Нобеловата награда за хемија за Бејкер, Хасабис и Џампер за работа на структурата на протеините

Научниците Дејвид Бејкер, Демис Хасабис и Џон Џампер ја добија годинешната Нобелова награда за хемија за нивната работа на структурата на протеините, објави во средата шведската Кралска академија на науките.

Нобеловата награда, која се смета за една од најпрестижните во научниот свет, вреди 11 милиони шведски круни или околу еден милион евра.

Половина од наградата му беше доделена на Бејкер „за компјутерски дизајн на протеини“, додека другата половина беше поделена помеѓу Хасабис и Џампер „за предвидување на структурата на протеините“, соопшти академијата.

Протеините може да се опишат како брилијантни хемиски алатки. Тие генерално се изградени од 20 амино киселини кои можат да се комбинираат на бескрајни начини. Користејќи ги информациите складирани во ДНК како план, амино киселините се поврзани заедно во нашите клетки за да формираат долги жици.
Тогаш се случува магијата на протеините: низата аминокиселини се превртуваат и се превиткуваат во посебна – понекогаш единствена – тридимензионална структура. Оваа структура е она што им ја дава функцијата на протеините. Некои стануваат хемиски градежни блокови кои можат да создадат мускули, рогови или пердуви, додека други може да станат хормони или антитела. Многу од нив формираат ензими, кои ги поттикнуваат хемиските реакции во животот со неверојатна прецизност. Протеините што седат на површините на клетките се исто така важни и функционираат како канали за комуникација помеѓу клетката и нејзината околина.
Тешко е да се прецени потенцијалот опфатен со хемиските градежни блокови на животот, на овие 20 амино киселини. Нобеловата награда за хемија за 2024 година е за нивно разбирање и совладување на сосема ново ниво. Една половина од наградата оди кај Демис Хасабис и Џон Џампер, кои користеле вештачка интелигенција за успешно да го решат проблемот со кој хемичарите се бореле повеќе од 50 години: предвидување на тродимензионалната структура на протеинот од низа аминокиселини. Ова им овозможи да ја предвидат структурата на речиси сите 200 милиони познати протеини. Другата половина од наградата му се доделува на Дејвид Бејкер. Тој разви компјутеризирани методи за постигнување на она што многу луѓе веруваа дека е невозможно: создавање на протеини кои претходно не постоеле и кои, во многу случаи, имаат сосема нови функции.

Неверојатната разновидност на протеините како хемиски алатки се рефлектира во огромната разновидност на животот. Тоа што сега можеме толку лесно да ја визуелизираме структурата на овие мали молекуларни машини е зачудувачки; ни овозможува подобро да разбереме како функционира животот, вклучително и зошто се развиваат некои болести, како се јавува отпорност на антибиотици или зошто некои микроби можат да ја разградат пластиката.

Способноста да се создадат протеини кои имаат сосема нови функции е исто толку неверојатна. Ова може да доведе до нови наноматеријали, насочени фармацевтски производи, побрз развој на вакцини, минимални сензори и позелена хемиска индустрија – ова се само неколку од многу примени на откритието кои се од најголема корист на човештвото.

Нобеловата награда е востановена по волја на Алфред Нобел, изумителот на динамитот и богат бизнисмен, а се доделува на „оние кои во текот на претходната година му донеле најголема корист на човештвото“.

Прво доделена во 1901 година, 15 години по смртта на Нобел, наградата се доделува за достигнувања во медицината, физиката, хемијата, литературата и мирот. Победниците во секоја категорија ги делат паричните награди, кои се прилагодуваат со текот на годините.

Наградата за економија е додадена подоцна и е финансирана од шведската централна банка.

Хемијата, која му беше особено драга на Алфред Нобел и науката која најмногу се применува во неговото инвентивно дело, не е нужно најпривлечната од наградите, но меѓу претходните добитници се научните великани како пионерите на радиоактивноста Марија Кири и Ернест Радерфорд.

Минатата година, Нобеловата награда за хемија им беше доделена на Мунги Бавенди, Луис Брус и Алексеј Екимов за откривањето на ситни кластери атоми познати како квантни точки, кои сега широко се користат за создавање бои на рамни екрани, диоди што емитуваат светлина. (LED) светилки и уреди кои им помагаат на хирурзите да ги видат крвните садови во туморите.