Дали ја трошиме и оваа можност?

На 15 јануари се навршија три децении откако Бугарија ја призна независноста на Македонија во 1992 година. Затоа датумот е причина да се направи сметка. Што постигнавме на билатерален план? Каде и во што успеавме, каде потфрливме?

За жал, билансот на состојба не предизвикува особено позитивни мисли. Како што рече еден мој колега, човек со длабоко познавање на современа Македонија, од ден за празнување 15 јануари стана ден на размислување.

На прво место, Бугарија не успеа да изгради никакви инфраструктурни врски со својот сосед. Доволно е човек еднаш да помине низ граничниот пункт Ѓуешево/Деве Баир за да се увери во каква жална состојба е т.н. Транспортен коридор 8. Истиот што го градиме од 90-тите. Нема споредба со патот до Солун, главниот град на грчка Македонија и, историски, целата област позната под тоа име. Можеме само да сонуваме за железничка линија што ги поврзува Скопје и Софија.

Во делот на трговијата и инвестициите се чини дека ситуацијата е подобра. Бугарија е значаен пазар за македонскиот извоз, на пример. Самата таа има извезено стока во вредност од близу 900 милиони лева на македонскиот пазар (многу повеќе отколку во Русија, на пример). Но, за разлика од Србија и Грција, Бугарија не е меѓу Топ 5 трговски партнери на Северна Македонија.

Според податоците од 2019 година, Бугарија е во првите шест инвеститори кај југозападниот сосед. Македонски инвестиции има и кај нас – на пример болницата „Токуда“, во сопственост на скандалозниот бизнисмен Орце Камчев, кој своевремено беше предложен за почесен конзул на Бугарија во Скопје. Но, и во економската сфера потенцијалот е многу поголем. За жал, се чини дека останува само потенцијалот.

Бугарија останува туѓа земја

Што е со културата и општеството? Зад Осогово долги години најуспешниот бугарски извозен производ беше дискографската куќа „Пајнер“ и нејзината ТВ Планета, но тие генерално ја дишеа прашината на српските турбофолк уметници и ТВ канали.

Нема зошто да се лажеме, југословенското наследство ги предодредува интересите и преференциите на македонските консументи на популарната култура. Бугарија останува туѓа земја, за разлика од, да речеме, Босна или Црна Гора, кои влегуваат во рубриката „наша“.

Има пробиви во високата култура. Се осмелувам да кажам, на пример, дека луѓето како писателот Георги Господинов или театарскиот режисер Јавор Грдев направиле повеќе за промоција на Бугарија меѓу интелигенцијата крај Вардар отколку сите бугарски дипломати и политичари заедно. Но, ова сè уште не е доволно. А уште пожално е што се ретки спротивните примери: македонските автори и уметници ги освоија симпатиите на бугарската јавност. Претежно Влатко Стефановски или можеби покојниот Тоше Проески (кај нас веќе заборавен).

Можеме долго да се расправаме кој е виновен за ваквата состојба. Сепак, едно е сигурно. Бугарското вето, кое ја спречува Северна Македонија да ги започне пристапните преговори со ЕУ, на никаков начин не помага да се изградат поблиски врски. Напротив, предизвикува трајни штети.

Северна Македонија се покажа како да е речиси најзаколнатиот непријател на Бугарија. Бугарија – долгогодишен жесток душман на македонскиот народ. Ветото го открија најрадикалните говорници на оваа тема, кои ги окупираа телевизиските студија и социјалните мрежи.

Над 80 отсто од бугарските граѓани го поддржуваат цврстиот став и се восхитуваат на идеите како што е вклучувањето на Бугарите во Уставот на Република Северна Македонија. Без да се сфати како на овој начин практично се препознава дека Бугарите и Македонците се две посебни етнички заедници – во модерна и историска смисла. Со други зборови, во најдобар случај Софија ќе има некоја пирова победа.

Што е следно

Во оваа смисла, за пофалба е иницијативата на премиерот Кирил Петков да оди во Скопје на средба со неговиот македонски колега Димитар Ковачевски. Повикот да се префрли фокусот од минатите спорови на прашањата од сегашноста: инфраструктурно поврзување, економска интеграција, прекугранични проекти со мерливо влијание врз животот на обичните граѓани, е сосема соодветен. Ова е вистинската агенда на бугарското и македонското општество, без разлика колку „патриотите“ од двете страни на границата кажуваат нешто друго.

Проблемот е што Петков може да се покаже за премногу слаб за да ја води оваа битка во Софија. На Консултативниот совет за национална безбедност на претседателот Румен Радев излезе на јаве тврдото противење на каква било промена на официјалната позиција за Северна Македонија, а камоли за укинување на ветото.

Аргументите дека Северна Македонија ќе преговара со ЕУ најмалку уште една деценија и, доколку одлучи, Бугарија ќе може да ја запре во секој иден момент, не ја импресионираат бугарската политичка елита. „Продолжуваме со промената“ и Демократска Бугарија, кои се најкритични кон блокадата, не се осмелуваат да го кренат гласот за да не изгубат поддржувачи.

Ниту во Скопје ситуацијата не е многу ветувачка. Добар или лош, поранешниот премиер Зоран Заев беше мотивиран и работеше на изнаоѓање компромис со Бугарија. Тој исто така презеде голем број ризици. За жал, флертот со Софија не му донесе кој знае колку многу.

Неговиот наследник Димитар Ковачевски можеби е прагматичар и одговара на иницијативата на Петков, но Социјалдемократскиот сојуз на Македонија на преден план ги извади старата партиска номенклатура и луѓето на поранешниот претседател и премиер Бранко Црвенковски, кои не се за изградба на мостови кон Софија. Разрешувањето на Владо Бучковски, специјален пратеник за преговори со Бугарија, е лош знак.

Постои реална опасност Петков да удри во карпа во Северна Македонија. Тоа ќе го зголеми притисокот врз него во Софија да не прави никакви отстапки. Не е ни чудо што премиерот конечно дојде до заклучок дека односите со Скопје не се приоритет и не вреди таму да се троши политички капитал. И соодветно, после триесет години, повторно да се запрашаме дали не сме ја потрошиле оваа можност.

(Димитар Бечев е виш соработник во Атлантскиот совет во САД и предавач на Оксфорд. Текстот е објавен од бугарската редакција на Радио Слободна Европа)