Несакан ефект на вакцината: Глобална економска нееднаквост

Како што започнува вакцинирањето против КОВИД-19, економскиот пад се очекува да прекине, но земјите во развој се изложени на ризик да заостанат

Конечно се гледа крајот на пандемијата. Така е и со спасувањето од најтрауматската глобална економска катастрофа од Големата депресија. Како што вакцините против КОВИД-19 влегуваат во крвотокот, закрепнувањето стана реалност.
Но, придобивките ќе бидат далеку од подеднакво распределени. Богатите нации во Европа и Северна Америка обезбедија најголем дел од ограничените залихи на вакцини, позиционирајќи се за силно подобување на економското богатство. Земјите во развој – дом на поголемиот дел од човештвото – се оставени самите да обезбедат дози.
Неизбалансираната дистрибуција на вакцини се чини дека сигурно ја влошува дефинирачката економска реалност: Светот што ќе се појави од ова застрашувачко поглавје во историјата ќе биде понееднаков од кога и да било. Сиромашните земји ќе продолжат да бидат опустошувани од пандемијата, принудувајќи ги да ги трошат оскудните ресурси што веќе се намалени поради растечките долгови кон заемодавателите во САД, Европа и Кина.
Глобалната економија одамна е расцепена поради длабоките разлики во богатството, образованието и пристапот до витални елементи како чиста вода, електрична енергија и интернет. Нејзиното завршување веројатно ќе додаде уште една поделба што може да го обликува економскиот живот со години, одделувајќи ги земјите со пристап до вакцини од оние без.
„Јасно е дека земјите во развој, а особено посиромашните земји во развој, ќе бидат исклучени некое време“, вели Ричард Козул-Рајт, директор на одделот за глобализација и развојни стратегии на Конференцијата на Обединетите нации за трговија и развој во Женева. „И покрај разбирањето дека вакцините треба да се гледаат како глобално добро, одредбата останува во голема мерка под контрола на големите фармацевтски компании во напредните економии“.
Меѓународни организации за помош, филантропи и богати нации се здружија околу ветувањето да се осигура дека сите земји ќе ги добијат алатките потребни за борба против пандемијата, како заштитна опрема за медицинските тимови, а исто така и тестови, терапевтици и вакцини. Но, тие не успеаја да ги поддржат своите гаранции со доволно пари.

Водечката иницијатива, Партнерство за забрзување – дело на Светската здравствена организација и фондацијата Бил и Мелинда Гејтс, меѓу другото, обезбедија помалку од 5 милијарди долари од посакуваните 38 милијарди.
Група земји во развој предводени од Индија и Јужна Африка се обидоа да го зголемат снабдувањето со вакцини со производство на свои, идеално во партнерство со фармацевтските компании кои ги произведоа водечките верзии. Во обид да се обезбеди моќ, групата предложи Светската трговска организација (СТО) да се откаже од традиционалната заштита на интелектуалната сопственост, дозволувајќи им на сиромашните земји да направат достапни верзии на вакцините.
СТО работи на консензус. Предлогот е блокиран од САД, Велика Британија и Европската унија, каде фармацевтските компании имаат политичко влијание. Индустријата тврди дека заштитата на патентите и профитот што го добиваат се услов за иновации за животно спасувачки лекови.
Поддржувачите на суспендирање на патентите забележуваат дека многу блокбастер лекови се носат на пазарот преку истражување финансирано од владата, тврдејќи дека ова создава императив да се стави социјалното добро во основата на политиката.
„Прашањето е навистина: ‘Дали е време да се профитира?’“, вели Мустаким Де Гама, советник во јужноафриканската мисија при СТО во Женева. „Видовме како владите затвораат економии, ги ограничуваат слободите, но сепак се смета дека интелектуалната сопственост е толку света што не може да се допре“.

Во богатите нации кои обезбедија пристап до вакцини, во тек е олеснување од економската катастрофа предизвикана од јавната здравствена состојба. Ограничувањата што ги затворија деловните субјекти може да бидат укинати, носејќи значителни економски придобивки најдоцна во март или април.
Во моментов сликата е мрачна. Соединетите Држави, најголемата економија во светот, претрпеа бројки на жртви еквивалентни на 11 септември секој ден, со што враќањето кон нормалноста изгледа далечно. Големите економии како Велика Британија, Франција и Германија се под нови блокирања бидејќи вирусот одржува интензитет.
Но, по падот од 4,2 проценти оваа година, се чини дека глобалната економија ќе оствари раст од 5,2 проценти следната година, според „Оксфорд економикс“. Таа прогноза претпоставува годишен раст од 4,2 проценти во САД и 7,8 проценти експанзија во Кина, втора по големина економија во светот, каде што владините активности го контролираат вирусот.
Европа ќе заостанува, со оглед на распространетоста на вирусот, според IHS Markit, со тоа што економијата на континентот нема да се врати на нивото пред пандемијата во наредните две години. Но, договорот склучен помеѓу Велика Британија и Европската унија во четвртокот, зачувувајќи голем дел од нивните трговски односи по Брегзит, ги намали најлошите стравувања за забавување на регионалната трговија.
Но, до 2025 година, долгорочната економска штета од пандемијата ќе биде двојно потешка во таканаречените нови пазари во споредба со богатите земји, проценува „Оксфорд економикс“.
Ваквите прогнози се ноторно непрецизни. Пред една година, никој не ја предвидуваше несреќната пандемија. Променливите со кои се соочува сега глобалната економија се особено огромни.
Производството на вакцини е полно со предизвици што можат да го ограничат снабдувањето, додека нивната издржливост и ефективност не се целосно разбрани. Економското закрепнување ќе биде обликувано од психолошки прашања. После најдлабокиот шок во меморијата, како општествата ќе ја остварат својата слобода за движење откако ќе се скроти вирусот? Дали луѓето ослободени од заклучувањата ќе се собираат заедно во киносалите и авионите?

