Што содржи билатералниот протокол што чека потпис од Бугарија и Македонија?

Бугарските медиуми го објавија билатералниот Протокол кој деновиве се издига на ниво на „најважен документ“ од пакетот што стигна како француски предлог за решавање на спорот меѓу Македонија и Бугарија и за тргнување на ветото. Практично во него се содржани резултатите од досегашните преговори меѓу Бугарија и Македонија и чекорите што треба да следат натаму. Притоа се наведува дека во заклучоците на Европскиот совет стои дека темата „билатерални односи“ ќе биде дел од преговарачкиот процес (што и да значи тоа), и дека пред да се одржи првата меѓувладина конференција со ЕУ не треба само Бугарите да влезат во Уставот ( за што нема согласност од Македонија) туку итно да се сменат и натписите на спомениците на Цар Самуил. Во протоколот објавен од БГНЕС со мали корекции стои:

„Имајќи го предвид развојот на пријателски односи меѓу државите засновани на почитување на принципите на еднаквост и правото на народите на самоопределување,

Убедени во потребата од зајакнување на безбедноста, стабилноста и соработката во Југоисточна Европа во духот на заедничките евроатлански вредности,

Истакнувајќи ја потребата од надминување на отворените билатерални прашања, враќање на довербата и строго спроведување без понатамошно одложување на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка потпишан во 2017 година,

Двете страни ја разгледаа имплементацијата на овој Договор, презедоа мерки за подобрување на билатералната соработка и за надминување на сите прашања кои ќе произлезат при спроведувањето на Договорот.

ДНЕВЕН РЕД:

1. Преглед на постигнувањата во спроведувањето на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка меѓу Република Бугарија и Република Северна Македонија за периодот од 10.06.2019 година. до … 2022 година во делот на секторската соработка.

2. Усвојување на Годишниот извештај за работата на Заедничката мултидисциплинарна експертска Комисија за историски и образовни прашања меѓу Република Бугарија и Република Северна Македонија.

3. Усвојување насоки за активности за спроведување на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка меѓу Република Бугарија и Република Северна Македонија за следниот период.

4. Потпишување на записникот од вториот состанок на Мешовитата меѓувладина комисија…

Владите на Република Северна Македонија и на Република Бугарија ќе го усвојат извештајот на Заедничката мултидисциплинарна експертска Комисија за историски и образовни прашања (во натамошниот текст: „Комисијата“) за периодот 2019-2022 година. со следните забелешки:

– Во текот на извештајниот период Комисијата одржа (број) состаноци. И покрај малиот напредок постигнат за времето на цар Самуил и прашањето за богомилскиот ерес, Комисијата не прифати никакви други препораки, што се оценува како незадоволително. Двете страни ја охрабруваат Комисијата да ги интензивира своите активности и да постигне јасни резултати, во согласност со чл. 8 став 2 од Договорот.

Двете влади ја потврдуваат својата поддршка за Комисијата со тоа што се обврзуваат да создадат поволна средина за нејзината работа, охрабрувајќи ја да работи на зголемување на нејзината ефикасност и постигнување конкретни резултати врз основа на ригорозна научна дебата со цел презентација на факти од заедничката историја ,што ги поврзуваат двете земји и нивните народи, во образовните системи. Во својата работа, Комисијата мора строго да се придржува до објективно, засновано на автентични и засновани на докази историски случувања,толкување на историските настани. Во согласност со Договорот од 2017 година, работата на Комисијата не може да биде еднострано прекината.

 Двете страни во рок од две години во наставните програми, учебници и релевантни наставни материјали, во натписи на споменици, плакети, информативни материјали во музеи и други предмети од образовно и културно значење, како и во релевантни информации во електронски информативни медиуми во јавна сопственост да ги вклучат сите  меѓусебно договорени резултати од работата на Комисијата, согласно чл. 8 став 2 од Договорот. Двете страни ќе ги усогласат со препораките на Комисијата, во период не подолг од две години по нивното одобрување од Мешовитата комисија според чл. 12, методските упатства, учебниците и другите релевантни едукативни материјали, согласно чл. 8 став 2 од Договорот. Оригиналите на релевантните историски извори и литературни текстови треба да бидат достапни, користени и презентирани од соодветните образовни институции во нивното проучување.

Сите идни резултати од работата на Комисијата ќе бидат објавени заеднички од двете страни во рок од шест месеци од усвојувањето на текстовите договорени од Заедничката меѓувладина комисија според член 12 од Договорот за пријателство, добрососедство и соработка, освен ако секоја од страните нема право да ги објави самостојно.

