11 јуни во историјата – Убиен е српскиот крал Александар Обреновиќ

Во ноќта помеѓу 10 и 11 јуни 1903 година, според грегоријанскиот календар (29-30 мај, според јулијанскиот календар), во Белград беше извршен крвав државен удар кој засекогаш го промени текот на српската историја. Кралот Александар Обреновиќ и неговата сопруга, кралицата Драга, беа брутално убиени во атентат организиран од незадоволни офицери на српската армија.

Овој настан, познат како Мајски државен удар, доведе до соборување на династијата, но и до сериозни политички и социјални последици што ќе се чувствуваат со децении.

Александар Обреновиќ беше последниот крал од династијата Обреновиќ. Роден е во 1876 година и дојде на власт многу млад, по абдикацијата на неговиот татко Милан. На почетокот владееше со регентски совет, но подоцна ја презеде власта самостојно и ја водеше земјата на авторитарен начин, донесувајќи непопуларни одлуки и менувајќи го уставот за да ја консолидира својата моќ.

Сепак, тој предизвика најголем бес во 1900 година кога се ожени со Драга Машин, вдовица од буржоаско семејство, осум години постара од него, која немаше кралско потекло. Многумина го сметаа овој брак за закана за иднината на монархијата, особено откако се појавија гласини дека кралицата не е во можност да роди наследник и дека планира да го наметне својот брат како наследник на престолот.

Оваа ситуација предизвика негодување кај воената и политичката елита. Меѓу најнезадоволните беа младите офицери, предводени од капетанот Драгутин Димитриевиќ, попознат по прекарот Апис. Тие го сметаа владеењето на Александар не само за автократско, туку и за катастрофално за иднината на Србија.

Нивната цел беше да ги отстранат кралот и кралицата, да го окончаат владеењето на династијата Обреновиќ и да постават нов владетел од соперничката династија Караѓорѓевиќ, која уживаше многу поголема народна поддршка, но и руски симпатии.

Планот беше спроведен во зори на 11 јуни 1903 година. Група од околу дваесет заговорници, сите од редовите на војската, влегоа во Стариот дворец во Белград со однапред договорена помош одвнатре. Без голем отпор, тие ги совладаа стражарите и тргнаа во потрага по кралот и кралицата.

По неколку часа пребарување, тие беа пронајдени скриени во таен простор во ѕидовите на кралската спална соба. Кога беа извлечени, двајцата беа застрелани на лице место. Потоа нивните тела беа избодени со бајонети, осквернавени и фрлени низ прозорецот на дворецот, каде што беа оставени во дворот на куп шталски гној. Неколку високи државни функционери беа убиени таа ноќ, вклучувајќи го премиерот, министерот за војна и други членови на кралскиот кабинет.

Следниот ден, Народното собрание го прогласи принцот Петар Караѓорѓевиќ за нов крал на Србија без отпор. Неговото доаѓање на престолот го означи крајот на династијата Обреновиќ и почетокот на нова политичка ера во Србија.

Иако промената на власта беше поздравена од многу граѓани и политички кругови, начинот на кој беше спроведена остави длабоки лузни врз политичката култура на земјата. Атентатот врз кралот и кралицата не беше само промена на режимот, туку и воведување на насилство како средство за решавање на политички конфликти.

Мајскиот преврат имаше далекусежни последици. Новата влада се обиде да воспостави постабилна и подемократска влада, но војската, зајакната со сопствената улога во државниот удар, продолжи да игра клучна улога во политичкиот живот.

Некои од учесниците во атентатот, вклучувајќи го и Апис, подоцна ја основаа тајната организација „Црна рака“, која во 1914 година ќе учествува во атентатот врз австроунгарскиот престолонаследник Франц Фердинанд во Сараево – настан што ќе ја предизвика Првата светска војна.

Атентатот врз Александар Обреновиќ ќе остане запаметен во историјата како еден од најбруталните политички атентати во модерната европска историја. Иако неговите противници го сметаа за тиранин, начинот на кој беше погубен предизвика бес во странство. Србија беше фундаментално променета по настанот – но во исто време, беше отворена Пандорината кутија на политичко насилство што ќе ја обележи во годините што доаѓаат.