Може ли Трамп на Аљаска да го надмудри Путин?

Дали мирот во Украина конечно е на дофат? По толку многу крв, огорченост и разочарување, тешко е да се остане оптимист, но како и со сè што е поврзано со американскиот претседател Доналд Трамп, ситуацијата е непредвидлива. Она што е јасно е дека дури и ако се постигне договор, тоа би била само почетна точка, а не крај, на долгорочен напор да се придобие за траен мировен процес, пишува Марк Галеоти, британски аналитичар, експерт за источноевропска политика и автор на повеќе од 20 книги за Русија, за лондонски „Тајмс“.

Првата средба меѓу руски и американски претседател од 2021 година ќе се одржи во петок во Алјаска. Владимир Путин можеби претпочитал да го види Трамп на руска почва, но изборот на Алјаска е мала отстапка кон неговиот американски колега. Но, за што можат да разговараат двајцата? Ветеранот дипломат Јуриј Ушаков, сега главен советник за надворешна политика на Путин, остана резервиран по минатонеделната посета на Москва од страна на претставникот на Трамп, Стив Виткоф.

Сепак, тој изјави дека Американците дале „прифатлив“ предлог. Оттука следува дека постои предложен мировен план. Каков план би можел да биде тоа? Според полскиот медиум „Онет“, тоа подразбира прекин на огнот, фактичко признавање на руските територијални освојувања и укинување на повеќето американски санкции против Русија.

„Размена“ на територии

Таквиот план би значел крај на борбите, што се чини дека е личен приоритет на Трамп. Тој нема да предвиди формален мировен договор, така што териториите окупирани од Москва нема да бидат признати како руски. Прашањето за сопственост би можело да се одложи за 49 или дури 99 години. Планот би донел многу потребна помош за руската економија, но и преференцијален пристап до природните ресурси што Трамп се чини дека ги посакува, како што се гледа во неговиот претходен договор за минерали со Украина.

Во меѓувреме, бројни протекувања и неофицијални изјави сугерираа дека од Киев може да се очекува да ги повлече своите сили и да предаде дополнителна територија. Трамп спомена „извесна размена на територија“, но од контекстот произлегува дека Украина би морала да ги напушти деловите од регионите Донецк и Луганск што сè уште ги држи, во замена само за прекин на огнот и ветување за иден сеопфатен договор.

Ако овие најнови тврдења се точни, овие услови се подарок за Путин. Дури и да не го сторат тоа, што е малку веројатно по вчерашните извештаи за европски контрапредлог, нема сомнение дека секој договор би бил претставен како триумф од страна на лојалните медиуми на Путин, победа не само над Киев, туку и над густите редови на непријателскиот НАТО. Таквиот исход би бил пречекан со вистинско олеснување и од страна на технократите од Кремљ кои го водат системот и кои го предупредуваат Путин сè погласно за сериозните економски притисоци што доаѓаат.

Путин не сака компромис

Приходите на државниот буџет од клучниот извоз на нафта и гас се намалија за 18,5 проценти помеѓу јануари и јули, а во петокот Министерството за финансии призна дека дефицитот во истиот период достигнал 4,88 билиони рубли, над 3,8 билиони планирани за целата 2025 година.

Во меѓувреме, Центарот за макроекономска анализа и краткорочно предвидување, московски тинк-тенк, предупреди дека иако рецесијата сè уште не е неизбежна, ситуацијата ќе биде уште полоша до октомври. Сепак, Путин досега не покажа подготвеност за компромис. Тој сака Украина да предаде делови од регионите анектирани од Русија, формално да се откаже од идното членство во НАТО и да ја ограничи големината на својата армија.

Путин очигледно верува дека сè уште има предност. Минатиот месец, руските сили зазедоа дополнителни 585 квадратни километри, повеќе од еден месец претходно, а тактиката на опкружување на градовите наместо фронтални напади се покажа како ефикасна. Градот Часив Јар, околу кој се водат борбите, се чини дека е напуштен, а Украинците размислуваат и за повлекување од стратешки важниот Покровск. Но, цената на ваквите руски победи останува висока.

Дали е можна средба Путин-Зеленски?

Според американскиот Центар за стратешки и меѓународни студии, досега се убиени до 250.000 руски војници. Сепак, според украинскиот врховен командант Олександр Сирски, Москва регрутира околу 9.000 војници повеќе секој месец отколку што губи. И покрај намалувањето на воената возраст на 25 години минатата година, Киев сè уште се бори да ги пополни своите редови. За Путин, ова значи дека не мора да се бори засекогаш, туку само подолго од Украинците.

Трамп не може едноставно да ја предаде украинската територија. Неговиот предлог за последователен трилатерален самит, на кој претседателот Зеленски би учествувал по приватната средба со Путин, не предизвика позитивна реакција од рускиот лидер, иако неговиот одговор беше невообичаено дипломатски. Претходно, тој едноставно негираше дека Зеленски е легитимен претседател на Украина бидејќи неговиот официјален мандат истекол, игнорирајќи го фактот дека изборите во Украина не можат да се одржат според украинскиот устав за време на вонредна состојба. Овој пат, Путин беше прилично нејасен, велејќи дека средбата со Зеленски е „можна“. „Мора да се исполнат одредени услови, а за жал, сè уште сме далеку од создавање такви услови“, рече тој.

Трамп би грешел ако мислеше дека она за што се согласиле тој и Путин, Украина и Европа ќе мора да го прифатат. Европа сега избира дали да го осуди планот на Трамп, потсетувајќи го на неговото тврдење дека „ЕУ е основана за да ги измами САД“ или покорно да го прифати и со тоа да ги поткопа сопствените амбиции да се наметне како кредибилна геополитичка сила. Судејќи според најновите информации, се чини дека европските земји се склони да го отфрлат планот на американскиот претседател.

