Навални мораше да умре за Путин да остане бесмртен

„Причината за смртта се истражува“, објавија руските затворски власти откако Алексеј Навални почина во Казнената колонија бр. 3 веднаш над Арктичкиот круг во петок. Но, од која страна и да погледнете, веќе е јасно што го уби: непријателството на Владимир Путин.

Со години, Навални и рускиот претседател се затворени во брутална битка која  немаше да заврши без смртта на еден од нив. Таа малку макабрна прогноза се претвори во вообичаена поговорка меѓу многу Руси – дури и меѓу поддржувачите на Навални.

И сега конечно се случи. Само еден ден откако беше снимен на судско рочиште – шеговит и навидум расположен – беше објавено дека 47-годишниот опозиционер ненадејно колабирал на прошетка во затвор и починал по обидот на екипа на брза помош да го оживее . Смртта на оваа важна личност го означува крајот на една ера во постсоветската историја и повлекува дефинитивна линија на краткотрајниот руски експеримент со демократијата.

Голем дел од привлечноста на Навални во Русија во изминатите години лежи во неговата способност да го пробие митот за Путин и неговото опкружување како пуританци и идеалисти посветени на градење силна нација. Тој беше специјализиран за разоткривање на декаденцијата и корупцијата на елитата – откопувајќи свет на непотизам, вили и приватни авиони.

Дури и во затвор, Навални беше симбол дека има некаков вид на опозиција на владеењето на  еден човек. Без него, транзицијата на Путин кон целосна политичка неповредливост е обезбедена, само еден месец пред изборите кои се очекуваат да го консолидираат неговото повеќе од две децении долго владеење.

Трн во ногата на Кремљ

Првично адвокат кој стана блогер во борба против корупцијата, трансформацијата на Навални во најгласниот противник на Кремљ во текот на повеќе од една деценија го отсликува лизгањето на Русија во авторитаризам. Тој најпрво се престави во неговата улога со организирање на протести во 2011 и 2012 година и со фрустрации поради наводите за изборна измама по  враќањето на Путин во Кремљ по трет претседателски мандат. Тие протести собраа масовна поддршка со некои од демонстрациите во Москва кои привлекоа толпа од десетици илјади. Навални измисли фраза во која ја опишува владејачката партија Единствена Русија како „партија на крадци и измамници“, која потоа стана слоган за неговите поддржувачи.

Неговиот потенцијал да стане вистинска закана за Путин првпат стана јасен во 2013 година, кога тој освои повеќе од една четвртина од гласовите за градоначалник на Москва против кандидатот на Кремљ.Навални покажа непоколеблива способност да го издржи притисокот и да ги сврти настаните во своја полза. Методите за замолчување на Навални еволуираа во чекор со неговиот раст, а властите стануваа сè потешки.

Нему му беше забранет пристапот во државните медиуми и беше нападнат со обвиненија за проневера, што резултираше со условна казна за него и затворска казна за неговиот брат, во она што многумина го видоа како обид за уцена да го оттргнат од политичкиот живот. Но, Навални покажа непоколеблива способност да го издржи притисокот и да ги сврти настаните во своја полза.

Тој формираше широка мрежа на предизборни канцеларии пред претседателските избори во 2018 година, нешто што не било досега видено во Русија, искористувајќи ја новата генерација на главно млади и бестрашни Руси да му помогнат. Иако му беше забрането да учествува на изборите, тој и неговиот тим продолжија да влијаат на политиката, со тоа што измислија начини да го искористат системот на Кремљ против себе и да ги спречат про-Кремљ кандидатите во гласачката кабина.

Во 2019 година, Навални изгледаше засилен од обновените протести против Кремљ, овојпат предизвикани од наместените избори за градоначалник на Москва и затворањето на активистите. Некогаш пркосен и безгранично одлучен, тој инсистираше на тоа дека 2019 година нема да биде повторување на 2011-2012 година. Зборувајќи во гужва во близина на протестната бина, тој рече: „Се повеќе луѓе се вклучуваат, од кои многумина никогаш порано не биле заинтересирани за политика. Тоа е многу важно и ние сме на почеток. Она што го гледаме сега е сосема поинакво, во однос на големината и времетраењето. Претходните протести брзо исчезнаа. Сега се вклучуваат нови луѓе“.

