Орбан ѝ порачува на Украина да се откаже

БУДИМПЕШТА – Виктор Орбан сака Украина да се откаже. Додека украинските знамиња се веат низ европските престолнини и западните тенкови доаѓаат да ја спасат Украина, унгарскиот премиер отворено ја доведува во прашање одржливоста на Украина како суверена држава. Во Будимпешта, неговата влада ги преполни улиците со билборди против санкциите, а унгарската државна опера ја поставува продукцијата на „Војна и мир“ на Сергеј Прокофјев.

Русија, изјави неодамна Орбан пред група странски конзервативни фигури, веќе успеала да ја направи Украина неуправувана руина.

„Сега таа е Авганистан“, рекол Орбан. Владимир Путин нема да загуби и времето е на страната на Русија, тврди тој, нарекувајќи ја Украина „земја на никого“.

Тоа е порака речиси дијаметрално спротивна на реториката што се слуша околу остатокот од западната алијанса, која минатата недела проби уште една црвена линија кога вети дека ќе и даде на Украина десетици модерни тенкови. И тоа ги зголемува тензиите меѓу Унгарија и соседна Украина. Забелешките на Орбан предизвикаа бес кај украинските власти, кои рекоа дека ќе го повикаат унгарскиот амбасадор.

Назад во Будимпешта, пристапот на Орбан се смета за делумно домашен политички трик за одвлекување на вниманието од економските неволји на Унгарија, како и додворување на  националистичките гласачи. Но, меѓу експертите постои чувство дека реториката на Орбан е повеќе од само краткорочно политиканство – унгарскиот лидер, велат тие, сака да го зачува својот долгогодишен однос со Кремљ. Во секој случај, последиците го илустрираат растечкиот јаз меѓу Орбан и останатите негови сојузници во ЕУ и НАТО.

„Политичките лидери во владата на Унгарија често зборуваат за промовирање на мирот, но – од осуда на санкции до прифаќање на руските предлози за ‘прекин на огнот’ – тие продолжуваат да ги туркаат политиките одобрени од Путин“, рече Дејвид Пресман, американскиот амбасадор во Будимпешта.

„Ние се придружуваме на повикот на унгарската влада за мир, но тие повици треба да бидат упатени до Владимир Путин“, рече тој во изјавата испратена по е-пошта, додавајќи дека Вашингтон „ќе продолжи да се залага за крај на оваа војна со одлучно застанување со жртвите од неа“.

Но, додека поголемиот дел од западните сојузници даваат поддршка за кршење на табуата за Украина, Унгарија го удвојува својот став дека Киев едноставно треба да престане да се бори.

„Нашата елементарна хуманост и чувство за морал“, изјави Орбан во петокот за државното радио, „бара да направиме сѐ што можеме за да ја замрзнеме линијата на фронтот, да има прекин на огнот и да започнат преговорите“.

Експертите велат дека Орбан не е антиукраинец – неговата реторика е едноставно обид да ги игра двете страни и да освои политички поени дома. Премиерот со години спроведува двојна надворешна политика: ужива во придобивките од членството во ЕУ и НАТО и во исто време развива профитабилни односи со Москва, Пекинг и другите авторитарни престолнини. И кога истата руска влада на која ѝ се додворуваше го нападна соседот на Унгарија, Орбан ја осуди инвазијата – но не се откажа целосно од својот став кон Русија.

Унгарија сè уште продолжува со проектот за проширување на нуклеарната централа заедно со рускиот Росатом. И унгарските власти продолжуваат да патуваат во Русија за да разговараат за енергетски договори. Земјата, која е силно зависна од рускиот гас, потпиша договор за уште повеќе испораки минатото лето – исто како што другите се обидуваа да го намалат нивниот увоз.

И додека ги одобри пакетите санкции на ЕУ, Орбан се обиде да ублажи некои одредби. Во меѓувреме, дома, тој води огромна кампања против санкциите обвинувајќи го Брисел за економските проблеми на Унгарија.

„Орбан инвестираше многу“ во неговите политики пријателски настроени кон Русија, рече Петер Креко, директор на Институтот за политички капитал, истражувачко тело специјализирано за унгарската надворешна политика. „Постои инерција што го носи во таа насока“, рече тој. „Се чини дека [владата] навистина не е способна да ги исправи овие грешки“.

