Економија на војната: Болка за Европа сега, подоцна за Русија

Низ Европа, знаците на вознемиреност се множат додека руската војна во Украина се одолговлекува. Банките за храна во Италија прехрануваат повеќе луѓе. Германските власти ја одбиваат климатизацијата додека подготвуваат планови за рационализирање на природен гас и рестартирање на фабриките за јаглен.

Голема комунална компанија бара спас од даночните обврзници, а можеби ќе дојдат и други работи. Млекарниците се прашуваат како ќе го пастеризираат млекото. Еврото падна на најниско ниво во последните 20 години во однос на доларот, а предвидувањата за рецесија се во пораст.

Тие точки на притисок се знаци за тоа како конфликтот – а Кремљ постепено го задушува природниот гас што ја одржува индустријата да потпевнува – предизвика енергетска криза во Европа и ја зголеми веројатноста за повторно паѓање во рецесија токму кога економијата се враќаше од Ковид-19.

Во меѓувреме, високите енергетски трошоци поттикнати од војната ѝ носат корист на Русија, голем извозник на нафта и природен гас, чија агилна централна банка и долгогодишното искуство живеејќи со санкции ја стабилизираа рубљата и инфлацијата и покрај економската изолација.

На долг рок, сепак, економистите велат дека Русија, иако ќе избегне целосен колапс, ќе плати висока цена за војната: продлабочување на економската стагнација преку изгубени инвестиции и помали приходи за нејзиниот народ.

Најгорливиот предизвик на Европа е пократкорочен: битка со рекордна инфлација од 8,6% и преживување на зимата без да има осакатување поради на недостиг на енергија. Континентот се потпира на рускиот природен гас, а повисоките цени на енергијата течат низ фабриките, трошоците за храна и резервоарите за гориво.

Неизвесноста ги оптоварува енергетските индустрии како челикот и земјоделството, кои би можеле да се соочат со рационализирање на природен гас за заштита на домовите доколку кризата се влоши.

Molkerei Berchtesgadener Land, голема млечна задруга во германскиот град Пидинг во близина на Минхен, има складирано 200.000 литри  мазут за да може да продолжи да произведува енергија и пареа за пастеризирање на млекото и да го одржува ладно доколку поради  електричната енергија или природниот гас турбинскиот генератор биде исклучен.

Тоа е критична заштита за 1.800 земјоделци кои се членови на задругата чии 50.000 крави произведуваат милион литри млеко дневно. Млечните крави мора да се молзат секојдневно, а исклучувањето би го оставило тој океан од млеко да нема каде да оди.

„Ако млекарницата не функционира, тогаш не можат ниту фармерите“, рече управниот директор Бернхард Поинтнер. „Тогаш фармерите ќе мора да го фрлат своето млеко“.

За еден час, млекарницата користи еквивалент на електрична енергија во вредност од една година за еден дом за да одржува ладни до 20.000 палети млеко.

Млекарницата, исто така, има складирано пакување и други залихи за да се заштитат од добавувачите погодени од недостиг на енергија: „Имаме многу складиран… но тоа ќе трае само неколку недели“.

Економските неволји се појавуваат и на трпезата. Групите на потрошувачи проценуваат дека типично италијанско семејство троши 681 евро повеќе оваа година за да се прехрани.

„Навистина сме загрижени за ситуацијата и континуираното зголемување на бројот на семејства што ги поддржуваме“, рече Дарио Богио Марзет, претседател на Банката за храна во Ломбардија, која групира десетици добротворни организации кои водат народни кујни и обезбедуваат основни производи за сиромашните. Нивните месечни трошоци годинава се зголемени за 5.000 евра.

Џесика Лобли, самохрана мајка на две деца од париското предградие Женевилиер, посветува големо внимание на зголемените цени на намирниците. Ја намалила потрошувачката на млеко и јогурт и се откажала од „нутела“ или брендирани колачиња.

„Ситуацијата ќе се влоши, но треба да јадеме за да преживееме“, рече Лобли, кој заработува меѓу 1.300 и 2.000 евра месечно работејќи во училишна кујна.

Нејзиниот месечен буџет за храна од 150 до 200 евра, во јуни падна на 100 евра. Таа рече дека нејзиното семејство не јаде толку многу во лето, но дека е загрижена за септември, кога ќе мора да купи училишен прибор за нејзината 15-годишна ќерка и 8-годишен син, што дополнително ќе го намали нејзиниот буџет.