Но, на крајот, Кремљ ја зголеми својата репресија и уште посилно се бореше. Митинзите престанаа.

Разобличување на народот на Путин

Можеби најважно е што тој и неговиот тим ја совладаа дигиталната ера, комбинирајќи го политичкиот активизам со забава во извонредните видеа на YouTube, разоткривајќи ја руската политичка елита како корумпирана и дегенерирана и разбивајќи ја аурата на неповредливост околу Путин и неговите пријатели.

Тие инспирираа голем број мемиња и симболи на протест. Имаше златна четка за тоалет во врска со додатокот од околу 800 долари, идентификуван во раскошната резиденција на Црното Море, наводно во сопственост на Путин. Имаше патики и гумени патки како знак на наклонетоста на поранешниот претседател Дмитриј Медведев да нарачува облека преку Интернет и голема куќа за патки на неговиот имот. Коргис стана мотив по непријавениот деловен авион на поранешниот прв вицепремиер Игор Шувалов, кој неговата сопруга го користеше за да лета на изложби со кучиња низ светот.

Неговиот тим постигна уште еден масовен успех со шега, откако го повика на мобилен  синот на портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков по целосната инвазија на Русија на Украина, преправајќи се дека е воен службеник кој му кажува да се јави на должност следниот ден, на што Николај Песков одговори дека „Очигледно не“ и рече дека прашањето ќе биде решено „на друго ниво“.

Боја и отров

Со текот на годините, руските власти сè повеќе прибегнуваа кон насилство за да ја потиснат опозицијата. Уличните протести беа проследени со полициски тепања и затворски казни за учесниците. Навални двапати беше испрскан со антисептичка зелена боја, а вториот инцидент пред неговата канцеларија во Москва во 2017 година резултираше со тешка изгореница на десното око.Но, кулминацијата дојде во летото 2020 година, кога падна во несвест во авион за Москва по посетата на Томск во Сибир пред регионалните избори.

Со денови тој беше на работ на смртта, додека неговите приврзаници се обидуваа да преговараат за негово ослободување за лекување во странство, а руските лекари извесно време стопираа, наведувајќи го нискиот крвен притисок меѓу другите лажни причини за да го задржат под нивна заштита.По два дена во кома, тој на крајот беше пренесен во болницата Шарите во Берлин и беше утврдено дека Навални бил отруен со нервниот агенс Новичок од советската ера, потврдувајќи ги широко распространетите сомневања за вмешаност на Кремљ.

Пред труењето, Навални не беше секогаш тимски играч и често се наоѓаше во судир со другите лидери во распарчената и фрагментирана опозиција во Русија. Тој, исто така, се соочи со критики за неговата тактика и минати националистички и ксенофобични ставови, предизвикувајќи гнев кај Украинците и некои Руси со тоа што остана амбивалентен во врска со иднината на Крим, полуостровот анектиран од Москва во 2014 година.

„Дали Крим е некој вид сендвич со колбаси што треба да се пренесува напред-назад? Мислам дека не“, рече тој.

Но, во руските кругови, нападот со отров во голема мера ја стави таа критика на мирување и го консолидираше неговиот статус како главен опозициски политичар во земјата. Навални за чудо го преживеа труењето и се врати со одмазда. Во своето прво интервју откако се освести, тој дури и ја исмеа владата за обидот за атентат, шегувајќи се со новинарот Јури Дад дека „ниту еден од проектите на Путин не е успешен“.Во видео истрага заедно со истражниот сајт Bellingcat, тој потоа го разоткри заговорот да биде убиен и отиде дотаму што измами еден од руските агенти вмешан во телефонска исповед.

Тоа беше уште едно понижување за Кремљ, откривајќи ги руските безбедносни служби како некомпетентни и исмејувајќи ги нивните тактики. (Отровот очигледно бил намачкан на неговите боксерки)

Во меѓувреме, во согласност со претходната традиција, Путин одби да го вика Навални по име, нарекувајќи го „пациентот од Берлин“. Дури и по смртта  Путин ја задржа својата карактеристична особина да не се обраќа на својот противник и покрај големите можности да го стори тоа на јавен настап во фабрика.