Унгарија и Украина, исто така, имаат долги, проблематични односи поради спорот околу јазичните права на унгарските говорители кои живеат во западна Украина. Очекувано, ставот на Орбан од почетокот на инвазијата само ги продлабочи тие тензии.

„Ова, за жал, е јасно руска реторика“, рече Ивана Климпуш-Цинцадзе, претседател на комисијата за интеграција во ЕУ на украинскиот парламент, на прашањето за последните коментари на Орбан.

„Унгарија долго време е непријател на слободата“, рече таа. „Изненадени сме, додаде таа, што унгарските изјави и активности сè уште не добиле соодветен одговор од  ЕУ и НАТО“.

Критичарите на премиерот брзо се оградија од пристапот на владата кон Украина, тврдејќи дека Орбан не ги претставува сите Унгарци.

„Коментарот на Орбан е срамен“, рече унгарската европратеничка Каталин Чех, која неодамна се врати од патувањето во Киев заедно со другите членови на опозициската партија Моментум. Украина, рече таа, е „земја на храбри борци за слобода и сограѓани Европејци, кои ја заслужуваат нашата најголема почит“.

Унгарската влада не одговори на барањата за коментар. Меѓутоа, унгарското Министерство за надворешни работи инсистираше на тоа дека владата е добронамерна. Одговарајќи на одлуката на Киев да го повика својот амбасадор, Министерството изјави за провладин медиум дека војната води до смрт и претвора делови од Украина „во пустелија“. „Ова е причината зошто“, рече Министерството, „Унгарија сака мир и итен прекин на огнот наместо испорака на оружје“.

Реториката на премиерот за Украина делумно се должи на раната погрешна пресметка за траекторијата на конфликтот, велат експертите.

„Владата се обложуваше на брзо решавање на конфликтот и се надеваше дека Унгарија ќе има корист од одржувањето на односите со Русија“, рече Желике Чаки, соработник на Европскиот универзитетски институт.

„Некои очигледно мислеа дека Унгарија може да стане еден вид ‘мост’ меѓу Русија и остатокот од Европа и да ги искористи трговските и другите придобивки во меѓувреме“, рече таа, додавајќи дека сега е „јасно дека тоа нема да се случи“.

Унгарците кои лично добро го познаваат премиерот велат дека дел од објаснувањето за контроверзните коментари на Орбан е затоа што долгогодишниот политичар сака отворено да зборува за прашања за кои верува дека другите лидери се премногу срамежливи да ги кажат.

„Мислам дека тој го прави ова затоа што верува дека тоа го мислат многу Европејци – и тој очекува дека Европа на крајот нема да остане покрај Украина“, рече Зузана Селењи, која беше членка на партијата Фидес на Орбан во раните 1990-ти и сега е критичар на власта.

Орбан алудираше исто така на неговото верување дека некои политичари можеби тајно се согласуваат со него. „Германците страдаат затоа што знаат што е нивниот национален интерес, но не можат да го кажат тоа“, тврди тој.

Но, исто така, во Будимпешта постои чувство дека Орбан често го критикува одговорот на Западот на војната бидејќи деловните кругови блиски до владејачката партија сè уште имаат корист од економските врски со Москва – и затоа што тој сака да го зајакне својот случај за спротивставување на санкциите.

Премиерот „во суштина се обидува да создаде оправдување за да се спротивстави на какви било дополнителни санкции кои навистина може да почнат да ги нарушуваат неговите односи со Москва“, рече Зузана Вег, соработник во Германскиот Маршалов фонд.

Реториката на Орбан, исто така, наидува на добар одзив кај неговиот електорат. Во националистичката историја на Унгарија „ја имате традицијата на антизападност, а ја имате и традицијата на антируски чувства“, рече Креко од Политички капитал. Сега, додаде тој, антизападниот пристап го „прегазува“ антируското расположение. Но, бидејќи секогаш е прагматичар, Орбан видно се обидува да ги задржи своите опции отворени.

Селењи, кој неодамна напиша книга за „извалканата“ демократија на Орбан, истакна дека премиерот исто така дал неповолни коментари за Русија. Орбан, рече таа, „во основа создава простор за маневрирање за себе во оваа криза“. (Политико)