Збогум, Америка

Дали влегуваме во ера кога Соединетите Американски Држави едноставно се помалку важни? Ова прашање може да звучи чудно, со оглед на тоа што Америка останува водечка воена и технолошка сила во светот, издавач на резервни валути и сидро на глобалниот финансиски систем. Но, со оглед на тоа што САД одлучија да се повлечат од својата глобална улога, постепено ќе изгубат голем дел од моќта и влијанието што сега ги земаат здраво за готово.

Секако, моќта и влијанието на Америка веќе се намалија. Со децении по Втората светска војна, САД можеа да го обликуваат глобалниот систем за да ги исполнат своите цели; а за време на краткиот „униполарен“ момент што следеше по распадот на Советскиот Сојуз, нивниот статус беше неспоредлив. Но, другите сили оттогаш пораснаа во углед и се стремат кон глобални амбиции. Додека Кина е најочигледниот пример, Европа, исто така, бара единство потребно за да се наметне како сериозен глобален играч, а многу средни сили исто така сакаат да го подигнат својот профил.

Ова е контекстот во кој претседателот Доналд Трамп го забрза повлекувањето на Америка. Иако никој не е изненаден што гледа администрација „Америка на прво место“ како ги отфрла глобалните одговорности, самото темпо на промената е извонредно. Веќе се отвора растечка празнина во рамките на светскиот поредок.

Јасно е дека трговијата е централна во размислувањето на Трамп. Не успевајќи да разбере дека таа може да им користи на сите што се вклучени во неа, тој гледа само игра со нулта сума што Америка ја губи. Не е важно што ова верување е спротивно на основната економија (и здравиот разум); Трамп едноставно не може да го преболи фактот дека САД увезуваат повеќе стоки отколку што извезуваат.

Никој – дури ни Трамп – не знае што ќе произлезе од глобалната трговска војна што Америка ја започна на „Денот на ослободувањето“ (2 април). Но, едно нешто веќе изгледа сигурно: улогата на Америка во глобалната економија ќе се намали, бидејќи тргувањето со неа (а камоли да ѝ се верува) ќе стане потешко.

Всушност, иако САД се значајна трговска сила, трговијата како дел од нејзиниот БДП не го достигнува нивото на Кина или Европската Унија. Кина е главен трговски партнер на околу 120 земји, а ЕУ на околу 80, додека Америка е број еден за само 20 земји. И сега кога Трамп воведе или се закани со големи царини и против пријатели и против непријатели, позицијата на САД е осудена на понатамошен пад.

Отсуството на Америка ќе биде уште поочигледно во сферата на мултинационалната соработка – и во рамките на и надвор од системот на Обединетите нации. Сега кога Трамп ги повлече САД од Светската здравствена организација, Кина станува најголем единствен финансиски придонесувач на СЗО. Другите исто така ќе мора да преземат поголема одговорност за меѓународните хуманитарни напори – кои долго време зависеа од финансирањето од САД и веќе брзо се намалуваат – и за борбата против климатските промени.

Додека Трамп упатува закани дека ќе ги преземе Панамскиот канал, Канада и Гренланд, американската дипломатија е во повлекување во поширока смисла. Администрациските претставници тврдат дека целосната инвазија на Русија во Украина е „војна на Џо Бајден“, а тие првично одговорија на опасното разгорување на конфликтот меѓу Индија и Пакистан со тоа што прогласија дека тоа не е работа на Америка. Неодамнешното патување на Трамп на Блискиот Исток беше речиси исклучиво за обезбедување бизнис, инвестиции и договори за оружје. Освен што даваше бизарни изјави за претворање на Газа во одморалиште, тој во основа го игнорираше израелско-палестинското прашање, оставајќи го израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху слободен да води каква било политика што ја сака.

Сепак, повлекувањето може да биде опасно. Што ако САД продолжија да не прават ништо за да поттикнат прекин на огнот меѓу Индија и Пакистан? Дури и Трамп, кој е отворено против војна, се чини дека ја препознава логиката на постигнување нов нуклеарен договор во однос на Иран, за Нетанјаху да не ја добие војната што долго ја бараше.

Но, овие изолирани случаи на дипломатија се исклучоци што го докажуваат правилото – и Трамп сепак може да се откаже од нив. Повлекувањето на САД е во тек и сè додека другите одговорни актери не преземат дел од улогите што ги играше, некои државни и недржавни актери ќе ја искористат ситуацијата во своја корист, со што ќе создадат поголема глобална нестабилност.

ЕУ е очигледен кандидат да ја пополни празнината што ја оставија САД. Таа има единствена можност да ја зајакне сопствената позиција во она што ќе биде помалку центриран кон САД трговски систем. На пример, поврзувањето со Сеопфатниот и прогресивен договор за Транспацифичко партнерство би можело да донесе големи дивиденди, како и нов трговски договор со Индија.

Кина, од своја страна, веројатно ќе се засили во рамките на системот на ОН. Ребалансирањето на моќта таму е неопходно, а веројатно и неизбежно, и би можело да се забрза под знамето на зголемување на влијанието на Глобалниот Југ. Но, со оглед на тежината на Кина во глобалната економија, нејзината улога во управувањето со разни глобални предизвици несомнено ќе расте.

Затоа, ќе биде многу важно како ќе се развиваат кинеско-европските односи. Доколку кинескиот претседател Ши Џинпинг не ѝ дадеше политичка и економска поддршка на Русија во изминатите три години, патот напред би бил појасен. Но, иако ситуацијата е комплицирана, Кина сепак би можела да го промени курсот ако сака.

Друга голема непозната е како НАТО ќе се адаптира додека американските воени ресурси се враќаат дома од Европа и Блискиот Исток (или се префрлаат кон Источна Азија). Предлогот на Трамп за изградба на „Златна купола“ од слоевити домашни одбранбени системи е совршен симбол на изолационистичка Америка. Надвор од куполата, во постамериканскиот свет, иднината е отворена за зграпчување.

(Карл Билт е поранешен премиер и министер за надворешни работи на Шведска. Текстот е дел од мрежата на „Пропект синдикејт“.)