Македонската економија може да влезе во стагфлација, предупредува Светска банка

Светска банка во најновиот есенски Економски извештај за Европа и Централна Азија, предвидува дека македонската економија годинава ќе забележи раст од 2,1 отсто, додека во наредната растот на домашниот бруто-производ ќе изнесува 2,7 отсто, а во 2024 година 2,9 отсто. Сепак, Светска банка предупредува на можноста земјата да влезе во зоната на стагфлација, односно на забавен или низок економски раст проследен со високи стапки на инфлација. За годинава, Светска банка очекува инфлацијата во земјава да биде 12,1 отсто, наредната година 6,1 отсто, а во 2024 година да се спушти на три отсто. Во извештајот се посочува дека додека војната во Украина и енергетската криза ги замаглуваат изгледите за раст, инфлацијата се движи кон највисоко ниво на сите времиња, несразмерно намалувајќи ги реалните приходи на сиромашните. Со ограничен фискален простор, зголемен јавен долг и зголемени трошоци на финансирање, фискалната поддршка треба да се насочи кон најранливите. Монетарната политиката е заострена за да ги скроти инфлаторните притисоци. Среднорочниот раст се очекува да биде умерен, но ризиците значително се наклонети кон надолната страна.

„Растот на производството на среден рок се очекува биде умерен, а надолните ризици остануваат зголемени. Прогнозата за раст за 2022 година е дополнително намалена на 2,1 отсто поради енергетската и украинската криза која продолжи да зема данок на домашната  економија, се вели во делот на извештајот посветен на Северна Македонија.

Притоа, се посочува дека прекините поврзани со војната во Украина, прекумерно растегнатите синџири на снабдување, зголемените инфлациски притисоци и притисоците врз платите и интензивирање на кризата со снабдувањето со енергија продолжуваат да влијаат на изгледите.

„Основното сценарио е изградено врз претпоставката дека влијанието на енергетската криза и војната во Украина врз домашната економија постепено ќе стивнуваат, како и дека инфлациските притисоци завршуваат на хоризонтот на прогнозата. Сепак, основните претпоставки се значително навалени на надолна страна, забавувајќи го растот и истовремено зголемувајќи ја инфлацијата“, се вели во извештајот во делот за Македонија.

Од Светска банка нагласуваат дека со оглед на ризик од стагфлација, земјата ќе мора да започне со реализација на реформите кои можат повторно да го зајакнат потенцијалниот импулс на растот на среден рок.

„Напорите на политиките треба да бидат насочени кон враќање на фискалната и финансиската одржливост, истовремено градејќи социјална и климатска отпорност што ќе ја намали ранливоста на земјата од шокови и ќе ги обнови долгорочните изгледи за раст на земјата“, посочува Светска банка во извештајот.

Исто така се вели дека во сегашниот момент, зголемената политичка неизвесност и собранискиот ќор-сокак, по резултатите од локалните избори и отстранување на пречките за отворање на пристапните преговори со ЕУ, во услови на криза со храна и енергија, може да доведе до одложување на спроведувањето на реформите потребни за поттикнување на потенцијалниот раст и консолидирањето на јавните финансии. Згора на тоа, намалената домашна и надворешна побарувачка, високите влезни трошоци и недостиг на ликвидност може да доведе до дополнителни отпуштања и зголемување на сиромаштијата, до растегнување на и онака затегнатите јавни финансии. Конечно, заострувањето на финансиските услови може да влијае на опциите за финансирање и на трошоците во иднина.

Клучни услови и предизвици

Светска банка во извештајот вели дека токму кога македонската економија почна да закрепнува од рецесијата предизвикана од пандемијата, енергетската криза и војната во Украина го пресекоа краткото закрепнување и ги зголемија инфлациските притисоци на почетокот на 2022 година.

„Енергијата и цените на храната се зголемија, додека на зголемувањето на минималната плата за 18,5 отсто во март 2022 година дополнително ги поттикна инфлациските очекувања. Двоцифрена инфлација ги оптоварува изгледите за економски раст и ја влошува ранливоста на билансот на состојбата како за задолжувањето на државата и на корпорациите. Намалување на сиромаштијата (со користење на линијата на сиромаштија од горната средна класа на приходи од 6,85 долари на ден во 2017 според паритетот на куповната моќ (PPP) најверојатно ќе има застој во 2022 година со оглед на зголемените цени на храната и енергијата кои релативно повеќе ги повредуваат сиромашните, бидејќи тие трошат поголем дел од нивниот приход за овие ставки“, се вели во делот на извештајот посветен на Македонија.

Во врска со нефункционалните кредити се вели дека уште не укажуваат на зголемена несолвентност, но влошувањето на перформансите на фирмите влијае на изгледите за банкарскиот сектор. Последователните  кризи значително го намалија фискалниот простор за дополнителна итна поддршка. Неодамнешните шокови ја влошија фискалната одржливост и го намалија фискалниот простор за поддршка на растот во Северна Македонија.

Светска банка се осврнува и на потрошувачката на општата влада која заедно со претпријатието за патишта  достигна 40 отсто од БДП. Сепак, ниска ефикасност на потрошувачката и високите задолжителни трошоци (80 проценти од трошењето) го поткопуваат придонесот на потрошувачката за растот. Во исто време, приходите во износ од 32 отсто од БДП се уште се под просекот на земјите од ЕУ. Јавниот долг остана покачен на 61 отсто од БДП на крајот на 2021 година, среде наглото зголемување на трошоците за финансирање.

