Што се случува во Бугарија и зошто Бојко Борисов не сака да владее

Веќе месец и половина сме сведоци на импровизиран политички театар: Бојко Борисов ем сака да има редовна влада, ем нема желба да владее. Како и секогаш, тој е крајно убедлив во двете улоги: додека се колне и крсти дека 100% ќе има влада, неговите портпароли со еднаква жар објаснуваат дека попрво би си ја отсекле раката отколку да владеат со наводно најомилениот партнер –  Продолжуваме со промената (ПП), пишува за бугарската редакција на Дојче веле познатиот политиколог Даниел Смилов, директор на Центарот за либерални стратегии. Настаните изгледаат во голема мерка неразбирливи за македонската јавност, па затоа прочитајте како Смилов ја објаснуваполитичката ситуација по изборите што се одржаа пред 45 дена.

Денеска театарот имаше нов чин. Прво, цела ноќ Народното собрание – или поточно „мнозинството за хартија“ во него – го распердашија целиот Изборен законик и ги врати во најголем дел од можностите за познати манипулации – исфрлање на гласовите на ривалите, фалсификување на протоколите, обесмислување на машинското гласање итн. Откако ПП и Демократска Бугарија изјавија дека ќе го бојкотираат парламентот до усвојувањето на изборните амандмани, Борисов отстапи и им „нареди“ на пратениците да ги ревидираат своите ставови. Но, враќањето на општествениот совет во Централната изборна комисија и изборната единица „Странство“ се секако отстапки само во однос на најмалите порази во измените на Изборниот законик. Овие дигресии се исто така повеќе за драматичен ефект.

Понуда на Борисов: вакво чудо ретко се среќава

Политичката понуда на Борисов до другите партии изгледа стои зад целата емисија: или сите се согласувате да влезете во владата со мене, или одиме на избори. Оваа понуда е иновативна за бугарската политика: додека Слави Трифонов сакаше да владее со малцинска влада поддржана од шеесетина пратеници, Борисов инсистира на спротивното – да владее само со супермнозинство. Бугарската политика првпат наидува на вакво чудо по владата на Димитар Попов (премиер во 1990-1991 – н.з.). Невообичаеноста доаѓа од тоа што во парламентаризмот мора да има владетели и опозиција – онаму каде што сите се во власта, народот најчесто останува надвор од неа. И италијанското искуство покажува како екстремно десничарските партии можат да профитираат од технократските администрации кои ги вклучуваат сите.

Згора на тоа, ГЕРБ има можност да владее со коалиција од три други партии во актуелниот парламент. ДПС и Бугарски подем постојано ја искажуваат својата подготвеност да се приклучат на влада на ГЕРБ, а БСП, исто така, изјавува дека се подготвени да поддржат влада кога ќе се даде третиот мандат. Оваа формула бара некој сериозно да застане зад неа и да ја договори.

Наместо тоа, ГЕРБ со секого „разговара“ за што било, но не и за најверојатната и можна формула за управување. Најкомични се нивните „разговори“ со ПП, кои почнуваат со повици за дијалог и завршуваат речиси со тепачка или барем со откинување на микрофонот од рацете на Кирил Петков. Од ваков карактер беше и последното појавување на Борисов – демек се прави гест спрема ПП и ДБ, но прво се критикуваат за нивната енергетска политика итн., а второ се прави обид да се забие клин меѓу ПП и ДБ со апсурдната теза дека Продолжуваме со промената не била „системска партија“.

Генерално, ГЕРБ ја продолжуваат претставата дека демек сакаат да владеат со ПП. А всушност постојано ги критикуваат своите „идни партнери“ за сѐ и сешто. Најверојатно Борисов воопшто не сака да владее со нив, туку неговиот театар цели на две работи. Прво, да се создаде впечаток дека партијата ГЕРБ веќе излезе од изолација и може да владее дури и со ПП и ДБ. Второ, да им ја префрли вината за нови предвремени избори – еве, гледате, јас направив сѐ, но тие не прифатија коалиција.

