Како да се победи популист

СЛАВОМИР СЈЕРАКОВСКИ

Никогаш немало повеќе популистички влади отколку што има денес. Досега популистите не беа отстранети од власт преку гласање во ниту една западна земја. И покрај тоа што претседателот на Словачка има само симболична моќ, убедливата победа на борецот против корупцијата, Зузана Чапутова, над популистичкиот кандидат пред десетина дена може да сигнализира промена во способноста на популистите да го обликуваат политичкиот амбиент во Европа. Во исто време, очигледна победа на телевизискиот комичар и политички почетник Володимир Зеленски во првиот круг од претседателските избори во Украина укажува на тоа дека популистичкиот бран можеби не е запрен.

Популистите се способни да бидат поразени, но само под еден услов: обединета опозиција. За жал, политичките поделби најчесто постојат меѓу опозициските партии – во корист на популистичките сили. Тоа беше случај во Полска сè додека земјата не успеа да го надмине тој тренд, и останува случај во секоја земја членка на ЕУ раководена од популисти: Унгарија, Чешка, Словачка и Италија.

Во Унгарија, на пример, посткомунистичките социјалисти и постфашистичката партија Јобик веќе долго време покажуваат поголем презир едни кон други отколку за премиерот Виктор Орбан. Кога конечно почнаа да соработуваат по неколкугодишни разорувачки порази, беше премногу малку, премногу доцна. Оттогаш, независните медиуми во земјата беа замолчени, а моќта на Орбан над државата му додели значајна предност на неговата партија, Фидес, па изборите во земјата повеќе не се сметаат за фер од страна на независните набљудувачи.

Сепак, вреди да се запамети дека на 25 февруари 2018 година, независен кандидат со широка поддршка од сите опозициски партии стана градоначалник на Хомезевашархељ, тврдина Фидес. Доколку опозициските партии не влегоа во внатрешни кавги за време на парламентарните избори минатиот април, Фидес можеби немаше да освои речиси 50 отсто од гласовите, а Орбан можеби немаше да добие средства за консолидација на власта.

Во Италија, всушност, постои левичарско-десничарска поделба и во владејачката коалиција и во опозицијата. За да формира влада минатата година, популистичкото Движење пет ѕвезди (M5С) мораше да се помири со националистичката партија на Лигата. Заедно, тие освоија околу 50 отсто од гласовите, во споредба со речиси 20 отсто за класичната Демократска партија и помалку од 15 отсто за централната десница на поранешниот премиер Силвио Берлускони, Форца Италија.

Оттука, како што стојат работите, нема кој да загуби од популистите во Италија. Но додека M5С го освои најголемиот дел од гласовите на изборите минатиот март, Лигата оттогаш го надмина на регионалните избори. Ова е во согласност со еден поширок тренд: додека десничарските популисти остануваат на власт кога ќе ја освојат, нивните левичарски колеги потклекнуваат.

Што се однесува до Словачка, левичарската популистичка партија Смер-СД и нејзиниот водач, поранешниот премиер Роберт Фицо, конечно беа поразени по речиси две децении на власт. Но со над 20 отсто поддршка, Смер-СД останува единствената најсилна партија во земјата. Во меѓувреме, на следните избори има најмалку десет опозициски партии кои можат да влезат парламентот вклучувајќи ја и Прогресивна Словачка на Чапутова, релативно нова партија која моментално ужива само три отсто поддршка.

Да се води политичка партија во Словачка не е голем потфат сам по себе. Конзервативната партија Ние сме семејство, предводена од човек кој имал девет деца со осум жени, освои 6,6 отсто од гласовите на последните парламентарни избори. Освен тоа, околу 25 отсто од електоратот постојано ја поддржува екстремната десница, која е поделена помеѓу Маријан Котлеба (Наша Словачка) и движењето околу екстремно десниот правник Штефан Харабин.

Сепак, победата на Чапутова им даде импулс на противниците на популизмот насекаде, не само во Чешка, каде што нејзината кампања беше поддржана од Томаш Халик, истакнат католички свештеник и филозоф и Карел Шварценберг, поранешен чешки министер за надворешни работи. На општите избори во октомври 2017 година, чешките гласачи очигледно одлучија дека нивната среќна и мирна земја би можела да си дозволи мало лудило, па му доделија мнозински гласови на Андреј Бабиш, милијардер со потекло од Словачка, оптоварен со скандали, кој многумина го опишуваат како чешки Трамп.

Чешкото претседателство во моментов е окупирано од Милош Земан, социјалистички ориентиран националист кој има разбирање за рускиот претседател Владимир Путин. Земан и Бабиш се однесуваат како да се натпреваруваат за титулата најсрамен политичар во Европа. Земан, на пример, некогаш одржал церемонијално согорување на џиновски пар црвена долна облека, која претходно била користена од уметничкиот колектив „Зтоховен“ за да му се потсмева. Од своја страна, Бабиш, наводно, го киднапирал својот син и се обидел да го однесе во психијатриска болница во рускиот окупиран Крим за да го спречи да сведочи за корумпираните деловни односи на неговиот татко.

Значи, ако полската политика во моментов го имитира кино на морална анксиозност од 1970-тите, Чесите се во средината на една апсурдистичка комедија. Сепак, засега, фрактуираната опозиција – која ја сочинуваат централнодесничарската Граѓанска демократска партија, технолибералната Пиратска партија, екстремно десничарската антиимигрантска Партија на слободата (предводена од бизнисменот кој е половина Јапонец, Томио Окамура) и Комунистичката партија на Бохемија и Моравија – не успеа да собере гласови за недоверба во премиерот.

Конечно, во Полска, опозициските партии се обединија против популистичката влада на партијата Право и правда (ПиС). Ова е значајно достигнување, со оглед на тоа што полската опозиција е поделена помеѓу Граѓанската платформа, аграрната Полска народна партија и посткомунистичката Демократска левичарска алијанса, неолибералната Модерна партија, левичарската Полска иницијатива и Зелените. Според најновите анкети, оваа т.н. Европска коалиција има околу 38-42 отсто поддршка, што значи дека би можело да ја победи ПиС на парламентарните избори во октомври.

Многу ќе зависи од тоа што ќе се случи на изборите за Европскиот парламент следниот месец. Но обединувањето се покажа полесно за Полјаците отколку за некој друг во Европа. Тоа значи дека Полска би можела да стане првата земја на ЕУ што ќе ја собори популистичката влада – токму на 30-годишнината од падот на комунизмот. Тоа би било прифатливо за Полјаците да предизвикаат бран на демократско обновување низ Источна Европа, исто како што го направија тоа во 1989 година.

(Авторот е основач на движењето „Критика политична“ и директор на Институтот за напредни студии во Варшава)