една државна партија прави сѐ што е потребно за да остане на власта, дури и ако тоа не го сакаат повеќето гласачи – и партискиот блок во Врховниот суд ги поддржува нејзините напори. Доналд Трамп, како и обично, гласно го кажа тивкиот дел: Ако ние го прошириме раното гласање и гласањето по пошта, „никогаш повеќе нема да имате републиканец избран во оваа земја“.

Дали некој сериозно се сомнева дека нешто слично може да се случи многу скоро на национално ниво?

Овој ноември се чини дека е исто така возможно Трамп да извојува победа во Изборниот колеџ благодарение на широкото потиснување на гласачите. Ако успее – или дури и ако победи чисто – се чини дека сè укажува на тоа дека тој ќе го употреби вториот мандат за да ги казни сите коишто ги гледа како домашен непријател и неговата партија ќе го поддржува на целиот пат. Тоа е, Америка ќе стане целосна Унгарија.

Што ако Трамп изгуби? Знаете што ќе направи тој: Трамп ќе тврди дека победата на Џо Бајден се засновала на измама на гласачите, дека гласале милиони илегални имигранти или нешто слично. Дали Републиканската партија, а можеби и уште поважно, Фокс њуз, ќе го поддржува неговото одбивање да ја прифати реалноста? Што мислите?

Постојат причини зошто она што штотуку се случи во Висконсин ме плаши повеќе од каква било болест или депресија. Бидејќи тоа покажува дека една од нашите две најголеми партии едноставно не верува во демократија. Авторитарното владеење може да биде речиси зад аголот.

(Пол Кругман е нобеловец по економија, професор на Универзитетот на Њујорк и редовен колумнист на „Њујорк тајмс“)