Зошто Ердоган победува

Тешко е да не се биде разочаран од исходот од првиот круг од претседателските и парламентарните избори во Турција на 14 мај. Во кампањата дефинирана од последиците од огромниот земјотрес во февруари, зголемените економски проблеми и продлабочувањето на корупцијата, надежите беа големи дека сè поавторитарното 20-годишно владеење на претседателот Реџеп Таип Ердоган ќе заврши. Некои анкети покажуваат дека шестпартиската опозиција предводена од левиот центрист Кемал Киличдароглу, од Републиканската народна партија (ЦХП), ќе може да освои мнозинство или, во најмала рака, да влезе во вториот круг со предност пред Ердоган.

Но во случајот Турција оди во вториот круг на гласање на 28 мај со Ердоган бо водство, кој доби 49,5 отсто од гласовите. Киличдароглу доби помалку од 45 отсто од гласовите, а остатокот го освои екстремно десничарскиот, антиимигрантски кандидат Синан Оган. Се чини веројатно дека значителен дел од неговите поддржувачи ќе го поддржат Ердоган во вториот круг.

Она што тргна наопаку беше пофундаментално од погрешните анкети. Невозможно е да се разберат резултатите без да се препознае колку националистички стана турскиот електорат.

Таа промена го одразува долготрајниот конфликт со курдските сепаратисти во југоисточниот дел на земјата, масовниот прилив на бегалци од Блискиот исток и децениската пропаганда предводена од големите медиуми и Партијата на правдата и развојот (АКП) на Ердоган. На парламентарните избори, АКП, нејзиниот коалициски партнер, Партијата за националистичко движење (МХП), Добрата партија (ИЈИ), втора по големина во опозициската коалиција и најмалку три други партии настапија со националистичка агенда. МХП, на пример, доби повеќе од 10% од гласовите, и покрај неефикасната кампања водена од болен лидер со кого нема допир.

На тој начин, борбениот национализам на Ердоган резонираше кај електоратот повеќе отколку што направи кампањата на Киличдароглу за умереност и антикорупција, особено со оглед на тоа што Киличдароглу е од малцинството Алевити (шиитски огранок во претежно сунитска земја) и имаше имплицитна поддршка од курдската партија и од гласачите.

Сепак, треба да се одолее на две едноставни толкувања на изборните резултати. Првото е дека без разлика дали тоа им се допаѓа или не на образованите урбани луѓе, исходот ја одразува демократската волја на турската јавност. Второто е спротивно од првото: дека ова беа лажни избори, под инжинерство на автократ.

Вистината е дека многу турски гласачи го поддржаа Ердоган, и покрај тоа што признаа дека корупцијата во неговата партија достигна астрономски размери и дека економското лошо управување доведе до троцифрена инфлација и големи тешкотии. Тие го поддржаа дури и во областите најтешко погодени од земјотресот, каде што митото на АКП беше главен фактор за неверојатната штета и загубата на животи.

Од друга страна, изборите не можат да се опишат како слободни и фер. Телевизијата и печатените медиуми се речиси под целосна контрола на Ердоган и неговите сојузници. Лидерот на партијата на курдското малцинство е во затвор неколку години, а судството и поголемиот дел од бирократијата повеќе не се независни и постојано ги исполнуваат заложбите на Ердоган.

Ердоган и АКП, исто така, ги користат државните ресурси за да ја одржат огромната покровителска мрежа што ја создадоа и да се грижат за клучните изборни единици. Зголемувањето на минималната плата, покачувањето на платите на вработените во владата, евтиниот кредит од државните банки за сојузничките бизниси и притисокот врз компаниите да го задржат вработувањето, дури и во тешки времиња, ја зацврстија лојалноста на гласачите. Дел од причината зошто Ердоган доби толку голема поддршка во зоните на земјотресот е тоа што тој лично делеше готовина, ги прошири владините вработувања и им вети нови куќи на настраданите.

Но, додека противниците на Ердоган повторно го потценија неговото вешто користење на локалните организации и покровителските мрежи на АКП и неговата способност да го долови расположението на многу гласачи, изборните резултати се лоша вест за иднината на турските институции. Контролата на Ердоган врз медиумите, судството и бирократијата, вклучително и централната банка, само ќе расте. Политиките за спречување на корупцијата или подобрување на економското лошо управување изгледаат малку веројатни.

Оптимистите може да истакнат дека парламентарното водство на АКП падна. Сепак, Ердоган можеби е во подобра позиција да го контролира парламентот по вториот круг од изборите отколку што беше порано. Империјалното претседателство, кое тој го воведе, ја ослабе улогата на парламентот, а опозицијата ќе биде уште повеќе поделена таму. ЦХП има помалку места, бидејќи опозицијата дополнително се фрагментираше, а нејзиниот лидер Киличдароглу им даде дел од сигурните места на ЦХП на помалите партнерски партии за да ја одржат опозициската коалиција заедно и да ја обединат зад неговата кандидатура.

Покрај тоа, турската економија е во тешка состојба. Агрегатната продуктивност стагнира повеќе од 15 години, а општото влошување на економските институции значеше дека инфлацијата едвај е под контрола. И нефинансиските корпорации и банките имаат лоши биланси, што навестува посериозен колапс во блиска иднина. По снемувањето на девизните резерви во 2021 година, централната банка стана зависна од поддршката од пријателските земји, а јавната потрошувачка на АКП поврзана со изборите ги исцрпи фискалните ресурси во време кога на владата ќе ѝ треба огромно финансирање за обнова на регионите уништени од земјотресот.

Тешко е да се види како може да се нормализира економијата без масовни приливи на ресурси. Тие веројатно нема да дојдат без силен сигнал дека владата ќе усвои поконвенционални политики.

Но, АКП и нејзините сојузници во бирократијата немаат експертиза да ја чуваат економијата во овие тешки времиња. Неколку економисти и бирократи кои беа наклонети кон конзервативизмот на партијата и беа подготвени да соработуваат со неа, беа протерани од кругот на Ердоган, во корист на да-луѓето.

Изборите во Турција носат пошироки лекции. Прво, успехот на Ердоган е добра вест за другите десничарски популисти и моќници, како што се Нарендра Моди во Индија и Доналд Трамп во САД, кои најверојатно ќе продолжат да користат слични тактики и агресивна националистичка реторика за да ја анимираат својата база и да ја продлабочат поларизацијата.

Второ, искуството на Турција во наредните месеци ќе ги открие економските последици од овој тип на политика, кој ќе ја плати цената и како ќе реагира странскиот и домашниот капитал. Со авторитаризмот често поврзан со економско лошо управување, она што се случува во Турција нема да остане во Турција.

(Дарон Аџемоглу е професор по економија на Универзитот МИТ во САД. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)