Од „царот Путин“ до „колективниот Путин“
Путин, поединецот, беше бесен и понижен од предавството на „Вагнер“ и се појави на телевизија за да вети „сурова пресметка“. Но, „колективниот Путин“ заклучи дека би било поразумно да се преговара со бунтовниците за да се најде стратегија за излез од ситуацијата
Тоа беше незаборавен политички спектакл. На 21 февруари 2022 година, во пресрет на целосната војна на Русија против Украина, претседателот Владимир Путин претседаваше со телевизиски состанок во живо на Советот за национална безбедност на Русија. За време на состанокот тој побара од членовите на Советот да се изјаснат дали го поддржуваат предлогот Москва да ја признае независноста на сепаратистичките републики во Донбас. Специјално организираниот спектакл остави впечаток на осамен и пореметен крал, полн со презир кон неговите главни советници. Видовме како, исплашени од него, очајнички се обидуваа да му угодат. И, дека со задоволство ги понижува.
Одговорот на Кремљ на неодамнешната врева околу Евгениј Пригожин, шеф на платеничката група Вагнер, нѐ принудува да ја преиспитаме таа слика. Кризата не ја реши Путин, туку „колективниот Путин“ (меѓу другите и диктаторот на Белорусија, Александар Лукашенко). Путин, поединецот, беше бесен и понижен од предавството на „Вагнер“ и се појави на телевизија за да вети „сурова пресметка“. Но, „колективниот Путин“ заклучи дека би било поразумно да се преговара со бунтовниците за да се најде стратегија за излез од ситуацијата. А, денес веќе знаеме дека Путин на 29 јуни се сретна со Пригожин и со другите команданти на „Вагнер“. За човек опседнат со предавство ова беше тешко, горчливо апче за голтање.
Што се смени? Пред сè, односот меѓу Путин и руските елити. Денес тој се плаши од нив не помалку отколку тие од него. Се плаши не толку од нивниот глас колку од нивната желба за излез. Многу од неговите најблиски соработници лично го обвинуваат за моменталната состојба. Бидејќи токму желбата на Путин да ја искористи конкуренцијата меѓу „Вагнер“ и Министерството за одбрана, на крајот го овозможи преселувањето на „Вагнер“ во Москва.
Вистината на Пригожин ја откри една од главните противречности во кадровската политика на Путин. За да победи во војната на Путин му требаат амбициозни и немилосрдни лидери како шефот на „Вагнер“. Но, за да ја зачува својата моќ и да го обезбеди единството на елитите, тој мора да се потпре на нехаризматични личности како што се министерот за одбрана Сергеј Шојгу или началникот на Генералштабот, генерал Валери Герасимов. Стравот од „ефектот Жуков“ – појавата на популарен генерал како Георги Жуков, советскиот командант кој го зазеде нацистичкиот Берлин – објаснува зошто Пригожин мораше да замине. Во него општеството можеше да види алтернатива на Путин.
Тајната на колонијалните војни е дека тие можат да бидат успешни само ако луѓето заборават на нив. Војната на Путин не е поинаква. Неговото инсистирање дека борбите во Украина се само „специјална воена операција“, а не вистинска војна, беше обид да ги увери Русите дека ништо навистина не се променило во нивните животи. Платениците на „Вагнер“ ја урнаа фасадата на нормалноста толку важна за Кремљ. Одржувањето на животниот стандард повеќе не е доволно за да се убедат Русите дека немаат за што да се грижат.
Сите државни удари започнуваат со заговор. А, неуспешните државни удари завршуваат во параноја. Затоа, логично е да се очекуваат драматични промени на врвот на Кремљ. Но, овие очекувања можеби нема да се исполнат. Чистките на пониските нивоа на безбедносните служби се неизбежни, но не е јасно дали Кремљ ќе ризикува промени на врвот.
Во првата година од војната во Украина, промените на врвот на моќта во Москва беа неверојатно мали. И додека војните обично носат на власт амбициозни и често безмилосни лидери докажани во битка, од февруари 2022 година само две групи се издигнаа во хиерархијата на Путин. Синовите на неговите стари пријатели и неговите аѓутанти – накратко, оние кои се сметаа за лојални и кои водачот лично ги познаваше.
Желбата за стабилност ја надмина потребата за поефективно лидерство. Денес, по дебаклот со Пригожин, Путин е пред тежок избор. Би било тешко да се отфрли военото раководство на Русија без да се признае дека Пригожин бил во право. Но, тешко дека би ја добил војната со ова раководство. „Вагнеровата“ гужва ги зацврсти позициите на „колективниот Путин“.
Различните перцепции за немирите внатре и надвор од Русија фрлаат светлина врз некои од неговите непредвидени последици. Додека повеќето Руси беа ужаснати од изгледите за граѓанска војна, а рејтингот на Пригожин опадна, новиот консензус на Запад е дека секоја промена на моќта во Русија е можност, доколку секој друг лидер освен Путин, без разлика какви се неговите политички ставови, поверојатно може да ја запре војната. Би било самозаблуда да се види маршот на Пригожин кон Москва како предвесник на крајот на режимот на Путин. Но, би било подеднакво погрешно да се потцени неговата важност. Мешавината ја означува транзицијата на власта од царот Путин кон „колективниот Путин“.
(Иван Крастeв e е политички научник, претседател на Центарот за либерални студии во Софија и предавач на Инситутот за хуманитарни науки во Виена. Овој негов текст е објавен во „Фајненшел тајмс“.)