ЕУ радикално се менува. „Се соочуваме со моментот Франц Фердинанд“

Соочена со провокации од Владимир Путин и сè понеизвесен став од Доналд Трамп, Европската Унија е во процес на радикална трансформација. Самитот на лидерите на ЕУ оваа недела во среда ќе понуди најјасни докази досега дека блокот каков што го знаевме повеќе не постои, пишува Политико.

Атмосферата пред собирот во Копенхаген тешко може да биде понапната. Не само што руските борбени авиони неодамна влегоа во воздушниот простор на НАТО, поттикнувајќи ги и Трамп и лидерите на ЕУ јавно да го поддржат нивното соборување, туку и самиот аеродром во данската престолнина беше парализиран минатата недела од мистериозни дронови, во она што Данска го опиша како „хибриден напад“.

Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, поранешна германска министерка за одбрана, се залага за невидена дебата за воените капацитети на ЕУ, што е далеку од традиционалниот фокус на блокот на трговијата и економијата. Меѓу опциите што се разгледуваат се создавањето „ѕид од дронови“ за откривање и соборување на дронови и проекти за брзо пресретнување на авиони што го нарушуваат европскиот воздушен простор.

„Активирањето борбени авиони е работа на НАТО“, рече висок функционер на ЕУ. „Работата на ЕУ е да биде подготвена за ситуации каде што мора да одговориме – да ја подобриме нашата подготвеност и да имаме алатки за да одговориме на заканите кога е потребно, зајакнувајќи ги заедничките инструменти и способности во услови на заедничка закана.“

Ова е првиот состанок на 27-те лидери на ЕУ од јуни. Трите месеци што следеа донесоа краток оптимизам по состанокот на Трамп и Путин во Алјаска, но тие брзо се вратија на тропање со оружје и уште поопасно однесување. Со новиот самит во Брисел планиран за крајот на октомври, блокот сака да донесе вистински одлуки за зајакнување на европската одбрана и испраќање пари во Украина.

Препознавањето на ризикот што го претставува Москва е лесниот дел. Како да се одговори на него во рамките на ЕУ, која е полна со конкурентски приоритети, е сосема друго прашање. Но, постои еден принцип за кој сите се согласуваат: да не се прави ништо што би ја зголемило веројатноста за тотална војна.

„Предизвикот за европските лидери во Копенхаген е да најдат рамнотежа на одвраќање со руското раководство кое е сè позаинтересирано за ризик, што овозможува ефикасно управување со вакви инциденти пред тие да ескалираат во криза или потенцијално во конфликт“, рече Рафаел Лос, експерт за одбранбена политика во Европскиот совет за надворешни односи. „Тоа е многу тешко кога претседателот на САД, нашиот најголем сојузник во НАТО, вели: „Слободно соборете ги [руските авиони], но не знам дали ќе ве поддржам.“

Оваа поопасна фаза од европската политика е полна со потенцијални катастрофи, пишува Политико. Владини претставници приватно изразуваат загриженост за можноста за „момент на Франц Фердинанд“, каде што ненадејната ескалација би можела да го фрли континентот во конфликт, слично како атентатот врз надвојводата во 1914 година што ја предизвика Првата светска војна.

Полска минатата недела испрати борбени авиони и привремено затвори дел од својот воздушен простор по нападот на Русија врз Украина, за кој украинскиот претседател Володимир Зеленски рече дека траел повеќе од 12 часа. Повикувајќи ја Европа да ја зајакне својата одбрана, Зеленски предупреди дека Кремљ има цели надвор од Украина.

„Путин нема да чека додека не ја заврши својата војна во Украина – тој ќе отвори друг правец“, рече Зеленски. „Никој не знае каде.“

Иако постои општ консензус – дури и во политички поделена Европа – за основите на одбраната, прашањето како да се плати за тоа ги спротивставува лидерите едни против други. Трансформирањето на ЕУ во ефективна глобална сила чини пари, а главните градови не се согласуваат колку да трошат, а камоли за што.

Воените лидери тврдат дека Европа веќе е вклучена во војна со низок интензитет со Русија. Историски гледано, велат тие, војните се добивале со јавен долг, а самиот сигнал дека ЕУ е подготвена да троши може да биде дел од стратегијата за одвраќање. Но, давањето поголем буџет на ЕУ ретко било популарно, а уште помалку сега кога многу национални лидери дојдоа на власт со антиевропска реторика.

Додека дури и земјите пријателски настроени кон Кремљ, како Унгарија и Словачка, ги поздравија дополнителните пари за оружје и опрема како поттик за нивните економии, други како Шпанија го намалуваат ризикот од војна за да ги заштитат своите веќе оптоварени буџети. Холандија, Шведска и Германија постојано изразуваат загриженост во врска со позајмувањето повеќе средства за воено вооружување и помош за Украина.

Сепак, ништо не ги поттикнува мислите како заканата од инвазија. Дипломатите се надеваат дека растечките закани ќе помогнат во донесувањето одлуки што претходно беа избегнувани. „Тешка рамнотежа е затоа што не сакате да ги плашите луѓето, но сакате лидерите да бидат доволно свесни за ризиците за да ги сфатат сериозно“, рече еден дипломат вклучен во дискусиите.

Времето не е на страната на ЕУ. Украина се соочува со буџетски дефицит од околу 23 милијарди долари следната година, што им дава на владите само неколку месеци да обезбедат значителна меѓународна поддршка за воените напори на Киев. Фон дер Лајен верува дека пронашла решение во форма на „кредит за репарација“ од 140 милијарди евра, финансиран од замрзнати руски пари.

Унгарскиот премиер Виктор Орбан стои на патот на овој план, но Комисијата верува дека пронашла правно решение за исклучување на Унгарија од процесот на донесување одлуки. Лидерите ќе разговараат за планот во среда и се надеваат дека ќе донесат формална одлука на самитот кон крајот на октомври. „Целта [во Копенхаген] е да се собере доволно поддршка од други земји за да се изолира Орбан“, рече еден дипломат од ЕУ. „Ние сме во сива зона“.

Самитот во Копенхаген е уште еден чекор во новото поглавје на Европската Унија. Но, она што не се промени е дека блокот продолжува да се бори да ја преземе иницијативата, а неговите опции изгледаат ограничени.

„Не мислам дека има интерес за соочување со Владимир Путин, влегување во каков било вид вооружен конфликт за да се одбранат „социјалистичките Европејци“, рече Макс Бергман од Центарот за стратешки и меѓународни студии. Откако веќе воведе тешки санкции, Европа нема очигледен „магичен куршум“ што може да го употреби.