Швајцарија сакаше да потроши милијарди долари за американски Ф-35. Сега веќе не се сигурни

Нарачката на борбени авиони Ф-35 од 36 може да стане жртва на трговската војна на американскиот претседател Доналд Трамп со Швајцарија, бидејќи политичкото противење на договорот за одбрана од повеќе милијарди долари расте во Берн.

Противењето расте по одлуката на Трамп да воведе царина од 39 проценти на швајцарскиот извоз – највисока меѓу развиените земји и повеќе од двојно поголема од онаа што се применува во Европската Унија. Ф-35 од американската компанија Локхид Мартин треба да бидат испорачани на швајцарските воздухопловни сили помеѓу 2027 и 2030 година.

Тесна одлука и зголемување на цената

Во 2021 година, Швајцарија се одлучи за Ф-35 наместо францускиот Дасо Рафал, што наводно го налутило францускиот претседател Емануел Макрон. Проектот од шест милијарди франци помина на референдум во земјата со тесна поддршка од 50,1 процент.

Минатиот месец, лоши вести дојдоа од Вашингтон: на Берн му беше кажано дека авионите би можеле да чинат повеќе од милијарда франци повеќе од очекуваното. За разлика од другите европски договори со фиксна цена, американскиот систем за продажба на оружје на други земји не нуди гаранции за цените.

„САД само гарантираат дека купувачите како Швајцарија плаќаат под истите услови како и американската војска, но овие цени сепак би можеле да пораснат – особено сега кога увезените компоненти се оптоварени со царини во САД“, изјави за Политико пратеникот на швајцарските зелени Балтазар Глетли.

Зелените бараат раскинување на договорот

Зелените поднесоа предлог до парламентот во март за откажување на нарачката на Ф-35. Во образложението се наведува дека САД станале несигурен безбедносен партнер и дека Швајцарија треба да размисли за „суверена алтернатива“ во соработка со своите европски партнери.

Одлуката за царина дополнително го поттикна скептицизмот во врска со американските борбени авиони. „Борбените авиони Ф-35 сега повторно станаа политичко прашање“, рече Ханс-Петер Портман, либерален пратеник од истата партија како и претседателката Карин Келер-Сутер.

„Во сегашната ситуација, не можеме да се преправаме дека ништо не се случило. Прашањето е дали треба да ја повлечеме рачната сопирачка. Или ќе ја прифатиме загубата и ќе го раскинеме договорот – или ќе го земеме само она за што веќе сме платиле, ќе ги запреме понатамошните испораки од САД и ќе ги пополниме празнините во одбраната со купувања од Европа. Ова сега треба внимателно да се разгледа“, рече Портман.

Владата засега не ја менува позицијата

Владата засега не ја менува насоката. „Федералниот совет постојано потврдува дека останува на Ф-35. Ако не го сторевме ова, немаше да имаме воздушна одбрана“, рече Келер-Сутер.

Оскар Мацолени, професор по политички науки на Универзитетот во Лозана, вели дека царините дошле како шок. „Од многу причини, Швајцарците се сметаа себеси за привилегиран сојузник на САД. Како Лондон, Швајцарија, на пример, ги претставува САД во Иран на дипломатско ниво“, рече Мацолени.

Тој додаде дека царините на Трамп „ќе имаат последици кои во моментов се непредвидливи, со оглед на тоа што швајцарската политика се оддалечува од САД и се приближува кон ЕУ“, рече Мацолени.

Сè повеќе земји го преиспитуваат купувањето на F-35

Швајцарија не е единствената што го преиспитува купувањето на F-35. Шпанија штотуку ја отфрли таа опција и одлучи да избере помеѓу европскиот Eurofighter и идниот борбен систем FCAS, француско-германски проект во кој учествува и шпанската индустрија.

Португалија, исто така, покажува сè помалку ентузијазам за американските авиони. Откако Трамп се закани дека ќе ја анектира Канада и ќе ѝ наметне царини, Отава почна да ја преиспитува сопствената купување на F-35, иако неодамнешната анализа за одбраната заклучи дека купувањето е оправдано.

Предлогот на Зелените сè уште е активен

Во мај, швајцарската влада официјално му препорача на парламентот да го отфрли предлогот на Зелените. Но, Глетли нагласува дека предлогот е сè уште активен и дека Зелените сакаат тој да биде вклучен на дневен ред на следната парламентарна седница од 9 до 26 септември.

„Продажбата на странско оружје е трансакции меѓу влади и ова прашање е најдобро да се упати до американската или швајцарската влада“, рече Локхид Мартин.