Тезата дека се работи за театар ја потврдува и тоа што досега сѐ што направи парламентот може да се смета како подготовка за нови избори – враќање на хартиеното ливче за гласање, актуелниот буџет останува на сила, некои вонредни мерки за бизнисот, како и одлуки за геополитички прашања како што се воената помош за Украина и авионите Ф-16. Чудното чекање со врачувањето на мандатите од страна на претседателот Радев е јасно поврзано со желбата изборите да се одржат подоцна – на почетокот на март. Што значи дека театарот „формирање влада“ би требало да се одолговлекува до Божик.

Сето ова е учебнички пример за ставање на интересите на една партија и нејзиниот лидер над интересите на државата. Со цел да се постигне она што тие го гледаат како „рехабилитација“ на Борисов, ГЕРБ е очигледно подготвена да ја вовлече Бугарија во уште едни бесмислени избори кои најверојатно ќе дадат резултат близок на сегашниот. „Логиката“ зад овој аргумент е дека времето поминува, луѓето забораваат, а со актуелниот главен обвинител, големите скандали околу Борисов и онака остануваат необјаснети. А по новите избори, најверојатно ќе треба да се преговара со ГЕРБ за влада. Ерго, Борисов уште повеќе ќе се испере и ГЕРБ ќе стане легитимен коалициски партнер. Декарт би се свртил во гробот на таква расправија, но очигледно тоа е клучот за севкупната стратегија на партијата што победи на последните избори.

Во поконкретни чекори, оваа стратегија изгледа вака:

1. ГЕРБ им нуди на сите да се приклучат на владата;
2. Истовремено стравуваат дека доколку тоа не се направи, ќе има нови избори – со хартиено ливче и познатите облици на манипулација;
3. Доколку ПП и ДБ се согласат на понудата безусловно, целта на ГЕРБ е постигната – тие излегле од својата политичка изолација;
4. Доколку ПП и ДБ постават тешки услови поврзани со смена на главниот обвинител, смена во Инспекторатот, антикорупциска итн., ГЕРБ објавува дека направиле сѐ што е можно. да формираат влада, но не успеале.

Вистинскиот проблем за ПП и ДБ е што во овој парламент има „хартиено мнозинство“ – ГЕРБ, ДПС, БП и БСП. На моменти и Преродба може да му се придружи на ова мнозинство. Тоа значи дека дури и ПП и ДБ да се „разберат“ со ГЕРБ за некоја влада и таа се изгласа, во секое време нејзината програма – каква и да е – ќе може да биде нијансирана, изменета, па дури и блокирана од „хартиената коалиција“. Посебно кога се во прашање антикорупциските реформи и промените во судството, историјата од 2015 година со уставните реформи на Христо Иванов најверојатно ќе се повтори.

Мерката

Накратко: коалицијата ГЕРБ-ПП-ДБ ризикува да стане само фасада и смоква (а притоа и краткорочна) на „хартиената коалиција“, чии партии во меѓувреме ќе се подготвуваат за предвремени избори 2 во 1.

Затоа, ако овој парламент и ГЕРБ сепак создадат влада, парламентарната логика налага таа да биде околу „хартиената коалиција“, бидејќи врската меѓу партиите во неа е посериозна: на крајот на краиштата, нема сериозни разлики меѓу ГЕРБ, ДПС и БП, но БСП покажува подготвеност да соработува во спроведувањето на делови од својата социјална програма.

Време е политичкиот театар да заврши во една или друга насока, бидејќи какви и да има цели, станува досаден и контрапродуктивен. Ако целта и е да ја префрли одговорноста за нови избори на ПП и ДБ, таа веќе решително ги исцрпи своите ресурси – јасно е дека ГЕРБ ја шутнат топката и прават пируети за да добијат време. Ако неговата цел е да ја направи „хартиената коалиција“ поприфатлива за јавноста, театарот дава и контроверзни резултати. На крајот, формулата за експертска влада, поддржана од ГЕРБ, ДПС, БВ и БСП, треба отворено да се стави на маса и да почнат вистински преговори за нејзино расчистување.

Продолжението на театарот „Сакам да владеам, но немам желба“ на крајот ќе доведе до казна за сите, вклучително и за изведувачот на главната улога – Бојко Борисов. Затоа што во уметноста и политиката мерката е важна.