Секоја долготрајна несклоност кон собирање на луѓе веројатно ќе го ограничи растот во индустријата за одмор и угостителство, кои се големи работодавци.
Пандемијата го забрза унапредувањето на е-трговијата, оставајќи ги традиционалните трговци во особено ослабена состојба. Ако трајното чувство на вознемиреност ги поттикне купувачите да избегнуваат трговски центри, тоа може да го ограничи растот на работните места. Интернет-трговците како Амазон агресивно ја прифаќаат автоматизацијата, што значи дека зголемувањето на бизнисот не мора да се претвори во квалитетни работни места.
Многу економисти претпоставуваат дека иако вакцините го ублажуваат стравот, луѓето ќе ги вознемируваат искуства што биле надвор од границите, гужвите во рестораните, спортските настани и дестинациите за одмор. Домаќинствата заштедија бидејќи ги откажаа годишните одмори и се забавуваа дома.
„Ако на луѓето им се олесни духот и некои од ограничувањата бидат укинати, ќе може да се очекува трошењата да се зголемат“, вели Бен Меј, глобален економист од „Oxford еconomics“ во Лондон. „Многу од ова ќе зависи од брзината и степенот до кој луѓето се враќаат на понормалното однесување. Тоа е многу тешко да се знае“.

Но, многу земји во развој практично ќе се најдат во ситуација како да се населени на друга планета.
Соединетите Држави обезбедија побарувања за дури 1,5 милијарди дози вакцини, додека Европската унија за речиси две милијарди дози – доволно за да ги вакцинира сите нивни граѓани, а потоа и некои други. Многу сиромашни земји може да останат да чекаат до 2024 година за целосно вакцинирање на нивното население.
Големиот товар од долговите ја ограничува можноста на многу сиромашни земји да плаќаат за вакцини. Приватните доверители одбија да учествуваат во иницијативата за суспензија на долговите, поддржана од Групата 20.
Ветената помош од Светска банка и Меѓународниот монетарен фонд се покажа разочарувачка. На ММФ, администрацијата на Трамп се спротивстави на проширување на таканаречените специјални права на влечење- основната валута на институцијата – лишувајќи ги сиромашните земји од дополнителни ресурси.
„Меѓународниот одговор на пандемијата во суштина беше жален“, вели Козул-Рајт во трговското тело на ОН. „Загрижени сме дека штом преминеме во дистрибуцијата на вакцините, повторно ќе го видиме истото“.

Еден елемент од партнерството во „Договорот за забрзување“, познат како „Ковакс“, има за цел да им овозможи на сиромашните земји да купуваат вакцини по пристапни цени, но тој се судира со реалноста дека производството е ограничено и контролирано од профит-ориентирани компании кои се одговорни пред акционерите.
„Повеќето луѓе во светот живеат во земји каде што се потпираат на ‘Ковакс’ за пристап до вакцините“, вели Марк Еклестон-Тарнер, експерт за меѓународно право и заразни болести на Универзитетот Кил во Англија. „Тоа е извонредно пазарно промашување. Пристапот до вакцините не се базира на потреба. Се заснова на можноста за плаќање и ‘Ковакс’ не го решава тој проблем“.
На 18 декември, водачите на „Ковакс“ објавија договор со фармацевтски компании чија цел е обезбедување на земјите со низок и среден приход со скоро две милијарди дози вакцини. Аранжманот, кој се фокусира на кандидати за вакцини кои сè уште не добиле одобрение, ќе обезбеди доволно дози за вакцинирање на една петтина од популациите во 190 земји учеснички до крајот на следната година.
Индија е дом на фармацевтски производители кои произведуваат вакцини за мултинационални компании, вклучително и „АстраЗенека“, но нејзината популација веројатно нема да биде целосно вакцинирана пред 2024 година, според ТС Ломбард, фирма за истражување инвестиции во Лондон Нејзината економија веројатно ќе остане ранлива.
Дури и ако масите на луѓе во сиромашните земји не добијат пристап до вакцини, нивните економии веројатно ќе добијат некои од придобивките поради враќањето во нормала на побогатите нации. Во свет обликуван од нееднаквост, растот може да се совпадне со нееднаквоста.
Бидејќи потрошувачката моќ продолжува во Северна Америка, Европа и Источна Азија, тоа ќе предизвика побарувачка на производи, обновување на рудниците за бакар во Чиле и Замбија и поттикнување на извозот на соја собрана во Бразил и Аргентина. Туристите на крајот ќе се вратат во Тајланд, Индонезија и Турција.

Но, некои тврдат дека опустошувањата од пандемијата во сиромашните земји, во голема мера непокриени од вакцините, може да ја ограничат економското богатство на глобално ниво. Ако најсиромашните земји не добијат вакцини, глобалната економија ќе се откаже од 153 милијарди долари годишно од производство, според неодамнешното истражување на РАНД корпорацијата.
„Треба да ги вакцинирате здравствените работници на глобално ниво за да можете повторно да ги отворите глобалните пазари“, вели Клер Венхам, експерт за здравствена политика на Лондонската школа за економија. „Ако секоја земја во светот може да каже: ‘Знаеме дека сите наши ранливи луѓе се вакцинирани’, тогаш можеме да се вратиме на глобалниот систем за капиталистичко тргување многу побрзо“. (Њујорк тајмс)