Назарбаев избегал со приватен авион од Македонија?

Руски медиуми објавија непотврдена информација дека во главниот град на Киргистан, Бишкек, слетале два приватни авиона со кои било евакуирано семејството на првиот претседател на Казахстан, Нурсултан Назарбаев.  Еден авион во Казахстан наводно долетал од Македонија, а другиот од Обединетите Арапски Емирати, а потоа и двете летала се упатиле кон Киргистан.

Преставниците на аеродромот во  Бишкек, сепак не ги потврдија овие информации за слетувањето на Назарбаев таму, кој според оценките се засолнил поради актуелните протести против корупцијата и цената на горивата во Казахстан,  против кои власта се бори со жива муниција и со апсења.

Иако Назарбаев се повлече од власта во 2019 година, се смета дека и натаму ги влече конците во земјата. За него важи оценката дека  е насекаде во Казахстан, како Мики Маус во Дизниленд. Улиците и градовите беа преименувани во негова чест, а тој самиот беше преименуван во Јелбаси – водач на народот и татко на нацијата. Првиот претседател на независен Казахстан владееше од 1989 година, но штом започнаа големи немири меѓу народот, сеприсутниот 81-годишен татко исчезна.

Постоновогодишните протести и немири иминатите денови однесоа десетици животи. Тие се уште не стивнаа, но веќе ја забрзаа транзицијата на власта во Казахстан. Назарбаев ја загуби единствената формална улога во секојдневното раководење на државата – тој повеќе не е шеф на Советот за безбедност. Касим-Жомарт Токаев се назначи за шеф на Советот за безбедност, кому Назарбаев прво му го отстапи претседателството во 2019 година, а во 2021 година му ги предаде двата ресори што му останаа: претседател на Собранието  и лидер на владејачката партија Нур Отан.

Сепак, титулата татко обврзува, а се што се случува во земјата се уште се поврзува со Назарбаев, со неговото семејство и со опкружувањето. Во обраќањата демонстрантите извикуваат: Старче оди си! Неговите статуи се извлечени од нивните постаменти.

Токму со Назарбаев се покажа дека Казахстан е земја заснована на ресурси, со огромна територија и амбиции, но со мала популација и уште помало влијание во светот и регионот. Со него раслојувањето на населението достигна библиски размери.Речиси 20 милиони луѓе живеат во Казахстан, а половина од богатството на земјата е концентрирано во рацете на помалку од 200 Казахстанци.

Назарбаев не ја гледаше вака комуникацијата со своите сакани граѓани по 33 години на чело.
Милионерите во земјава се околу 0,2% од населението и тие избираат да живеат во странство. Тие го сакаат Западот и особено Лондон.Во периодот од 2008 до 2015 година, кога Велика Британија продаваше дозволи за престој на дарежливи инвеститори, Казахстанците беа во првите редови  за „златни визи“. Повеќе од 200 казахстански милионери на крајот добија право да живеат во земјата и да аплицираат за државјанство, се вели во извештајот на истражувачкиот институт Чатам Хаус. Тие со ентузијазам инвестираа во лондонски недвижен имот, што го привлече вниманието на јавноста, а потоа и на агенциите за спроведување на законот.

Британците дури се обидеа да одземат две куќи и станови на ќерката на Назарбаев, Дарига и нејзиниот најстар син Нурали Алиев. Но, тие на суд докажаа дека имотот е купен од нивни пари, а не со криминални приходи на поранешниот сопруг на Дарига, Рахат Алиев, кој го изгубил влијанието во својата татковина и починал во австриски затвор.

„Во последниве години, имаше чести истраги за тоа како семејството Назарбаев купува луксузни недвижности во Европа, а  тоа го подгреа народниот гнев во Казахстан. Се чини дека Назарбаев сега мора да плати висока политичка цена за ова“, изјави поранешниот американски амбасадор во Казахстан Вилијам Кортни.

И покрај овие неволји, и семејството и елитата под Назарбаев отсекогаш гледале на Запад. Во водечките деловни весници во САД и Европа, со завидна фреквенција, како огласи се појавија цели  написи за достигнувањата на Казахстан. Најголемите казахстански компании ги котираа своите акции на Лондонската берза. Главниот град Нур-Султан беше повторно изграден од славни западни архитекти, а потоа во него беа отворени посебни чесни судови, каде скапите англиски судии беа поканети да се занимаваат со трговски, граѓански и арбитражни случаи. Дури и фудбалската репрезентација беше префрлена од азиската федерација во УЕФА во 2002 година за да учествува на европскиот шампионат.Желбата да се вклопи во западниот светски поредок го разликуваше Назарбаев од авторитарните владетели во соседните Узбекистан, Туркменистан и Таџикистан.

Меѓутоа, со секој пресврт  во политиката и јавниот живот, Казахстан стануваше се поцврсто вкоренет во таборот што му се спротивставува на Западот. Тој е се повеќе зависен од Кина економски и политички од Русија. Како што покажа актуелната криза, без руска  помош тој не може ни да си ја обезбеди сопствената безбедност и ред.

Токаев вети дека решително ќе ги потисне немирите, ги нарече терористи протестантите и  повика безбедносните сили од странство на помош. Ако наместо ветените реформи, властите тргнат на заострување на внатрешната политика, последните прозападни илузии од полувегетаријанската ера на Назарбаев ќе избледат во минатото.

„Имаме прилично космополитски елити и не им се допаѓа руско-белоруското сценарио на голема репресија и изолација“, пишува Наргис Касенова од Дејвис Центарот за руски и евроазиски студии на Универзитетот Харвард за Казахстан.Меѓутоа, земјата е дојдена до моментот кога, без промени, елитите можат да се збогуваат со овие тврдења.

„Казахстан се соочува со сериозни системски проблеми и веќе нема да биде можно да се одложи нивното решение. Сите веќе го разбираат тоа“, предупредува Касенова.

Назарбаев со децении им ветуваше на луѓето просперитет, но неговите успеси се скромни. Економијата растеше сето ова време, но приходите од овој раст се нерамномерно распределени. Земјата сè уште зависи од извозот на суровини, побарувачката во Кина и ситуацијата во Русија. Зависноста најпрвин беше демонстрирана со глобалната финансиска криза, проследена со колапс на цената на нафтата, што доведе до девалвација на националната валута  во 2009 година. 

Во меѓувреме, корупцијата е неконтролирана. Назарбаев, во својот прв план за Казахстан-2020, вети дека ќе ја доведе земјата во првата третина од најмалку корумпираните земји во светот. Сепак, во Индексот за перцепција на корупцијата на Транспаренси Интернешнл, таа сè уште е на 94 место од 180 земји, зад Танзанија, Индија и Мароко.

Факт е дека земјата е зрела за промени, оценија експертите пред неколку години,  кога Назарбаев неочекувано му ја отстапи претседателската функција на Токаев, при што некои го нарекоа наследникот „социјален камиказа“. Пандемијата ги разоткри системските проблеми во социјалната  и здравствената заштита, а шрафовите се затегнати уште повеќе. Како резултат на тоа, незадоволството и ферментацијата во главите само се интензивираа.