Орбан има поклоници надвор, но власта му пука дома

Дописникот на Би-Би-Си од Будимпешта, Ник Торп, направи една анатомска анализа за драматичниот развој на политичката ситуација во Унгарија и како моќта на премиерот Виктор Орбан се распаѓа. И тоа во моментите кога „силниот премиер“ го инспирираше прирачникот на Доналд Трамп. Од резултатот на изборите во април 2026 ќе зависи развојот на настаните во многу европски земји. Меѓу нив и во Македонија. Доколку Унгарците го тргнат црвениот тепих под нозете на Орбан ќе бидат тргнати и многу други црвени теписи низ континентот. Еве ја таа извонредна анализа.

* * * * *

Унгарците имаат популарна изрека: „Visszanyal a fagyi“. Превод: „Сладоледот возвраќа со лижење“. Со други зборови, внимавајте, бидејќи она што уживате да го проголтате, може да ужива и да ве проголта вас.

Унгарскиот премиер Виктор Орбан упорно го напаѓа либералниот поглед на светот најмалку две децении, трансформирајќи ја земјата во она што тој го нарекува „нелиберална демократија“ и нација на „христијанска слобода“.

Во меѓувреме, тој привлече обожаватели низ целиот свет, вклучувајќи го и потпретседателот на САД Џеј Ди Венс и грузискиот премиер Иракли Кобахиѕе. Американскиот претседател Доналд Трамп го нарече Орбан „паметен“ и „силен човек“.

„Еден од најпочитуваните луѓе, го нарекуваат силен човек“, рече Трамп во септември 2024 година.

Пред следните унгарски избори во април 2026 година, ЛГБТК заедницата се чини дека е меѓу целите на Орбан – неговата партија Фидес го потврди новиот закон со кој се обиде да се забрани одржувањето на Прајдот. И сепак, минатиот месец излегоа помеѓу 100.000 и 200.000 луѓе – во споредба со само 35.000 минатата година.

Но, гледајќи огромни толпи како маршираат низ Будимпешта за да ја прослават геј парадата, слободата на говорот и правото на собирање – сè спротивно на забраната – многумина се прашуваат: дали либералниот поглед на светот може да возврати?

И на некој начин, само по себе тоа е погрешно прашање. Моќта на Орбан навистина сега е под закана, но не на начин – или од луѓето – што би можело да се очекува.

Бидејќи вистинскиот предизвик не доаѓа од либералната левица, туку од десниот центар.

Неочекуван предизвикувач од сопствениот круг на Орбан

Петер Маѓар, 44-годишник, поранешен член на тесниот круг на Орбан, се појави како изненадувачки предизвикувач во февруари 2024 година.

Ова следеше по скандалот со одлуката за помилување на човек осуден за прикривање сексуална злоупотреба на деца, што доведе до оставка на претседателката Каталин Новак во живо на телевизија. Министерката за правда Јудит Варга (поранешната сопруга на Маѓар) исто така поднесе оставка – а скандалот зададе удар врз тврдењето на Орбан дека се залага за традиционалните семејни вредности.

Маѓар даде долго интервју за „Партизан“, водечкиот опозициски Јутјуб канал, критикувајќи го она што го нарече непотизам и корупција на владејачката партија.

Роберт Пуцер, опозициски активист кој раководи со нова, непартиска иницијатива наречена „Отпор на граѓаните“, вели дека Маѓар чекори внимателно, во услови кога функционерите на Фидес и одредени кругови од медиумите се обидуваат да го прикажат како либерал или левичар.

Маѓар, тврди тој, се обидува да избегне отуѓување на својата конзервативна база во селата, која до неодамна беше неспорно срце на Орбан. И тој создаде свој моќен наратив – за Унгарија која се распаѓа.

Повеќето национални анкети ја ставаат Тиса, главната опозициска партија во Унгарија предводена од Маѓар, помеѓу 9% и 18% пред партијата на Орбан. Само една, провладиниот тинк-тенк „Вијупоинт институт“, сè уште ја става Фидес тесно во водство.

Очајната состојба на државните болници, државните училишта и државните железници се користи против Орбан од страна на Маѓар и неговата партија. Сега, долго воспоставената стратегија на Орбан, толку почитувана во странство, почнува да пропаѓа дома – и ја остава Унгарија поблиску од кога било до соборување на човекот кој владее со неа во последните 15 години.

Испробаната и проверена стратегија на Орбан

Орбан е на власт 19 од 35 години по падот на комунизмот во 1990 година, што го прави еден од најискусните лидери во ЕУ. На почетокот на 1990-тите, Фидес се отцепи од своите либерални корени, а Орбан всади нов конзервативен, националистички, десничарски идентитет.