Од Светска банка порачуваат дека фокусот на реформската агенда треба да биде насочен кон зајакнување на даночната усогласеност, реструктуирање на трошоците додека започнува зелената транзиција, подобрување на ефикасноста на управувањето со јавните инвестиции и обезбедување на издржливост на финансискиот сектор. Со оглед на ограничените фискални ресурси, широката државна помош преку директни буџетски трансфери, привремени субвенции и широки даночни ослободувања кои не се исплатливи или одржливи, треба да се ревидираат и да се пренасочат кон долгорочна потрошувачка за поддршка на растот.

Последните случувања

Во однос на состојбите во економијата Светска банка посочува дека по растот од 4 проценти во 2021 година, производството се зголеми за 2,6 отсто во првиот квартал 2022 година, помогнато од континуираното закрепнување на инвестициите и умерениот поттик на потрошувачката. Увозот се зголеми, што го доведе нето извозот на негативна територија. Растот беше движен  од услугите, додека индустријата се бореше, а градежништвото забележа дополнителен пад на активноста.

Стапката на активност приспособена според пописот се намали до 55,3 проценти во вториот квартал на 2022 година, предводена од пад во женското учество. Стапката на вработеност изнесуваше 47,3 проценти во вториот квартал годинава и остана под пред пандемискиот врв. Стапката на невработеност се намали на 14,5 отсто, но стапката на невработеност кај младите остана висока и изнесува 30,9 отсто.

Банкарскиот сектор остана стабилен, но стапките на ликвидност и адекватност на капиталот се намалија на 20,5 и 17 отсто во првиот квартал од 2022, соодветно. Кредитниот раст продолжи на 9,7 отсто во јули 2022 година, предводен од забрзано корпоративно и хипотекарно кредитирање. Инфлацијата на потрошувачките цени се искачи на 16,8 отсто во август 2022 година, со раст на цените на храната и на енергијата кои се зголемија за повеќе од 20 проценти. За да се скротат инфлациските очекувања, Централната банка ја зголеми основната каматна стапка четири пати во рок од една година на 2,5 проценти до август 2022 година.

Девизниот курс остана стабилен со интервенциите за сузбивање на постојаните притисоци, што доведе до повеќе од 20 проценти загуба на резервите од средината на 2021 година.

Со ребалансот на буџетот во мај, проектираниот фискален дефицит на владата за 2022 година се зголеми за 1 п.п. до 5,3 отсто од БДП, обележен со пораст на тековните расходи заедно со намалувања на капиталните расходи. Вкупните приходи се зголемија за приближно 14 проценти на годишно ниво потпомогнато од инфлацијата која доведе до пад на јавниот и јавно гарантираниот долг кон 55,4 отсто од БДП во јуни 2022. Сепак, расходите за неизмирените обврски останаа високи и изнесуваат 3 отсто од БДП во вториот квартал од 2022 година поради здравствениот сектор, државните претпријатија и локалните самоуправи, се вели во есенскиот Економски извештај на Светска банка, во делот посветен на Македонија.

Војната во Украина ги затемни изгледите за економско закрепнување

Инаку, во соопштението на Светска банка поврзано со новиот Економски извештај за Европа и Централна Азија (есен 2022), се потенцира дека руската инвазија на Украина го попречува економското закрепнување по пандемијата во Европа и Централна Азија.

„Тековната војна во Украина ги затемни изгледите за постпандемиско економско закрепнување на економиите во развој и земјите во развој во регионот на Европа и Централна Азија, се вели во Економското ажурирање на Светска банка за регионот, објавено денес.

Глобалната економија продолжува да биде ослабена од војната преку значителни нарушувања во трговијата и шоковите на цената на храната и горивото, кои придонесуваат за висока инфлација и последователно заострување на условите за глобално финансирање. Активноста во еврозоната, најголемиот економски партнер за економиите во развој и земјите во развој (ЕМДЕ) од Европа и Централна Азија, значително се влоши во втората половина на 2022 година, поради прекините во синџирите на снабдување, зголемените финансиски оптоварувања и пад на довербата на потрошувачите и деловното работење. Најштетните ефекти од инвазијата, сепак, се зголемените цени на енергијата во услови на големи намалувања на руското снабдување со енергија.

Намалувањето на прогнозите за раст за 2023 година е широко засновано бидејќи регионалната перспектива е предмет на значителна несигурност. Продолжената или засилената војна може да предизвика значително поголема економска и еколошка штета и поголем потенцијал за фрагментација на меѓународната трговија и инвестиции. Ризикот од финансиски стрес, исто така, останува покачен, со оглед на високите нивоа на долгови и инфлацијата, се вели во извештајот на Светска банка.

Најтешко ќе бидат погодени земјите со средно до висока зависност од увоз на природен гас за греење (кој сочинува 30 отсто од побарувачката на енергија), индустријата или електричната енергија, како и земјите тесно поврзани со енергетските пазари на ЕУ. Овие земји мора да се подготват за недостиг на гас и да постават планови за итни случаи за да ги ублажат најлошите влијанија врз домаќинствата и фирмите, вклучително и заштеда на енергија, зајакнување на енергетската ефикасност и спроведување на планови за квоти/рационализирање. Кампањите за промена на однесувањето кои се фокусираат на ефикасноста на греењето во домовите и зградите, како што се повторно запечатување на прозорците и додавање изолација, бараат релативно минимални инвестиции и имаат непосредни влијанија, се вели во извештајот на Светска банка.