Четири заклучоци од виртуелниот самит на ЕУ во Загреб

Обете страни – ЕУ и Западен Балкан – добија нешто од она што го посакуваа, но не и физички состанок

Тоа не беше Загрепски самит како што некој го предвидуваше.

Претседателите на институциите на ЕУ, заедно со 25 од 27-те национални лидери на блокот, имаа состанок преку видео конференција доцна во средата попладне со нивните колеги од Западен Балкан, кој требаше да се одржи во хрватската престолнина, и беше наменет како крунски момент на првото претседателство на Хрватска со Советот на ЕУ.

Но, со оглед на тоа што Европа сè уште е заклучена поради корона вирусот, шесте балкански земји на различни точки на реалниот или аспирацискиот пат кон членството во ЕУ – Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија – мораа да бидат дел од шоуто за поддршка што беше виртуелно, и физички и во некои работи и политички.

Официјалната декларација на самитот не ја спомна одлуката на ЕУ во март да започне разговори за членство со Албанија и Северна Македонија – досега најзначајниот развој поврзан со регионот. Ова се должи на загриженоста на некои земји од ЕУ кон целата идеја за натамошно проширување на блокот.

И додека официјално главна цел на настанот беше лидерите на ЕУ да искажат „недвосмислена поддршка за европската перспектива“ на регионот, истите тие водачи, исто така, бараа јасен сигнал дека балканските нации се посветени на тоа да гледаат на запад кон Европа наместо источно, кон Русија или Кина.

Соодветно за лидерот на земја која е членка на ЕУ, но и сосед на посакуваните членки, виртуелниот домаќин на самитот, хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ, се чинеше дека е една личност која е подготвена да каже што треба да се каже – за секоја страна.

На завршната прес-конференција со претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, и претседателот на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, Пленковиќ ја поздрави одлуката за Албанија и Северна Македонија, додавајќи дека од гледиштето на неговата земја, тоа траело премногу долго.

И тој се погрижи водачите на ЕУ да слушнат дека Западен Балкан е посветен на ЕУ. „Овие земји се на некој начин опкружени со Европската унија. Ако погледнеме во географијата, нема каде да одат“, рече тој.

Министерот за надворешни работи на Северна Македонија, Никола Димитров, пак, го сумираше расположението на регионалните лидери. „Повторната препорака за европската перспектива е добредојдена“, рече тој за „Политико“. „Ние ќе бевме уште посреќни ако имаше референца во однос на проширувањето или комплетирањето на Европската унија. На крајот на краиштата, Советот донесе одлука да ги започне разговорите за пристапување“.

Но, истакна тој, „под околности, кога сите се 100 проценти фокусирани на корона вирусот, тоа е добар знак дека Европа сè уште е заедно и се фокусираше на регионот“.

Еве четири заклучоци од виртуелниот самит:

1. Се работи за перспектива – повторно

Поради разликите меѓу членките на ЕУ во врска со проширувањето, лидерите на Западен Балкан уште еднаш мораа да направат обврска за „европска перспектива“ на регионот.

Во класичен бриселски компромис, индиректно се разгледуваа изгледите за членство – со повикување на декларацијата од самитот во Солун во 2003 година, која недвосмислено изјави: „Иднината на Балканот е во рамките на Европската унија“.

Дипломатите од ЕУ истакнуваат дека иако текстот во средата се воздржува да го каже тоа, работите напредуваат на фронтот за проширување. Тие посочуваат на одлуката за отворање пристапни разговори со Северна Македонија и Албанија и на фактот дека следниот месец Европската комисија се очекува да ја претстави рамката за преговори за двете земји.

Тоа, сепак, не значи дека некој ќе се приклучи во скоро време. Процесот на пристапување трае со години и земјите-кандидати треба да прескокнат многу пречки пред да можат да се сметаат за подготвени.

2. Заборавете на Кина, покажете ни малку љубов!

Еден од највпечатливите пасуси во последната декларација се однесува на помошта на ЕУ за Западен Балкан за справување со корона вирусот. Во соопштението се истакнува дека ЕУ има мобилизирано 3,3 милијарди евра за да му помогне на регионот и се изјавува: „Фактот дека оваа поддршка и соработка е далеку поголема од она што секој друг партнер му го обезбеди на регионот, заслужува јавно признание“.

Линијата го отсликува фактот дека ЕУ е во конкуренција за влијание во регионот со други сили. Превод, особено за српскиот претседател Александар Вучиќ: Престанете да флертувате со Кина и Русија и да ни покажете малку љубов.

Во раните денови на епидемијата, Вучиќ се осврна на, како што рече, недостаток на помош од ЕУ. „Европската солидарност не постои“, изјави тој. „Тоа беше бајка“.

Вучиќ, исто така, се појави на аеродромот во Белград за да пречека авион од Кина со голема пратка медицински материјали.