Во 2015 година, додека голем број луѓе патуваа во Европа барајќи азил, Орбан ги нарече дел од „миграциско движење составено од економски мигранти, бегалци, а исто така и странски борци“. Тој се спротивстави на воената поддршка за Украина уште од целосната руска инвазија во февруари 2022 година, а исто така се спротивставува и на кандидатурата на Украина за членство во ЕУ.

Камен-темелник на прирачникот на Орбан беше неговата способност да идентификува од што се плашат неговите гласачи: ова важеше за секоја од неговите убедливи победи, во 2010, 2014, 2018 и 2022 година.

Анкета на јавното мислење спроведена од агенцијата „Публикус“од 23 до 25 јуни покажа дека 45 отсто од луѓето го поддржуваа маршот на гордоста во Будимпешта, а 48 отсто се против. Сепак, само 8 проценти од гласачите на Фидес го одобрија, па затоа тоа беше знаме за да го собере својот камп зад себе.

По маршот, поддржувачите на Фидес споделија некои провокативни слики од будимпештанскиот прајд, вклучувајќи голотија и приказна за маж уапсен од полицијата за мастурбирање на јавно место.

По настанот, фолк пејачката Маријана Мајороши, чија песна беше изведена за време на шоуто на драг кралицата на настанот на гордоста, рече: „Длабоко ме вознемирува што како изведувач немам право да спречам некого да го стори ова со мојот глас“. Орбан ја изрази својата поддршка за неа на Фејсбук.

Во 2022 година, владата организираше референдум за заштита на децата што се совпадна со општите избори. Прашањата вклучуваа: „Дали ја поддржувате дозволата децата во јавните училишта да учествуваат во часови за сексуална ориентација без согласност на родителите?“ И „дали ја поддржувате промоцијата на промена на полот кај малолетници?“

Вкупно 3,7 милиони Унгарци учествуваа, при што огромното мнозинство гласаше „против“. Владини претставници оттогаш го наведоа резултатот од тој референдум како доказ дека Унгарците се спротивставуваат на она што го претставува Прајдот.

Победникот зема сѐ

Друг клуч за прирачникот на Орбан е дека победникот зема сѐ. Орбан ја изгуби власта во 2002 година, а потоа се врати на функција во 2010 година, а со новиот изборен закон од 2011 година го намали парламентот од 386 места на 199 и го укина вториот круг на гласање, ефикасно насочувајќи ги гласовите кон најсилната партија.

Додека поделените опозициски партии се бореа за трошките, Фидес го зеде колачот. Тие освоија 45% од гласовите во 2014 година, што се претвори во 67 отсто од местата во парламентот. Поранешниот систем на пропорционална застапеност беше заменет со нешто поблиску до системот на мнозинство, како што се користи во Велика Британија.

Тој, исто така, назначи судии пријателски настроени кон Фидес во Уставниот и Врховниот суд.

Во 2014 година тој рече дека „нелибералната држава“ што ја гради „не ги отфрла основните принципи на либерализмот, како што е слободата… но не ја прави оваа идеологија централен елемент на државната организација“.

Орбан сè уште се мачи да го пронајде вистинското име за својот изум. Андраш Ланци, филозоф за кој се смета дека има силно влијание врз премиерот, го нарекува „политички реализам… Идеи засновани на искуство, а не на утопии и морализирање што левичарите толку многу ги сакаат“.

Како ги освои светските лидери

Орбан владее со точки, едноставни пораки извлечени од необјавени анкети на јавното мислење нарачани од неговата влада за да се открие што ја загрижува јавноста. Провладините медиуми, социјалните медиуми и националните билборди потоа дејствуваат како ехо-комора за овие пораки.

Некои лидери во странство се чини дека го восхитуваат неговиот пристап, додека многу републиканци од МАГА го сакаат Орбан затоа што се спротивставува на „разбудената“ култура.

Словачкиот и грузискиот премиер се исто така навидум цврсти обожувачи, како што се Алис Вајдел (Алтернатива за Германија), Герт Вилдерс (Холандска партија за слобода) и Херберт Кикл (Австриска партија за слобода).

Орбан им всадил на своите сонародници „нова самодоверба“, сугерира Ланци, по векови странско владеење. „Оваа нација стана посилна и би сакале да веруваме дека не сме инфериорни во однос на другите нации“.

Но, токму кога го достигнува врвот на својата слава во странство, тепихот очигледно му се влече од под нозете дома.