– Во согласност со заеднички интерес за воспоставување добрососедски и партнерски односи, двете страни се обврзуваат да работат на спроведување на следните обврски кои произлегуваат од Договорот од 2017 година:

[Владата на Република Бугарија е подготвена да се согласи да се одржи Првата меѓувладина конференција на ЕУ и Република Северна Македонија, под услов таа да се одржи веднаш откако Република Северна Македонија ќе ги вклучи во Уставот граѓаните кои живеат на нејзината територија а се дел од бугарскиот народ и ќе го усогласи своето важечко законодавство со измените направени во Уставот. Владата на Република Бугарија ја презема оваа обврска со разбирање дека двете страни ќе го применуваат Договорот и овој Протокол со добра волја.]

[Владата на Република Северна Македонија презема обврска дека пред Првата меѓувладина конференција ќе ги заврши соодветните процедури и ќе ги вклучи во својот Устав граѓаните кои живеат на нејзината територија а се дел од бугарскиот народ и  ќе го усогласи своето важечко законодавство со измените направени во Уставот. 

Владата на Република Северна Македонија, согласно чл. 11 ст. 5 од Договорот, ја потврдува заложбата дека ништо во нејзиниот Устав не може и не треба да се толкува дека претставува или некогаш ќе претставува основа за мешање во внатрешните работи на Република Бугарија со цел да се заштитат статутот и правата на лица кои не се граѓани на Република Северна Македонија.

Владата на Република Северна Македонија да и достави на Република Бугарија копии од сите методолошки упатства, учебници, наставни средства и други релевантни наставни материјали во образовната програма на Република Северна Македонија во согласност со член 12 од Програмата помеѓу Владата на Република Бугарија и Република Бугарија.Македонија за соработка во областа на образованието и науката.

Говор на омраза

Страните ја потврдуваат својата посветеност да преземат акција против говорот на омраза и ги назначуваат Министерствата за надворешни работи како контакт точки за заедничко идентификување на такви случаи при написи на јавни згради и споменици, како и учебници, (вклучувајќи онлајн и социјални медиуми).Страните ќе воспостават, без одлагање, соодветна процедура и конкретни чекори што треба да се преземат за брзи и ефективни активности во идентификувањето на таквите случаи.Двете страни ќе преземат ефективни мерки за спречување на недобронамерна пропаганда од страна на институциите и агенциите и ќе ги обесхрабрат активностите на приватните субјекти насочени кон поттикнување насилство, омраза или други слични акти кои би им наштетиле на нивните односи.

Рехабилитација на жртвите на репресијата од комунистичкиот режим

Владата на Република Северна Македонија, согласно Декларацијата на Собранието на Република Северна Македонија од 2006 г.  за извинување кон жртвите од репресијата на режимот во 1945-1990 година и во духот на резолуцијата на Европскиот парламент од 2009 година за европската совест и тоталитаризам, да ги осуди и да се извини за неправдите и репресиите извршени во минатото, директно или индиректно, од страна на југословенскиот комунистички режим врз граѓаните врз основа на нивното етно-политичко самоопределување, вклучувајќи и во однос на Бугарите.

Владата на Република Северна Македонија изјавува дека ќе ја создаде потребната сеопфатна правна рамка за целосно отворање на архивите на репресивниот апарат на поранешните државни безбедносни служби од времето на комунизмот, вклучително и на полицијата, цивилното и военото разузнавање. Оваа сеопфатна правна рамка ќе создаде јасни можности за слободен, неограничен и навремен пристап, истражување, право на користење, објавување и институционално складирање и преглед на релевантни документи. Бугарија изјавува дека веќе обезбедила и ќе продолжи да обезбедува пристап до архивите на репресивниот апарат на поранешните државни безбедносни служби од времето на комунизмот, создавајќи јасни можности за слободен, неограничен и навремен пристап,  за проучување, чување и набљудување на соодветните документи.

Мерки за темата за историјата

По потпишувањето на овој Протокол, страните ќе ги објават на веб-страниците на двете влади сите резултати и препораки од тековната работа на Заедничката мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања. Резултатите и препораките ќе бидат приложени кон овој Протокол.

