Зошто расте германската екстремна десница?

Во текот на последните две години, најголемата германска екстремно десничарска партија, Алтернатива за Германија (АфД), успеа да ги консолидира бројните отцепени групи кои го сочинуваат долго нерасчистениот националистички раб на земјата. Пркосејќи ѝ на својата репутација за внатрешни борби и чести промени во лидерството, во АфД доминира една личност, Бјорн Хеке. Додека германскиот политички мејнстрим сè уште ја третира партијата како отпадничка, АфД се обидува да се претстави како обединета сила подготвена да преземе владини одговорности.

Хеке, кој го предводи огранокот на АфД во источната германска покраина Тирингија, се издигна како spiritus rector  на најекстремистичкото крило на партијата, познато како der Flügel (крилото). Денес, оваа радикална националистичка групација – чија неонацистичка реторика го привлече блискиот надзор на Bundesnachrichtendienst, германската федерална разузнавачка агенција – е распуштена, а Хеке стана де факто лидер на уште порадикалната АфД.

Колку далеку надесно се префрли АфД стана очигледно за време на нејзиниот неодамнешен партиски конгрес, одржан во источногерманскиот град Магдебург. Покрај решавањето на познати теми, како што е контролата на имиграцијата, Хеке понуди нови индиции за агендата на АфД во однос на Европската унија, изјавувајќи дека „оваа ЕУ мора да умре, за да може вистинската Европа да живее“.

Изјавата потсетуваше на нацистичките слогани од 1930-тите, кои на сличен начин се залагаа за уништување на стариот систем за да се овозможи издигнување на нов, подобар. И други фигури на АфД се чини дека се согласуваат со тоа. Главниот кандидат на партијата за изборите за Европскиот парламент следната година, Максимилијан Крах, во едно неодамнешно интервју рече дека „ЕУ во нејзината сегашна форма не е одржлива“ и предвиде дека „комбинација на нарушување и реформи“ ќе доведе до нејзино пропаѓање.

Партијата знае колку ефикасна промена надесно може да биде за привлекување на народна поддршка. Во поголемиот дел од своето постоење, АфД привлекуваше 9-14 отсто од поддршката на електоратот на националните анкети. Но, нејзината поддршка накратко се искачи на речиси 20% околу времето на мигрантската криза во 2015 година, кога партијата – основана две години порано како партија против еврото – го претстави својот тврд став против имиграцијата.

Порастот не траеше, а АфД се врати на околу 10% поддршка во рок од една година. Но, војната во Украина – која го наруши не само чувството за безбедност на Германците, туку и нивното снабдување со енергија – се чини дека ѝ даде уште еден поттик на АфД. Пред целосната инвазија на Русија минатата година, партијата имаше поддршка од само 11 отсто. До крајот на мај оваа година тој удел порасна на 18%, а до август достигна 21%, со што АфД стана втора по големина партија во Германија, по Христијанско-демократската унија (ЦДУ).

Прашањето сега е дали АфД овојпат може да ги задржи своите нови поддржувачи. Досега, партијата го следи истиот план како и досега, капитализирајќи го широко распространето отуѓување од другите партии и фокусирајќи се на слабостите на своите противници, наместо на сопствените сили. Тоа покажува ново чувство на единство со збивање на редовите зад Хеке.

Тоа е ефикасна стратегија, бидејќи и двата главни противници на АфД – актуелната коалициска влада и ЦДУ – имаат многу слабости. Започнете со таканаречената семафорска коалиција (Ampelkoalition), која ја сочинуваат Социјалдемократската партија, Зелените и Слободните демократи, со канцелар на Олаф Шолц од СПД.

Работејќи под знамето на „смели поголем напредок“, владата покрена бројни реформски иницијативи откако ја презеде власта во декември 2021 година. Но, исто така, постојано беше во кризен режим поради пандемијата и војната во Украина. И во соочувањето со овие предизвици, администрацијата на Шолц покажа недостаток на професионализам што ретко се гледа на федерално ниво во Германија.

На пример, лошо направените реформи за модернизација на енергетскиот сектор ги оставија покраинските влади, локалните власти, бизнисите и гласачите збунети околу тоа кој е одговорен за што, кога и по која цена. По неколкумесечни препукувања, политиката беше ставена во мирување до есен.

Напорите во други области – како што се националната безбедност, здравствената заштита и инфраструктурата – беа слично долги според амбиција и куси во напредок. А внатрешните борби станаа норма. Помеѓу неспособноста на владата и пошироката народна вознемиреност за снабдувањето со енергија, економијата и националната безбедност, АфД имаше многу политичка храна.

Во меѓувреме, Фридрих Мерц, претседател на ЦДУ и канцелар во очекување, не успеа да ја позиционира својата партија како остварлива алтернатива на владата предводена од СПД. ЦДУ, исто така, се покажа неспособна да ги придобие гласачите што ги загуби од АфД поради нејзиниот став кон имиграцијата и прашања како што се родовиот идентитет и сексуалната ориентација. Како резултат на тоа, поддршката во анкетите за ЦДУ остана стабилна, на 28-30%, повеќе од една година.

Од своја страна, Мерц даде контрадикторни изјави за односот на ЦДУ со АфД, вклучително и дали треба да се дозволи соработка на локално ниво со избраните функционери на АфД. Ова го ослабна неговиот рејтинг во партијата и веќе се појавуваат предизвикувачи.

АфД, од своја страна, сè уште е партија на оние кои не се задоволни со статус-квото и немаат доверба во мејнстрим политиката, партија која се противи и критикува, но се залага за малку. Но, неуспесите и на владата и на опозицијата ги охрабрија нејзините лидери, кои стануваат сè погладни за власт како што расте нивната поддршка од народот.

Додека политичкиот cordon sanitaire  што ја изолира АфД сè уште трае, не може да се игнорира можноста партијата да стане не само коалициски партнер, туку дури и коалициски лидер. Ова може да се случи во следните две години во неколку источни германски покраини, каде што АфД долго време собира над 20 отсто од гласовите. Во секој случај, доколку германскиот политички мејнстрим не се собере, ќе биде само прашање на време кога АфД – слично како екстремно десничарските партии во Франција, Италија и Шведска – ќе биде прифатена како легитимна партија која ќе ја има власт во владата.

(Хелмут Анхаер е професор по социологија на Школата Херти во Берлин и вонреден професор по јавна политика и социјална заштита на Факултетот за јавни работи при Универзитетот на Калифорнија. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)