Дали почнуваат да се појавуваат пукнатини?

Петер Маѓар речиси постојано ја обиколува земјата, напаѓајќи ја владата за условите во болниците, нефункционалната железничка мрежа и платите во јавните службеници кои се меѓу најниските во Европа.

Тој привлекува големи толпи, а неговите посети на болници, училишта или домови за стари лица се емитуваат во живо на Фејсбук, а многу од нив привлекуваат десетици илјади прегледи.

„Ќе ја изградиме повторно оваа земја заедно, тула по тула“, повторува Маѓар. „Тула по тула!“, скандираат насобраните, едногласно.

Публицистите на Фидес го отфрлија како празен „месија“ или предавник од сопствените редови. Но, Маѓар ѝ даде на јавноста алтернативна визија за поправка на татковината.

И самиот Орбан почна да прави некои грешки, како што е поддршката на ултранационалистичкиот кандидат Георге Симион на неодамнешните претседателски избори во Романија, и покрај долгата историја на антиунгарски забелешки. Тој го сметаше за корисен сојузник во Европскиот парламент каде што ја споделува пораката на Орбан дека „христијанска Европа“ е под закана. Но, Симион беше изненадувачкиот губитник во вториот круг од тие избори.

Неуспехот на Орбан да го спречи Прајдот, откако им вети на своите поддржувачи дека нема да се одржи, исто така укажува на одредено слабеење на неговата моќ.

Но, можеби најсериозно, унгарската економија, која во голема мера зависи од германскиот пазар, особено од германските автомобили произведени во Унгарија, стагнира. Орбан повеќе не може да испорача подобрен животен стандард.

Дури и Андраш Ланци, кој верува дека Орбан ќе победи на следните избори, вели: „Неизбежно, има толку многу конфликти за време на толку долго време [на власт]“, конфликти кои „ја еродираат довербата, го еродираат почитувањето, еродираат многу позитивни работи што ја обединуваат таа политичка заедница“.

Битка за душата на Унгарија

Поразот за Орбан, кој владееше со Унгарија во последните 15 години, би бил монументален.

„Орбан е во состојба да го мобилизира своето основно гласачко тело, кое брои околу два милиони луѓе, но тоа не е доволно за да се добијат изборите“, вели Золтан Кисели, политички аналитичар близок до Фидес.

Партијата Тиса сега исто има околу два милиони поддржувачи. Повеќе од пет милиони Унгарци гласаа на изборите во 2022 година, со излезност од 69% – така што изборите во април 2026 година веројатно ќе бидат одлучени од оние кои во моментов се неодлучни.

„Бараме политички прашања што можат да привлечат овие 500.000 до еден милион гласачи повеќе кои се потребни за да биде победена опозицијата“, објасни Кисели.

Во 2022 година, среде војната во Украина, Орбан се претстави како кандидат за „мир“ и тврдеше дека опозицијата ќе ја вовлече Унгарија во војна. Тоа беше успешна тактика во земја, честопати прегазена во нејзината историја од странски армии. Во 2026 година, Украина би можела да му помогне на Орбан повторно да победи, верува Кисели.

Сепак, ако војната во Украина заврши дотогаш, Орбан „политичкиот реалист“ ќе може да се пофали со заслугите како западен лидер кој предупреди дека Украина не може да ја победи моќта на Русија.

Или, ако војната продолжи, Фидес би можела да ја засили својата кампања против Манфред Вебер, лидер на Европската народна партија (ЕПП), која поддржува континуирани западни воени испораки за Украина.

„Орбан може повторно да се претстави како гулаб на мирот“, објаснува Кисели.

Орбан, исто така, ги прикажува своите добри односи со рускиот претседател Владимир Путин како гаранција за евтин руски гас и нафта за унгарските потрошувачи – постојано под закана од санкциите на ЕУ против Русија. (Иако Орбан досега не блокирал успешно ниту еден од 18-те пакети санкции на ЕУ против Русија.)

Но, неговите противници се надеваат дека Тиса и Маѓар ќе можат да го одржат своето водство во анкетите. Пузер, опозициски активист, верува дека Тиса ќе победи „порано или подоцна“.

Тој ја опишува Унгарија како на раскрсница. „Постои пат што води кон демократска транзиција од овој полуавторитарен, полууставен систем“, тврди тој, „и постои деспотски пат што води кон диктатура“.

Што се однесува до Орбан, тој во март изјави дека се води борба „за душата на западниот свет“ – некои ги гледаат изборите следниот април како битка за душата на Унгарија. (Би-Би-Си)