Во 2021 година, иако можеше да остане во егзил, Навални донесе храбра – и на крајот фатална – одлука да се врати во Русија.

„Ако вашите верувања вредат нешто, треба да бидете подготвени да застанете за нив. И ако треба, жртвувајте нешто“, рече Навални минатиот месец, за причината за неговото враќање. Тој веднаш беше уапсен по слетувањето затоа што не пријавил каде се наоѓа на руските власти додека бил на лекување во Германија, со што ги прекршил условите за условно ослободување.

Додека беше во затвор, рускиот суд ја прогласи неговата Фондација за борба против корупцијата за „екстремистичка“ организација, принудувајќи ги неговите вработени и волонтери да работат илегално или во егзил. Тоа и законите за воена цензура, усвоени во пресрет на целосната инвазија на Украина од страна на Русија, ја поништија секоја преостаната надеж за координиран протест против Кремљ и неговата војна.

Се знаеше дека неговото здравје се влошува во притворот. Тој помина 295 дена од последните три години во изолација – последен пат само неколку дена пред неговата смрт. Во јануари, тој изгледаше ослабено на видеото објавено од уште едно судско рочиште , овојпат одржано во таканаречениот затвор со максимална безбедност Поларен волк, 40 милји северно од Арктичкиот круг, каде што беше префрлен откако му беше изречена 19- година затворска казна.

По неговата смрт, сега веројатно стравувањата ќе се прошират за безбедноста на Владимир Кара-Мурза, уште еден истакнат противник на Путин, кој пропаѓа во затвор.

„Ние сме невообичаено силни“

Путин, се чини дека победи. Сепак, Навални не мислеше така. И додека тој не го стори тоа, ниту  Русите околу него. Преку своите адвокати, тој успеа да задржи активно присуство на социјалните мрежи (за што тие самите сега се соочуваат со прогон, со тројца адвокати во затвор и двајца во егзил) периодично споделувајќи ги своите два центи за тековните работи и продолжувајќи да го изнесува својот став за „прекрасна Русија на иднината“. Тој ги искористи своите бескрајни судски сослушувања како политичка платформа за да ги повика Русите да не губат надеж и да прават шеги на сметка на режимот на Путин – во еден момент раскажувајќи сцена од „Хари Потер“ во која лик му кажува на волшебникот да не се чувствува осамен, бидејќи „тоа би сакал Волдеморт“.

Навални беше антитеза на сè што претставуваше Путин. Не само политички, туку и во однос на неговиот личен живот. На митинзите, Навални би бил заштитнички настроен кон својата сопруга Јулија, секогаш подготвен да ја стави раката околу неа, штитејќи ја од печатот на толпата или од глутницата премногу желни новинари и сниматели.

Навални секогаш беше канаринец во рудник за јаглен, предизвикувајќи го Кремљ да го покаже своето вистинско лице. И со неговата смрт, маската се симнува.

Додека руските државни медиуми и Путин молчат за смртта на Навални, пропагандистите на Кремљ го вперија прстот кон Западот. Путин се стреми кон политичка бесмртност и затоа Навални мораше да умре. 

Не затоа што, затворен во изолациона ќелија на Арктикот, тој навистина претставуваше остварлива закана за Кремљ, туку затоа што додека тој остана жив, таква беше и надежта на Русите дека е можна некаква форма на спротивставување. Денес, за многу Руси, со смртта на Навални, е погребана и последната трошка надеж за демократија. Нема да им биде дозволено ни да ја покажат својата тага на јавните споменици без да бидат уапсени, но скриени во многу кујни, солзи ќе пролеат. За нив Навални има порака од зад гробот.

„Не се откажувајте“, рече тој во документарниот филм за неговиот живот награден со Оскар, како одговор на прашањето на интервјуерот за тоа што ќе им каже на Русите во случај на неговото убиство.

„Ако ова се случи, тоа значи дека сме невообичаено силни бидејќи решија да ме убијат. Затоа, треба да ја искористите оваа сила и да не се откажувате“. (Политико)