Согласно чл. 8 став 3 од Договорот, двете страни се договорија за заеднички годишен календар за 2022 година и 2023 година за заеднички прослави на заеднички историски настани и личности, кои веќе се договорени од Заедничката мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања. Доколку има политичка волја, двете страни ќе слават и други заеднички историски настани и личности. Годишниот календар ќе биде приложен кон овој Протокол.

[Владите на двете земји на заедничка церемонија ќе ги откријат обновените плочи на тврдината на Цар Самуил во градот Охрид, кои ќе ги одразуваат препораките на Комисијата.]

[Владата на Република Северна Македонија ќе подготви и презентира модел на час за 7-ми клас од образовната програма на Република Северна Македонија по предметот Цар Самуил, согласно препораките на Комисијата и согласно чл. 8 став 2 од Договорот. Овој Овој модел во иднина ќе биде вклучен во училишната програма во Република Северна Македонија.]

Заедничката мултидисциплинарна експертска Комисија за историски и образовни прашања ќе изработи и спроведе план за работа, кој предвидува одржување меѓу 8 и 10 состаноци годишно.

Мерки по првата Меѓувладина конференција.

Владата на Република Северна Македонија до почетокот на учебната 2023-2024 година да ја смени  содржината на учебникот по географија за VII одделение. Двете страни се согласија, при идентификување други случаи на неосновани етнички/територијални претензии во учебниците и наставните средства, да ги повлечат од нивните образовни програми и да ја променат нивната содржина. Владата на Република Северна Македонија се обврзува, во периодот на преговори за членство во ЕУ, да ја информира Република Бугарија за какви било промени во содржината на сите учебници, наставни средства и упатства во образовната програма на Република Северна Македонија и да обезбеди копии на новите изданија.

Мерки околу говорот на омраза

Двете страни треба да продолжат да разменуваат информации преку дипломатски канали меѓу Министерствата за надворешни работи за говорот на омраза идентификуван во натписите и таблите на јавни згради и споменици, во текстови во учебници и наставни материјали, како и во медиумите и социјалните медиуми на територијата на другата страна и во разумен рок да информираат за активностите преземени од соодветната страна за отстранување без одлагање на идентификуваните случаи на говор на омраза на јавниот простор.

Двете страни да гарантираат дека државното финансирање на нови книги, документарни емисии и списанија, филмови и други уметнички дела, културни споменици и прослави ќе се врши во духот на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка, при што во овој контекст секој субјект финансиран од државата ќе потврди во експлицитна и обврзувачка изјава дека со должно внимание ќе го следи прашањето за недозволивоста на сите форми на говор на омраза, а непочитувањето на оваа обврска ќе претставува основа за запирање на финансирањето од државата. Двете страни ќе преземат ефективни мерки за спречување на недобронамерната пропаганда од страна на институциите и агенциите и ќе ги обесхрабрат активностите на приватните субјекти насочени кон поттикнување насилство, омраза или други слични акти кои би им наштетиле на нивните односи.

Мерки за рехабилитација на жртвите на репресија од комунистичкиот режим

Владата на Република Северна Македонија, во рок од една година, да ја воспостави потребната сеопфатна правна рамка за целосно отворање на архивите на репресивниот апарат на поранешните државни безбедносни служби од времето на комунизмот, вклучително и полицијата, цивилното и военото разузнавање и контраразузнување. Оваа сеопфатна правна рамка ќе создаде јасни можности за слободен, неограничен и навремен пристап, истражување, право на користење, објавување и институционално складирање и преглед на релевантни документи.

Владата на Република Бугарија да го сподели своето искуство во оваа област, вклучително и формирањето на специјализирана централизирана архива, врз основа на договорот усвоен од земјата во 2006 година.  Бугарија ќе продолжи да обезбедува пристап до архивите на репресивниот апарат на поранешните државни безбедносни служби од времето на комунизмот…

Темата на историјата

Двете страни ќе се придржуваат кон текстовите одобрени од заедничката меѓувладина Комисија  како основа за организирање, заеднички или поединечно, на прослави, како и придржување до нив во јавните говори и изјави за заеднички историски настани и личности за кои се организираат предметните прослави.

Двете страни да изготват и презентираат соодветни модели на лекции врз основа на препораките на Комисијата… за  соодветните наставни програми, учебници и други релевантни наставни материјали, натписи на табели, историски споменици, споменици и информативни материјали во музеи и други објекти од образовно и културно значење, како и за електронски информативни медиуми во јавна сопственост.Двете страни ќе ја охрабрат Комисијата да го заврши својот преглед на средниот век во рок од една година од потпишувањето на овој Протокол.На следниот состанок на Мешовитата комисија по чл. 12 од Договорот, двете страни да ги одобрат препораките на Комисијата за целиот период во текот на средниот век.

