Духот на хулиганот

ИАН БУРУМА 

Покојниот Алан Кларк, британски политичар од ерата на Маргарет Тачер, главно познат по своите антиженски и тврдокорни погледи, еднаш ми се жалеше за падот на британскиот борбен дух што градеше империи и победи во војни. Половина во шега, јас посочив дека оваа агресивна диспозиција сè уште е таму меѓу британските хулигани во фудбалот кои киднапираат стадиони и странски градови. Тој одговори со сонлив поглед во очите дека ова е навистина нешто што „може да биде корисно да се снима“.

Она што тогаш се чинеше незначително срамно, сега е болно реално. Зашто хулиганскиот дух навистина се снима. Тероризмот на десницата се зголемува во Обединетото Кралство – дури и кога исламистичкото насилство се намалува, барем засега. Британските политичари кои се против Обединетото Кралство да излезе од Европската Унија без договор добиваат смртни закани, или уште полошо. Џо Кокс, лабуристичка пратеничка и главен антибрегзитер, беше убиена во 2016 година од страна на еден човек кој извикуваше „Велика Британија прво!“ Додека пукаше, тој ја прободе повеќепати.

Велика Британија тешко дека е единствена. Во САД, екстремните десничарски групи предизвикаа хаос на места како што се Шарлотсвил и Питсбург, придружени со борбени викотници како „Евреите нема да нè заменат“ („нас“ што значи белиот христијански народ). Автократскиот бразилски претседател Жаир Болсонаро отворено се залага за тортура. Дури и во Германија, насилниот екстремизам е во пораст, особено во области што беа дел од поранешната комунистичка Источна Германија. Во Индија, премиерот Нарендра Моди покажал рамнодушност, во најдобар случај, кон акти на политичко насилство од страна на хиндуистичките екстремисти, честопати насочени кон муслиманите.

Диктаторите и демагозите секогаш ги прислушуваа незадоволните негодувања на луѓето кои сметаат дека животот ги третирал лошо. Некои луѓе се природно привлечени кон насилство; потребни се само соодветни околности за да бидат ослободени ваквите нагони.

Дел од ова е поттикнато од технологијата. Омразата и агресијата што порано се држеа под обвивки, или се ограничуваа на фудбалските стадиони, сега можат отворено да бидат изразени и веднаш да се шират на милиони лајкови на интернет преку милиони луѓе. Овој вид однесување на толпата не е ограничен на екстремната десница. Самоправедната агресија може да еруптира и од левата страна. Истото тоа важи и за антисемитизмот. Има многу од тоа во Лабуристичката партија на Велика Британија, на пример.

Она што е особено вознемирувачко за зголемувањето на политичкото насилство во земји како Велика Британија и САД е тоа што демократски избраните водачи активно го охрабруваат. Претседателот Доналд Трамп го нарекува печатот „непријател на народот“; тој ги повика приврзаниците да ги „срушат глупостите“ од критичарите на еден од неговите митинзи; и им кажа на четири обоени конгресменки да се вратат таму од каде што потекнуваат (сите, освен една, родени во САД). Неодамна, Трамп индиректно се закани со насилна одмазда против анонимниот свиркач кој ги изложи своите напори да го убеди лидерот на Украина да ископа штетни информации за поранешниот потпретседател Џо Бајден, водечки кандидат за предизвик на изборите во 2020 година и за синот на Бајден, Хантер Бајден. Не е изненадувачки што полицискиот началник во Њу Џерси, кој рече дека Трамп е „последната надеж за белите луѓе“, очигледно го примил ваквото поттикнување на срце, наводно, удирајќи ја главата на црниот тинејџер во вратата.

Премиерот на Велика Британија, Борис Џонсон, е измазнет, ​​пообразован оператор од Трамп, но тој, исто така, одбива да престане да ги нарекува противниците на неговата политика за „Брегзит“ предавници, или соработници со странски сили. Предлог-закон што ќе му овозможи на парламентот да го запре „Брегзит“ без договор, според зборовите на Џонсон, е „предавнички закон“. Кога пратеничката Пола Шериф го критикуваше јазикот на премиерот во парламентот, споменувајќи дека пратениците честопати се подложени на смртни закани и злоупотреби од луѓе користејќи такви зборови, тој возврати дека „никогаш не слушнал таква скромност во целиот [неговиот] живот“.

Опасноста од ваков вид реторика не е само што ги тера насилните луѓе да чувствуваат слобода да се однесуваат според своите брутални импулси. На крајот на краиштата, ако претседателот или премиерот велат дека постојат предавници во нашата средина, не е дозволено само да ги нападнеме; тоа е наша патриотска должност. Ниту употребата на навредлив јазик не е само прашање на неспособност – вообичаена појава во демократскиот дискурс, од сите страни, и покрај неформалните правила („мојот чесен пријател“) за да се маскира.

Најсериозната последица од вбризгување насилство во политиката, дури и само со зборови, е тоа што таа прави сериозно оштетување на либералната демократија. Репрезентативната демократија може да функционира правилно само ако политичките противници не се однесуваат како да биле смртни непријатели. Аргумент и компромис е дека политичарите мора да се обидат да ги бранат интересите на своите избирачи. Но, вие не можете да правите компромис со непријател или предавник, како што религиозна личност не може да направи компромис за нешто што тој го смета за свето.

Постојат многу причини зошто дури и најстарите демократии, како САД и Велика Британија, сè повеќе се возбудуваат од племенските омрази. Политиката сега е помалку за интереси отколку за култура, идентитет и бесни емоции разбудени во бескрајните ехо-комори на интернет. Не е сето ова вина на политичарите. Но, кога политичките лидери намерно ги експлоатираат овие дупки и уште повеќе ги уништуваат непријателските емоции, тие прават огромна штета на институциите што гарантираат слобода и безбедност на луѓето.

Тешко е да се знае дали насилството ќе порасне откако ќе ги снема лајковите на Трамп, Џонсон, Моди и Болсонаро. Очигледно ќе зависи од тоа кој ќе ги следи. Но, откако луѓето се чувствуваат лиценцирани да ги кршат сите норми на цивилизирано однесување, затоа што највисоките политички лидери веќе го сториле тоа, ќе биде тешко да се смени. Застрашувачката иронија на нашево време е дека самите луѓе кои ветија дека повторно ќе ги направат своите земји одлични, направија најмногу за да го уништат она што ги направи одлични на прво место.

(Авторот е писател. Негова последна книга е „Романса во Токиот: Мемоари“.)