Си, Путин, Ким и оптиката на новиот светски поредок

Мавтајќи блажено над толпата од 50.000 гледачи собрани на плоштадот Тјенанмен во Пекинг во среда, Си Џинпинг зрачеше со аура на самодоверба на која многу лидери на западот можат само да ѝ завидуваат. Лево од него стоеше севернокорејскиот Ким Џонг-ун, врховниот лидер на сè поостро пустинско кралство. Од негова десна страна беше рускиот претседател, Владимир Путин, „стариот пријател“ на Си и најголемиот сојузник на Кина во спротивставувањето на светскиот поредок предводен од САД. Последниот пат кога лидерите на овие три земји беа заедно јавно беше во врвот на студената војна.

„Човештвото повторно се соочува со избор помеѓу мир или војна, дијалог или конфронтација“, им рече кинескиот претседател на насобраните толпи. Неговото инсистирање дека Кина „ќе се придржува до патот на мирен развој“ беше донекаде нарушено од најголемата воена парада во земјата што маршираше низ плоштадот под неговата говорница на врвот на Портата на небесниот мир, влезот во Забранетиот град кој  е седиште на кинеската моќ од 15 век.

Заедно со Си, Путин и Ким, група глобални автократи свечено го гледаа прикажувањето на кинеската воена моќ.Истиот ден, на повеќе од 5.000 милји оддалеченост, Володимир Зеленски и неговите сојузници се собраа во Париз на самит за иднината на Украина, земја која е погодена од војна по целосната инвазија на Русија во 2022 година.

„Коалицијата на добронамерните“, предводена од Велика Британија и Франција, не ги вклучуваше САД. Оптиката на новиот глобален поредок не можеше да биде појасна: од една страна антизападен блок, предводен од Кина, и од друга страна западен сојуз на демократии, без својот традиционален лидер во Вашингтон.

Воената парада на Кина, на која повеќе од 10.000 војници маршираа заедно со  нуклеарни ракети и подводни беспилотни летала, беше дизајнирана да прослави 80 години од крајот на Втората светска војна. Парадата имаше две цели: да го промовира наративот на Кинеската комунистичка партија за нејзината улога во победата над Јапонците во 1945 година и да ја прикаже политичката и воената моќ на Пекинг на светската сцена во 2025 година. И двете служат за да се нагласи легитимитетот и моќта на партијата, предводена од Си, дома и во странство.

Соочен со предизвикувачка домашна економија и жестока трговска војна со САД, парадата беше и шанса за 72-годишниот лидер на Кина да го разгори национализмот и да обезбеди, како што велат некои аналитичари, многу потребно одвлекување на вниманието од проблемите на Кина дома.

„Овој вид настан никогаш не е за градење мостови“, рече Ју Џие, виш истражувач во Чатам Хаус. „Повеќе станува збор за градење политички театар за да се раскаже сопствената верзија на приказната.“

Во Вашингтон, растеше чувството на нелагодност додека Си ги славеше лидерите на некои од најзначајните земји-парија во светот, вклучувајќи ги Русија, Иран и Северна Кореја – трио земји кои, заедно со Кина, се опишани како „оска на превирања“. Тоа е консолидација на сојузи што е забрзана со употребата на политички и економски притисок од страна на Доналд Трамп врз неговите пријатели и непријатели низ целиот свет.

„Ова се перцепира како пресвртна точка тука во Вашингтон, мислам дека и во Европа“, рече Брајан Харт, заменик-директор на Проектот за енергија на Кина во Центарот за стратешки и меѓународни студии во Вашингтон. Западните влади „гледаат дека Си Џинпинг ги удвојува своите односи со овие земји, и покрај загриженоста низ целиот свет“.

Трамп, кој ја организираше својата донекаде бледа воена парада во Вашингтон во јуни, брзо одговори на социјалните медиуми.

„Нека претседателот Си и прекрасниот народ на Кина имаат одличен и траен ден на прослава“, објави Трамп на Truth Social. „Ве молам, упатете ги моите најтоплi поздрави до Владимир Путин и Ким Џонг-ун, додека правите заговор против Соединетите Американски Држави.“Соработник на Кремљ негираше дека во Пекинг се случува каков било заговор.

Сепак, демонстрацијата на единство меѓу земјите кои се широко скептични кон САД не можеше да биде појасна. Иако конкретните резултати од парадата и последователните состаноци меѓу делегациите беа ограничени – и многу аналитичари сметаа дека сите вистински договори меѓу ривалите на САД ќе останат скриени – креаторите на надворешни политики, како што е шефицата за надворешни работи на ЕУ, Каја Калас, предупредија со остри тонови дека состанокот е „авторитарен сојуз кој бара брз процес кон нов светски поредок“.