Владите на двете земји да ја охрабрат Комисијата да подготви и да им предложи на двете влади препораки за заедничко одбележување на заеднички историски настани и личности. Двете страни, најдоцна до учебната 2024-2025 година, да ги променат, онаму каде што е потребно, сите учебници по историја во наставната програма, за да се одраз на досега постигнатите резултати од работата на Комисијата, во согласност со чл. 8 ст. 2 од Договорот.

Двете страни треба да продолжат да ја поддржуваат и охрабруваат работата на Комисијата, обврзувајќи се да продолжат да ги усогласуваат соодветните учебници и наставни програми, во согласност со резултатите од работата на Комисијата одобрени од двете влади.Двете страни ја поддржуваат и охрабруваат Комисијата да ја заврши работата во сите периоди од заедничката историја која ги поврзува двете земји и нивните народи, во согласност со чл. 8 став 2 од Договорот. Двете страни ја поддржуваат и охрабруваат Комисијата да ја заврши работата во сите периоди од заедничката историја, која ги поврзува двете земји и нивните народи, во согласност со чл. 8 став 2 од Договорот, со цел целосно спроведување на овие препораки во образовните програми пред ратификацијата на Договорот за пристапување на Северна Македонија во ЕУ.

Република Северна Македонија ќе преземе мерки за да обезбеди ефективен пристап до еднакви права, заштита од дискриминација и почитување на културата и идентитетот на бугарската заедница во Република Северна Македонија:

• Постигнување одржливи резултати во спречување и реакција против манифестации на говор на омраза кон Бугарија и Бугарите во Република Северна Македонија во медиумскиот простор, вклучувајќи ги онлајн и социјалните медиуми.

• Постигнување одржливи резултати во спречување, истрага и гонење на злосторства од омраза, манифестации на говор на омраза и дискриминација на Бугарите во Република Северна Македонија.

• Преземање ефективни мерки за подигање на свеста за институционалните механизми за човекови права и зголемување на довербата на Бугарите во Република Северна Македонија во овие механизми и национални институции.

• Постигнување одржливи резултати за гарантирање на слободното остварување на правата на Бугарите во Република Северна Македонија за слободно изразување, набљудување и развивање на идентитетот и специфичните карактеристики на нивната заедница, како и слободно користење на симболите на нивниот идентитет“.

До денес овој Протокол се уште не е потпишан и како што се гледа од него се уште има отворени прашања како рокот за вклучување на Бугарите во Уставот, јавната презентација на плочата за Цар Самуил и друго. 

Според извори на „Независен“ во предлог заклучоците на француското претседателство стои дека  Протоколот е неразделен дел од преговарачката рамка за Македонија  и дека ЕУ ќе го следи напредокот околу него, како и околу Преспанскиот договор, Договорот со Бугарија, декларацијата од Брдо и други добрососедски билатерални договори. Затоа, пак, во преговарачката рамка што ја предлага Париз нема ништо за вклучувањето на Бугарите во Уставот така што ова барање е презентирано индиректно, преку овој документ. Како поволно за Македонија се смета  дека  секој обид на  Бугарија да ги замрзне преговорите со Македонија (новината што ја воведе методологијата на Макрон) е можен само со квалификувано мнозинство на земјите членки, а не само со вето на Бугарија,  а како неповолно тоа што  ќе има мониторинг на исполнувањето на обврските од страна на ЕК, иако на Софија и тоа не и е доволно.

Околу јазикот преговарачката рамка предвидува практично сите документи на ЕУ  да го содржат терминот „македонски јазик“, освен тие што ќе бидат преведени на бугарски каде што ќе стои „јазикот според Уставот на СРМ). Во преговарачката рамка исто така стои дека Македонија кога ќе стане членка на ЕУ (што звучи како виц во моментов) нема да има право да блокира било која друга земја што ќе биде кандидат за тоа.

Бугарското МНР веќе извести дека овој петок, кога се одржува самитот на ЕУ не е краен рок кога може да се дигне ветото на Бугарија и дека таа опција е можна до крајот на француското претседателствување со ЕУ,  нешто како познатата порака од НАТО во минатото дека „секоја среда“ можеме да станеме членка, бидејќи е навестена можноста одлуката за преговори да се донесе кога и да прати согласност Софија за кревање на ветото. (Н.В.)