Македонија е жртва на бугарско изживување

ФЛОРИЈАН БИБЕР

Тврдењето дека државата треба да го признае бугарското потекло на македонската нација и да ги признае нејзините бугарски корени, како што побара бугарскиот министер за надворешни работи Екатерина Захариева пред неколку дена, е гротеска

Со месеци, Бугарија вршеше притисок врз Северна Македонија зад сцената да се согласи на далекусежни отстапки за Бугарија да не стави вето на преговорите за пристап во ЕУ. Советот на министри им даде зелено светло на разговорите во март оваа година, но формалниот почеток може дополнително да се одложи со бугарските приговори. Во последниве недели, барањата станаа јавни. Овие не само што се закануваат да го исфрлат од шините процесот на пристапување кон ЕУ за Северна Македонија, туку исто така ги фрлаат вредностите на ЕУ под автобус.

Во различните јавни и дипломатски изјави и меморандуми, бугарската влада побара македонскиот јазик да не се нарекува како таков во разговорите за пристапување во ЕУ. Импликацијата е дека Бугарија може да се спротивстави на македонскиот јазик да стане официјален јазик на ЕУ.

За време на минатите разговори за пристапување во ЕУ, секогаш беше изборот на идната членка да одлучи за јазикот што ќе го користи и не е на друга членка да го негира постоењето на јазикот или да се спротивстави на неговото име. Да, бугарскиот и македонскиот јазик се тесно поврзани, но има изразени разлики. Би било слично ако Хрватска стави вето на разговорите за пристапување на Србија и Црна Гора, бидејќи и двете земји користат јазици слични на хрватскиот и да се обиде да ги принуди да го прифатат хрватскиот јазик за свој официјален јазик.

Покрај јазикот, историјата е главниот камен на сопнување што го отвори бугарската влада. Таа тврди дека нема македонска нација, туку дека е „вештачка“, создадена од комунистичка Југославија. Сите нации се вештачки, бидејќи нациите не се природен начин на кој луѓето живееле од памтивек, но нациите се модерни и честопати неодамнешни. Некои се појавија подоцна од другите, но тоа не ги прави повештачки. На крајот, сите нации се темелат на историски митови, вклучително и бугарската.

Тврдењето дека државата треба да го признае бугарското потекло на македонската нација и да ги признае нејзините бугарски корени, како што побара бугарскиот министер за надворешни работи Екатерина Захариева пред неколку дена, е гротеска. Прво, нема јасни докази за такво тврдење. Бугарските националистички историчари го тврдат ова, но многу историчари на Балканот покажуваат дека македонската нација се појавила кај словенско население во османлиската провинција Македонија, од кои многумина немале јасен национален идентитет пред да се гледаат себеси како Македонци. Иако постојат блиски врски помеѓу двата народа, обидот да се наметне таков став, ја поедноставува историската комплексност.

Второ, овие потекла се нематеријални, бидејќи се одраз на често сложената историска генеза на една нација, но не треба да бидат предмет на политичко тргувија со коњи, туку се оставени на историчарите. Всушност, Договорот за пријателство во 2017 година меѓу Бугарија и Северна Македонија формираше комисија за историчари за истражување на контроверзните историски настани и личности. Сепак, бугарската страна главно испраќаше националистички историчари во комисијата, а бугарската влада се залагаше за брзи резултати, наместо да им дозволи на историчарите да вршат внимателно и аполитичко размислување.

Се чини дека Бугарија тоа го гледаше претежно како вежба за Северна Македонија да го преиспита својот историски наратив, но не и својот, вклучувајќи ја контроверзната бугарска окупација на Македонија и Јужна Србија за време на Втората светска војна и депортацијата на еврејското население од окупираните земји во нивната смрт во нацистичкиот логор за истребување во Треблинка.