И тој го прогласи кинескиот претседател Ши Jinинпинг за „брат“, затоа што Кинезите „се единствените што можат да ни помогнат“.

ЕУ, исто така, постигна пропаганден автогол со тоа што првично не ги ослободи земјите од Западен Балкан од ограничувања за извоз на опрема за медицинска заштита. Тоа подоцна беше поправено.

Дипломатите на ЕУ признаваат дека во почетокот имало некои проблеми при добивање и истакнување на помошта за регионот. Но, „едноставно е точно дека правиме повеќе од сите други“, истакна еден од нив.

3. ЕУ во трка со САД околу Косово

Лидерите ја истакнаа важноста на „добрососедските односи“ и се осврнаа на најтешкиот однос во регионот – меѓу Белград и Приштина. Две децении по војната со која заврши српското владеење над Косово, Белград продолжува да ја смета територијата како бунтовничка провинција и не ја признава нејзината декларација за независност во 2008 година.

Лидерите го поздравија назначувањето минатиот месец на Мирослав Лајчак, поранешен министер за надворешни работи на Словачка, како специјален претставник на ЕУ за запрениот дијалог меѓу Белград и Приштина. Но, ЕУ игра натпревар со Соединетите Држави. Минатиот октомври, Доналд Трамп го назначи Ричард Гренел, негов амбасадор во Германија и сега исто така вршител на должноста директор на националното разузнавање, за слична улога. Гренел не чекаше да го остави својот белег, на контроверзен начин.

Тој постигна договор за продолжување на летовите помеѓу двата главни градови – иако критичарите ја доведоа во прашање неговата одржливост. Тој, исто така, придонесе за падот на владата на косовскиот премиер Албин Курти, откако јавно го критикуваше Курти што брзо не ги отстрани трговските тарифи за стоките од Србија. Гренел е обвинет од страна на некои косовски политичари дека ја зазема страната на Србија и врши притисок за мировен договор како достигнување во изборната година за Трамп. Од своја страна, Гренел негираше поддршка за промена на границата – огромно чувствително прашање во регионот – како начин да се постигне договор.

Лајчак треба да игра водечка улога меѓу двете страни, не само заради ривалската операција на Гренел. Косовскиот претседател Хашим Тачи го критикуваше именувањето на Лајчак уште пред да биде објавено, велејќи дека неговата мисија е „дизајнирана да пропадне“. Тој рече дека Лајчак работел да спречи Словачка да го признае Косово и да спречи земјата да влезе во културното тело на ОН, Унеско.

Шефот за надворешна политика на ЕУ, Жозеп Борел, не ги олесни работите со тоа што влезе во жестоката дебата за границата во пресрет на самитот, изјавувајќи дека не е против промена ако двете страни се согласат. Оваа изјава донесе брза осуда од Курти, кој останува вршител на должноста премиер.

4. Шпанија се појави!

Принудена да одржи виртуелен самит можеби беше разочарување за Хрватска, но тоа беше политички подарок за шпанскиот премиер Педро Санчез, кој беше во можност да избегне да биде во иста просторија со лидерите од Косово, затоа што Шпанија не го признава како независна земја.

Дури и пред да биде јасно дека самитот нема да се одржи во Загреб, Мадрид преговараше со хрватските домаќини за предуслови за учество на настанот, во кои не беше опфатено ниту официјално упатување на „шест“ балкански земји, туку повеќе општи упатувања на балкански партнери; нема референци во официјалната декларација за членството во ЕУ; и нема вовед според титула што би дал официјален статус или признание и нема прикажување знамиња.

Навистина, поглед на твитот на Санчез за самитот или неговата изјава соопштена од владата лесно би можело да доведе до заклучок дека состанокот главно се однесува на помагање на балканските земји во управувањето со кризата со корона вирусот.

Пречувствителноста на Шпанија во врска со Косово е поврзана со сопствениот внатрешен проблем со Каталонија, каде сепаратистите долго време ја изразуваат својата желба да се отцепат од Мадрид.

Претходникот на Санчез, Маријано Рахој, го прескокна најголемиот дел од сличен самит ЕУ-Западен Балкан во Софија во 2018 година од истата причина. Тој присуствуваше на вечера ноќта пред тоа, но не се појави на состаноците на самитот.

Шпанија, исто така, се спротивстави на дозволувањето на Косово да се приклучи на меѓународните организации, па дури и на Евровизија, затоа што може да се смета за официјално признание. Наместо тоа, Мадрид инсистираше на тоа дека Косово мора да работи на договор со Србија – точка што Санчез го повтори во својата изјава во средата вечерта, изразувајќи поддршка за дијалогот Белград-Приштина и го пофали назначувањето на ЕУ на нејзин специјален претставник за да помогне во решавањето на спорот.

Санчез рече дека Шпанија „ги охрабрува двете страни да напредуваат во насока на постигнување на консензуално и трајно решение“. И за среќа за премиерот, тој не треба да ја доставува таа порака лично. (Политико)