Но, „оската на превирањата“ е растргната од значајни внатрешни состојби, велат аналитичарите, а пропагандниот ефект можеби бил поголем од вистинската закана за меѓународниот поредок базиран на правила.

„Луѓето на западот се исплашени, како да има нешто навистина големо и значајно и како да  постои овој алтернативен светски поредок“, рече Александар Габуев, директор на Центарот Карнеги Русија Евроазија. „ Мислам дека главната причина за тоа е всушност дисфункцијата што ја внесе Доналд Трамп во западното семејство“.

Кинески академик, кој побара да остане анонимен, исто така рече дека има пукнатини во навидум робусните антизападни сојузи, особено меѓу двете најмоќни членки: Кина и Русија.

Кина „се преправа дека има силен однос со Русија за да се спротивстави на притисокот од САД и другите западни земји“, рече академикот. „Кина вели дека нема „граници“ во нејзиниот однос со Русија, но во пракса, се двоуми, постојано гледа преку рамо, претпазлива од притисокот од западот, ЕУ и НАТО“.

Иако Кина е критикувана за обезбедување економска и политичка поддршка за војната на Русија во Украина, академикот забележа дека Москва се сврте кон Пјонгјанг, а не кон Пекинг, за дополнителни војници на терен. Се смета дека Северна Кореја им обезбедила на руските вооружени сили околу 15.000 војници – нешто за што Путин му се заблагодари на Ким во Пекинг.

Си, за кој се смета дека е заинтересиран да ја потврди својата доминација во односите меѓу Русија и Северна Кореја, исто така разговараше со Ким оваа недела. Кинескиот лидер рече дека Кина и Северна Кореја се „добри соседи, добри пријатели и добри другари“, според севернокорејските државни медиуми.

Парадата се одржа кратко по годишниот самит на Шангајската организација за соработка во Тјенџин, град што се граничи со Пекинг. Конференцијата, со нејасно име, беше уште еден дипломатски успех за Пекинг. Десетици лидери отпатуваа во Кина за економската и безбедносната конференција, која обезбеди форум за вмрежување на ниво што вообичаено се гледа само во Обединетите нации.

Најзначаен меѓу гостите беше индискиот премиер, Нарендра Моди, чии односи со Кина се заладени поради граничен спор и трговски спорови. Неколку дена откако беше погоден со американски царини од 50% како казна за купување руска нафта, Моди твитна на руски јазик за неговата „одлична“ средба со Путин во Тјенџин.

Но, оваа недела не беше само за дипломатија. Стануваше збор и за оружје. Парадата во среда беше внимателно следена од воени аналитичари за индиции за модернизацијата на Кинеската народноослободителна армија. Военото јакнење на Кина во последните години ја направи поморска сила и ја стави на вистинскиот пат за целосна инвазија на Тајван и потенцијална војна со САД што би можел да ја предизвика таков чин.

За време на воената парада на Кина беа откриени неколку новоразвиени оружја и авиони, вклучувајќи хиперсонични ракети дизајнирани да уништуваат бродови на море, подводни дронови и авиони за електронско војување кои можат да летаат со борбени авиони за да ги следат подвижните цели, а истовремено да привлекуваат оган. Неименуван авион кој беше или вистински или лажен ловец со беспилотни летала, исто така, привлече внимание. Во меѓувреме, појавата на нови интерконтинентални балистички ракети лансирани од подморници потврди дека Кина сега има солиден и разновиден систем за испорака на нуклеарни напади – од копно, воздух и море.

„Дали знаевме дека Кина има нуклеарна тријада? Да, знаевме. Но, таа слика навистина го доловува тоа“, рече Џенифер Паркер, вонреден соработник по поморски студии на Универзитетот во Нов Јужен Велс, Канбера.

„Таа способност ја издвојува Кина од другите нуклеарни држави, покрај Русија и САД.“Сепак, аналитичарите забележаа дека ниту едно од новите, сјајни оружја на Кина не е тестирано во борба.

И дипломатски, Пекинг сè уште се соочува со предизвици. И покрај сите негови говори дека е стабилна алтернатива на Вашингтон, нејзината економија е само 60% од големината на САД, а нејзината тековна стабилност зависи од склучувањето трговски договор со Трамп.

„Кина е далеку од тоа да биде способна или спремна да ги замени САД како глобален снабдувач на јавни добра“, рече Алиција Бачулна, политички соработник во Европскиот совет за надворешни односи. „Сепак, таа е спремна да ја искористи моменталната ситуација за да го изгради својот имиџ како одговорен и сигурен партнер, за разлика од САД под Доналд Трамп, и да профитира од тоа“. (Gardian)