Украинците се уморни од војната

За Украина би било тешко да се откаже од 20 проценти од територијата и 7 проценти од населението под руска контрола, а уште потешко би било да се предаде територијата на исток што сè уште ја држи. Украинскиот претседател Володимир Зеленски веќе изјави дека „Украинците нема да ја предадат својата земја на окупаторите“, а уставот забранува какво било законско предавање на територија.

За Киев дури и да размисли за поддршка на таков очигледно нефер договор, Зеленски би морал да биде убеден дека Западот нема да ја остави Украина без одбрана и во урнатини. Сепак, јавното расположение почна да се менува. Најновата анкета на Галуп покажува растечки замор на Украина – 69 проценти сега поддржуваат мировни преговори што е можно поскоро, додека само 24 проценти се за продолжување на борбите додека не се добие војната.

Еден висок украински дипломат призна дека некои Украинци се плашат оти отфрлањето на кој било договор што го предлага Трамп ќе значи дека повторно се изложени на ризик да бидат одбиени од САД, додека други ќе го искористат тоа како изговор за да прифатат договор за кој знаат дека е „срамен“ затоа што се уморни од војна.

Изгледите за траење на кој било договор ќе зависат од механизмите за негово спроведување и од поддршката за повоена Украина. Путин, кој од 2008 година до денес ја започна инвазијата на Грузија, го анектираше Крим, водеше војна во југоисточна Украина, го прикри соборувањето на малезискиот патнички авион MХ17 и изврши атентати и саботажи на Запад, не е многу доверлива личност.

Прекинот на огнот би барал распоредување на меѓународни набљудувачи во Украина и воведување мерки за казнување на секое прекршување, вклучително и автоматско враќање на сите санкции. Киев сака меѓународните набљудувачи да го следат спроведувањето на прекинот на огнот.

Сепак, решението веројатно нема да биде „коалицијата на добронамерните“ предложена во март од британскиот премиер Кир Стармер и францускиот претседател Емануел Макрон. Досега, 31 земја ветија поддршка за планираната мултинационална мировна мисија, која би им помогнала на украинските копнени сили, да го заштитат воздушниот простор и да ги чуваат клучните поморски патишта во Црното Море.

Дали Виткоф беше премногу попустлив?

Путин нема да прифати европски трупи во таа улога, а САД веројатно нема да обезбедат безбедносна гаранција што би подразбирала подготвеност за војна во случај на руски напад. Можеби сила поддржана од ОН или група номинално неутрални држави како Индија и Бразил, кои беа меѓу земјите најтешко погодени од царините на Трамп, би можеле да ја преземат таа задача.

Она што би било апсолутно клучно е инвестирањето не само во обновата на исцрпените вооружени сили на Украина, туку и во развојот на домашната одбранбена индустрија, така што земјата може да ја брани својата територија од идните руски напади. Членството во НАТО или Европската унија носи гаранции за меѓусебна помош, но тие се сè уште далеку, а во Киев постои скептицизам дека билатералните ветувања за поддршка би можеле да го обесхрабрат Путин.

Изгледите за таков мир остануваат мали. Путин се чини дека не е вознемирен, дури и кога Трамп е сè повеќе фрустриран од него. Во меѓувреме, некои во внатрешниот круг на Трамп, особено државниот секретар Марко Рубио, се обидуваат да ги намалат отстапките кон Путин, верувајќи дека Виткоф дал премногу во својата желба да постигне договор. На крајот на краиштата, без разлика за што ќе се согласат двајцата претседатели, секој мировен договор ќе мора да биде прифатен од Киев, во спротивно ќе биде мртва буква на хартија.

И покрај многуте загрижености за претстојниот самит и потенцијалот за договор на штета на Украина, дипломатијата има своја вредност. Западните земји го третираа дијалогот со Русија како награда за добро однесување, а не како неопходност во опасни времиња. Денес има помалку отворени канали за комуникација отколку во најлошите денови од Студената војна.

Дури и привремено прекинување на огнот би им дало здив на погодените Украинци. Овој самит можеби нема да донесе мир, но би можел да биде чекор напред ако го отвори патот за услови што Киев може да ги прифати, заедно со долгорочна обврска за заштита на Украина од каква било идна руска агресија, пишува Галеоти за „Тајмс“.

Британскиот министер за надворешни работи, Дејвид Лами, и американскиот потпретседател, Џеј Ди Венс, во саботата одржаа состанок со украинските и европските партнери во Велика Британија за да разговараат за напорите за мир во Украина. Состанокот се одржал на барање на американската страна.

Во саботата навечер, Лами објави на Икс дека имал состанок со Венс, Андриј Јермак, шефот на кабинетот на украинскиот претседател, Рустем Умеров, министерот за одбрана на Украина, и европски советници за национална безбедност.

„Поддршката на Велика Британија за Украина останува цврста додека продолжуваме да работиме кон праведен и траен мир“, рече тој.

Зеленски во саботата навечер изјави дека состанокот на советниците за безбедност од Украина и нејзините партнерски земји бил конструктивен, додавајќи дека аргументите на Киев биле слушнати и дека опасностите биле земени предвид.

Зеленски рече дека на состанокот учествувале претставници од Велика Британија, САД, Франција, Германија, Италија, Финска и Полска, со цел да се консолидираат позициите за постигнување прекин на огнот.

„Патот кон мирот за Украина треба да се одреди заедно и само заедно со Украина, ова е клучен принцип“, рече тој во своето вечерно обраќање.