Зелената агенда на ЕУ за Западен Балкан спротивна на интересите на Кина и Русија

На неодамнешниот настан на Институтот Клингендеел, претставник од Генералниот директорат за климатски акции изјави дека „не е многу загрижен кога станува збор за Кина“ како закана за Зелената агенда на Европската комисија за Западен Балкан. А, треба да биде.

Со оглед на концентрацијата на кинеската и руската економска активност во енергетиката, индустријата и другите загадувачки и енергетски интензивни сектори во регионот, Зелената агенда директно ги загрозува интересите на Кина и на Русија. Глупаво е да се очекува овие земји да седат со скрстени раце, бидејќи нивните инвестиции и стратешки приоритети се поткопани.

Еднакво непромислено е едноставно да се поттикнат владите на Западен Балкан да ја зајакнат својата „политичка волја“, што Расмусен го идентификуваше како главен предизвик за Зелената агенда. Овој коментар го превидува фактот дека политичката волја на две глобални сили најверојатно ќе биде насочена кон спротивставени цели.

На Западен Балкан, асоцијацијата за Кина е еднаква на јаглен. Денес, јагленот обезбедува околу 70 проценти од електричната енергија во регионот. Со оглед на тоа што овие економии се два до пет пати енергетски поинтензивни од просекот на ЕУ, исходот е регион половина од големината на Германија што произведува повеќе емисии на јаглен од целата Европска унија. Како резултат на тоа, сите држави од Западен Балкан, без Албанија, беа на врвот на листата на IQAir за најлош квалитет на воздухот во Европа – дури се најде во топ десет на глобално ниво. Јагленот е исто така најголемиот придонесувач за антропогените климатски промени.

Настрана од јагленот, Кина е насочена и кон други стратешки сектори релевантни за нејзината иницијатива „Појас и пат“, вклучувајќи ги рударството, индустријата и транспортната инфраструктура. Овие сектори се и големи загадувачи. Понатаму, кинеските проекти постојано беа критикувани за прескокнување на проценките за влијанието врз животната средина и за слабите еколошки стандарди.

Српската термоелектрана „Костолац Б“ дава особено еклатантен пример. Таа емитува повеќе сулфур диоксид отколку што дозволува за сите вкупно договорот што Србија и другите држави од Западен Балкан го ратификуваа со Европската енергетска заедница. Иронично, „Костолац Б“ е исто така единствената термоелектрана во регионот неодамна опремена со опрема за десулфуризација – изградена од Кинеската машинска инженерска корпорација и финансирана од Еким банката во Кина.

И покрај сите докази за спротивното, Кинеската комунистичка партија претпочита да се преставува како конструктивен глобален актер за климатските прашања. Стратешкиот кинески одговор на Зелената агенда може да доведе до зазеленување или барем „зелено перење“ на кинеските проекти и инвестиции во стратешка инфраструктура.

Уште подобро за Кина, доколку нема меѓународен инструмент за набавки или странски инструмент за субвенции што се применува на сите фондови на ЕУ, неговите државни компании можат да се натпреваруваат за зелени договори со ЕУ и за финансирање дома.Всушност, ова веќе се случува. Конзорциум, кој вклучува и кинеска компанија за електрична енергија од Шангај, ја изгради втората по големина ветерница во Црна Гора, користејќи кинески турбини. Кинеска фирма ја води фабриката за рециклирање пластика FeitianSuye во северна Србија – иако нејзината работа неодамна беше прекината од локалниот инспекторат за животна средина. И претходно оваа година, Србија потпиша 3,2 милијарди евра (3,8 милијарди американски долари) договори со кинеската корпорација „Пат и мост“ за општински проекти за третман и отпад на отпадни води.

Руските инвестиции се посуптилни во повеќето земји од Западен Балкан, но исто така се штетни за животната средина. Во голем дел од регионот, руската нафта и гас се „кралеви“. Кремљ ја искористува енергетската зависност на овие земји за да се спротивстави на диверзификацијата на енергијата и либерализацијата на пазарот. Нефлексибилните долгорочни договори и планираните проекти за гасовод сугерираат дека овој тренд ќе продолжи.

Проблематична е и руската сопственост и работењето на рафинериите за нафта. Во БиХ, каде што Русија ги контролира двете рафинерии во земјата, ветените инвестиции во модернизацијата на капацитетите потфрлија. Рафинеријата Босански Брод го пумпаше загадувањето на воздухот во Босна и соседна Хрватска повеќе од една деценија, додека фабриката конечно не беше затворена во 2019 година заради надградба. Руските инвестиции се исто така значителни во секторите рударство, банкарство и недвижности.

Русија честопати сака да игра улога на расипувач на сосотојбите, и како одговор на Зелената агенда треба да се очекува да ја искористи својата мрежа во банкарската и енергетската индустрија за да го стори токму тоа. Силните врски на Москва со клептократите и локалните службеници, исто така, може да го олеснат вклучувањето на Русија во она што брзо станува регионален тренд на поткуп и корупција во проектите за обновлива енергија. Сумирано, јавното и приватното финансирање мобилизирано од ЕУ за зелената трансформација на Западен Балкан на крајот може да се префрли директно во џебовите на руските и кинеските државни претпријатија.

Таквиот исход сепак може да ги подобри условите на животната средина, но тешко ќе ги задоволи поголемите стратешки императиви на ЕУ за регионот – вклучително и проширување и обезбедување на неговите синџири за снабдување. Европската комисија не треба да замижи пред геополитичките импликации на нејзината Зелена агенда во Западен Балкан.(Карнеги)