Францускиот претседател Емануел Макрон вели дека владата има за цел да заштеди енергија со исклучување на јавните светла во текот на ноќта и преземање други чекори. Слично на тоа, германските власти ги молат луѓето и деловните субјекти да заштедат енергија и наредуваат помала топлина и климатизација во јавните згради.

Тоа следи откако Русија го прекина или го намали природниот гас на десетина европски земји. Голем гасовод, исто така, беше затворен поради планираното одржување минатата недела, а се стравува дека тековите низ „Северен тек 1“ меѓу Русија и Германија нема да се рестартираат.

Најголемиот германски увозник на руски гас, „Унипер“, побара помош од владата откако беше притиснат помеѓу вртоглавото зголемување на цените на бензинот и она што му беше дозволено да им наплаќа на клиентите.

Карстен Брзески, главен економист од еврозоната во ИНГ банка, предвидува рецесија на крајот на годината бидејќи високите цени ја намалуваат куповната моќ. Долгорочниот економски раст на Европа ќе зависи од тоа дали владите ќе се справат со огромните инвестиции потребни за транзиција кон економија базирана на обновливи извори на енергија.

„Без инвестиции, без структурни промени, единствено што останува е да се надеваме дека сè ќе функционира како порано, но нема“, рече Брзески.

Додека Европа страда, Русија го стабилизираше курсот на рубљата, берзата и инфлацијата преку екстензивна владина интервенција. Руската нафта наоѓа повеќе купувачи во Азија, иако по намалени цени, бидејќи западните клиенти се повлекуваат.

Откако беше погоден со санкции поради заземањето на украинскиот регион Крим во 2014 година, Кремљ изгради економија на тврдина со тоа што го одржуваше долгот низок и ги турка компаниите да набавуваат делови и храна во Русија.

Иако бизнисите во странска сопственост, како ИКЕА, се затворија и Русија за прв пат по повеќе од еден век го банкротираше својот надворешен долг, нема чувство за непосредна криза во центарот на Москва. Убави млади луѓе сè уште одат во ресторани, дури и ако продавниците Uniqlo, Victoria’s Secret и Zara се затворени во седумкатниот трговски центар „Европеиски“.

Наследникот на „Мекдоналдс“, „Вкусно и точка“, служи повеќе или помалку идентична храна, додека поранешниот „Криспи крем“ во трговскиот центар се ребрендираше, но ги продава во основа истите понуди.

Во помалку богатите провинции, Софија Суворова, која живее во Нижни Новгород, 440 километри од Москва, почувствува стискање на семејниот буџет.

„Практично веќе не нарачуваме храна за носење“, рече таа додека пазареше во супермаркет. „Порано беше многу погодно кога имаш мали деца. Поретко одиме во кафулиња. Моравме да намалиме некоја забава, како концерти и театри; се обидуваме да го задржиме ова за децата, но возрасните мораа да го пресечат“.

Економистите велат дека девизниот курс на рубљата – посилен во однос на доларот отколку пред војната – и опаѓачката инфлација претставуваат погрешна слика.

Правилата со кои се спречуваат парите да ја напуштат земјата и ги принудуваат извозниците да го заменат најголемиот дел од својата странска заработка од нафта и гас во рубли, е лажна слика за  девизниот курс.

И стапката на инфлација „делумно го изгуби своето значење“, напиша во една неодамнешна анализа Јанис Клуге, експерт за руската економија во германскиот Институт за меѓународни и безбедносни прашања. Тоа е затоа што тоа не е причина за исчезнувањето на западните стоки, а пониската инфлација веројатно ја одразува намалената побарувачка.

Според политикологот Илја Матвеев, околу 2,8 милиони Руси биле вработени во странски фирми или фирми со мешана сопственост во 2020 година. Ако се земат предвид добавувачите, дури 5 милиони работни места или 12% од работната сила зависат од странски инвестиции.

Странските компании може да најдат руски сопственици, а протекционизмот и презаситеноста на државните работни места ќе ја спречат масовната невработеност.

Но, економијата ќе биде многу помалку продуктивна, рече Клуге, „што ќе доведе до значителен пад на просечните реални приходи“. (АП)