Конечно, Бугарија побара од Северна Македонија да се одрекне од тврдењето дека во Бугарија има македонско малцинство, додека истовремено бара да не бидат дискриминирани македонските граѓани кои се идентификуваат како Бугари. Ова е класичен пример да имаш торта и исто така да ја јадеш. Малцинствата не може да биде испреговарани меѓу државите и тоа треба да биде прашање на самоидентификација. Советодавниот комитет на Рамковната конвенција на Советот на Европа за заштита на националните малцинства постојано забележува дека Бугарија треба да ги признава Македонците како национално малцинство, последно во своето мислење во мај 2020 година. Секако, Бугарија не може да го негира неговото постоење, истовремено барајќи признавање на бугарско малцинство во Северна Македонија.

Заканата од бугарската влада дека ќе стави вето на почетокот на пристапните преговори за Северна Македонија е грд потсетник на грчките приговори за името на земјата што ги закочи членството во НАТО и влезот во ЕУ 25 години и беше решено во Договорот од Преспа во 2018 година. Она што ги прави приговорите на Бугарија особено проблематични е затоа што веќе постои договор за пријателство меѓу двете земји што требаше да стави крај на какви било отворени прашања. Всушност, бугарските приговори имаат многу врска со домашните работи, како што е играње на националистичка карта како одговор на широко распространетите протести против владата во последните месеци и влијанието на крајно десничарските националисти од „Обединети патриоти“, помалиот партнер во сегашната влада.

Без оглед на домашните мотивации за бугарските тврдења, тие ризикуваат да создадат непоправлива штета. Северна Македонија е очигледна жртва. Прво, таа беше запрено од грчките приговори; откако тие беа решени, Франција стави вето на почетокот на разговорите за пристапување во ЕУ, најмногу поради резервите за Албанија до март оваа година. Откако Европската комисија ги расчисти овие методологии за проширување, сега Бугарија се заканува дека ќе го запре процесот.

По болната и оспорена промена на името договорена со Грција, толеранцијата за какви било понатамошни отстапки поради изживување од сосед е разбирливо ниска во Северна Македонија. Ризикот е да биде казнета земја што презеде повеќе напори од која било друга во последните години да се ослободи од авторитарното владеење, да ги реши отворените билатерални прашања и да продолжи со реформите. Тоа ќе ги поткопа напорите на реформаторите и националистичката опозиција весело ќе тврди „Нели ви рековме“.

Штетата е поголема, бидејќи ќе поттикне понатамошно вето од страна на земјите-членки и ќе го остави проширувањето на ЕУ во уште поголеми нарушувања отколку што е веќе. Ако Бугарија се извлече од тоа, другите земји од Западен Балкан ќе бидат обесхрабрени да се трудат и другите членки на ЕУ може да се охрабрат да најдат некои отворени закони да ги заглават кандидатите за пристап.

Конечно, најголемата штета е за самата ЕУ. Унијата се заснова на признавање на различноста и разликата. Давањето простор за различни идентитети е клучна премиса на Унијата и им овозможува на членките да работат заедно без да си го наметнуваат својот поглед на минатото или нивниот национален идентитет. ЕУ е заснована на консензус, што исто така значи дека ниту една држава или нација не може да им го наметнува својот историски наратив на другите. Ова е многу важно особено на Балканот, каде земјите и нациите, особено малите, честопати сметаа дека се предмет на амбициите на поголемите соседи. Европската интеграција е да им даде на државите и нивните граѓани поголема еднаквост и чувство на безбедност, наместо да ги поткопува.

Има многу историски контроверзии меѓу земјите-членки и добро е ако има простор за историчарите да работат заедно за да најдат заеднички јазик. Сепак, нивната работа не е да ја пронајдат или „признаат“ вистината, како што бара бугарската влада. Наместо тоа, историчарите треба да бидат оставени да се согласат и да не се согласат, да признаат дека историскиот запис е комплициран.

(Флоријан Бибер е професор на Универзитетот во Грац на катедрата за историја за Југоисточна Европа и координатор за Балканот на Советодавната група за европска политика. Неодамна ја објави книгата „Подемот на авторитаризмот во Западен Балкан“. Овој текст е објавен на страницата на „Јуропиан вестерн балканс“.)