Рециклираната облека нема да ја спаси планетата. „Не можете ништо да направите со маица од ПЕТ шишиња“

Во многу продавници денес е тешко да се најде облека на чија етикета не пишува дека е направена од „рециклирани материјали“. Во колекцијата на H&M минатата година, на пример, 79 проценти од полиестерот беше од рециклирани материјали, а следната година компанијата има намера повторно да ги рециклира. Шведскиот гигант за брза мода за AFP изјави дека рециклираниот материјал ѝ овозможува на „индустријата да ја намали својата зависност од чист полиестер направен од фосилни горива“.

Но, проблемот е што „93 отсто од целиот рециклиран текстил за облека денес доаѓа од пластични шишиња, а не од стара облека“, рече Урска Трунк од активистичката група „Промена на пазари“. Со други зборови – од фосилни горива. И додека пластичното шише може да се рециклира пет или шест пати, маичката направена од рециклиран полиестер „никогаш повеќе не може да се рециклира“, рече Трунк.

Непрофитната компанија Textile Exchange предупредува дека речиси целиот рециклиран полиестер е направен од ПЕТ (полиетилен терефталат) од пластични шишиња. Во Европа, најголемиот дел од текстилниот отпад се депонира или се согорува. Само 22 проценти се рециклираат или повторно се користат, а поголемиот дел подоцна се користи за претворање во материјали за изолација, за полнење душеци или за правење крпи за чистење.

„Помалку од еден процент од ткаенината што се користи за производство на облека се рециклира во нова облека“, изјави Европската комисија за АФП. Рециклирањето текстил е „многу покомплицирано од рециклирањето други материјали, како што се стаклото или хартијата“, вели Ленцинг Груп, австриски производител познат по своите влакна на база на дрво.

Некои алишта „не се рециклираат“
За почеток, облеката направена од повеќе од две влакна во моментов се смета за „нерециклибилна“. Целата облека што може да се рециклира мора да се сортира по боја, а потоа да се отстранат патентите, копчињата, конците и другите материјали. Ова е често скапо и бара многу труд, велат експертите, иако пилот-проектите веќе се започнати во Европа, рече Лиза Панхубер од Гринпис. Но, Трунк верува дека таквата технологија е „сè уште во зародиш“.

Решението може да се најде во повторната употреба на памукот. Но, кога памукот се рециклира, неговиот квалитет паѓа толку многу што често мора да се ткае со други материјали, велат експертите, што нè враќа на проблемот со облеката од мешани ткаенини.

За да се заврши циклусот на рециклирање, многу модни брендови наместо тоа користат рециклирана пластика, што ги налути и фрустрира вработените во прехранбената индустрија, која плаќа за собирање на искористени ПЕТ шишиња.

„Да бидеме појасни: ова не е циклус на рециклирање“, рекоа претставниците на индустријата за пијалоци во отвореното писмо до Европскиот парламент минатата година, осудувајќи го „загрижувачкиот тренд“ на модната индустрија која промовира „зелени политики кои ја поддржуваат употребата на рециклирани материјали“. Рециклирањето полиестер е уште еден ќорсокак, според Lauriane Veillard од мрежата Zero Waste Europe (ZWE).

„Полиестерот е често нечист материјал, измешан со други материјали како еластан или ликра, што првично спречува какво било рециклирање“, предупреди.

Жан Батист Султан, од француската невладина организација Карбон 4, исто така ја осудува употребата на полиестер и наведува: „Од производство до рециклирање, полиестерот ги загадува водата, воздухот и почвата“.

Еколошките здруженија всушност бараат текстилната индустрија целосно да престане да произведува полиестерски артикли и покрај тоа што тие сочинуваат повеќе од половина од нивното производство, велат од Текстилната берза.

Јаглероден отпечаток
Значи, каде завршуваат сите тие планини од нерециклирачки полиестер и мешани ткаенини кои западните потрошувачи совесно ги носат во корпите за рециклирање? Речиси половина од текстилниот отпад собран во Европа завршува на африканските пазари за втора рака, обично во Гана или, уште почесто, се фрла на „отворени депонии“, според податоците на Европската агенција за животна средина (ЕЕА) во 2019 година.

Уште 41 процент од текстилниот отпад на блокот оди во Азија, главно „во одредени економски зони каде што се селектира и преработува“. „Користениот текстил главно се преработува во индустриски партали, изолационен материјал или повторно се извезува за рециклирање во некои азиски земји или за повторна употреба во Африка“, објави агенцијата.

Целта на новото правило на ЕУ усвоено во ноември е да се гарантира дека извозниот отпад се рециклира и не се отстранува. Но, ЕЕА призна дека има „недостаток на конзистентни податоци за количината и судбината на искористениот текстил и текстилниот отпад во Европа“.

„Митот“ за рециклирање
Страшната вистина е дека „рециклирањето на облеката е мит“, вели експертот за потрошувачи на Гринпис, Лиза Панхубер. Други, пак, се свртуваат кон нови растителни влакна. На пример, германскиот бренд Hugo Boss користи ‘пинатекс’, материјал направен од листови од ананас, за да направи некои од своите патики.

Но, некои експерти предупредуваат дека би можеле да паднеме во друга замка. Томас Ебел од SloWeAre го доведува во прашање начинот на кој овие неткаени влакна се држат заедно, што „во повеќето случаи“ е благодарение на термопластичниот полиестер или PLA материјал, кој се смета за полукристален полимер.

Ебеле вели дека тоа значи дека и оваа облека не може да се рециклира и предупредува дека „биоразградлива не значи компостирање“. Тој додава дека некои од овие влакна мора да се разградат индустриски. Селест Грилет од организацијата Carbone 4 смета дека „најголем проблем е количината на облека што се прави денес“.

За Лиза Панхубер и Гринпис, решението е едноставно: купувајте помалку облека. „Мораме да ја намалиме потрошувачката, мора да се обидеме да ги поправиме, повторно да ги користиме, односно да ги рекористиме фрлените предмети или материјали за да создадеме производ со повисок квалитет или вредност од оригиналот“, рече таа.