На ОН им недостига храброст

Роденденските забави треба да бидат време за прослава, но кога моите поранешни колеги од Обединетите нации ќе се сретнат за да ја одбележат 80-годишнината од организацијата следниот месец, веројатно ќе има недостиг од добро расположение.

ОН се во криза. Со геополитичката слика во најфрактурираната состојба во последните децении, оваа голема институција очајно има недостиг од финансирање и, што е уште поважно, од релевантност. Низ критичните конфликти на современиот свет – Украина, Палестина, Судан и други – ОН сè уште игра витална хуманитарна улога, но се потиснува на сè помаргинално место во примарното миротворство.

Би било лесно да се обвинат за ова добро познатите структурни недостатоци на ОН – имено, мртвата рака на ветото од страна на П5 (постојаните пет) членови на советот за безбедност (Кина, Франција, Русија, Велика Британија и САД), што го направи поширокиот совет неподложен на реформи; релативната слабост на Генералното собрание; и институционалната фрагментација и конкуренцијата околу мандатите. Но, овие се присутни од нивното основање и не ги спречија ОН да постигне големи работи.

Не, овој нов недостаток на релевантност произлегува од колапсот на најскапоцениот ресурс на ОН: нивната храброст. Храброста да се води. Храброста да се обединат завојуваните страни. Храброста да се најдат решенија што се борат против неказнивоста и се спроведливи. Храброста да се обидат, а доколку е потребно и да не успеат, и да се обидат повторно.

Во организацијата се провлече култура на претпазливост, чувство на инерција и резигнација во услови на политички ќор-сокак. Пред да ги напуштам ОН, работев како нејзин посредник во Јемен, а потоа како нејзин глобален хуманитарен лидер. Во тој период, можев да видам и огромни можности за организацијата и, сè повеќе, самонаметнати ограничувања.

Немајте сомнение дека, и покрај недостатокот на средства, ОН продолжува да врши витална работа преку своите политички и мисии за помош низ целиот свет. Навистина нема замена за посветеноста, компетентноста и храброста на персоналот на ОН. Ја видов нивната љубезност и солидарност, незабележани дури и од најнеразбирливото страдање, во толку многу воени зони низ целиот свет. Споредете го ова со жалосниот пристап на Хуманитарната фондација Газа – приватното, милитаризирано „решение“ што го нудат израелската и американската влада, кое ги крши сите прифатени принципи на хуманитарна помош.

Но, дозволувајќи си да бидат маргинализирани во мировниот процес, што вклучува медијација, ОН во суштина станаа лекар ограничен на лекување на симптомите на болеста, наместо да се справува со основните причини.

За оние од нас кои ги посветиле своите животи на етосот на ОН и кои страсно се грижат за промовирање на мирот, тоа е неверојатно вознемирувачко. За луѓето заглавени во конфликтни зони, тоа е фатално.

Кога се користат правилно, „добрите служби“ на генералниот секретар имаат значајна моќ да посредуваат и ублажуваат конфликти. ОН и генералниот секретар имаат легитимитет како чесен посредник што го поседува ниту една национална влада.

На пример, бев горд што бев посредник во иницијативата за жито од Црното Море во 2022 година, во која ОН ја играше главната посредничка улога меѓу Украина и Русија, под водство на генералниот секретар, Антонио Гутереш. Собравме тим што ги донесе претставниците од целиот секретаријатот и релевантните агенции на ОН и ги овласти да соработуваат правилно и да излезат од својата линија кога е потребно за да се завршат работите.

Без водството на ОН не верувам дека би бил можен конечен договор. Тоа покажа што може да се постигне кога генералниот секретар покажува амбиција, силно притиска и директно се ангажира со клучните учесници (Киев, Москва и Анкара во овој случај). Требаше да започне понатамошен напредок во мировниот процес од страна на ОН, но овој моментум е изгубен.

Првиот чекор на раководството мора да биде повторно да го врати овој дух: храброст, енергија, упорност; подготвеност да се стави на коцка сопствениот кредибилитет, да се потиснат внатрешните соперништва и да се мобилизира целата организација за одредена цел.

Секретаријатот мора да внесе повеќе врвни таленти за миротворство во системот, да биде подготвен брзо да ги распореди тие луѓе и да ги отстрани доколку не ги извршуваат очекувањата. Треба повеќе да ги користи специјалните пратеници, кои имаат единствена слобода да ја поставуваат агендата и да ги свикуваат клучните играчи, и да се спротивстави на честопати неквалификуваните пратеници наметнати од националните влади.

Исто така, треба подобро да ги користи партнерствата со неофицијалните мировни организации. Ова не е нов концепт, но неодамна испадна од пракса. Во примерот со Црното Море, имавме целосно интегриран персонал од една таква организација и бевме подобри поради тоа.

Треба да се посвети поголемо внимание на капацитетите што се потребни за мировните тимови. Потребни ни се многу повеќе инвестиции во технички вештини и обука за медијација, како и поширока поддршка во седиштето и на терен за да се овозможи побрз одговор на сложени, еволуирачки ситуации.

Ефективната медијација во современиот свет бара три работи: легитимирачка моќ и глобално искуство на ОН; влијанието на владите ангажирани како медијатори; и искуството на независните организации за решавање на конфликти кои можат да ги привлечат гласовите на засегнатите заедници.

ОН мора подобро да ја игра својата улога во овој тријаголник. Исто така, мора да постави појасна визија за својата фундаментална цел како тело за решавање на конфликти во наредните децении.

Иницијативата ОН80 – големиот системски реформски напор што го започна генералниот секретар за подобрување на ефикасноста и ефективноста на организацијата – е, секако, многу добредојдена. Предложеното спојување на агенциите и намалувањето на бројот на вработени и трошоците се разбирливи, со оглед на финансиската криза. Но, ова сè уште не е вклопено во позитивна визија за идната улога на ОН. Сè уште не слушаме вистинска дебата меѓу секретаријатот и земјите-членки за градење на ОН што ќе ги зачува ветувањата на своите основачи во овие нови околности.

ОН се полни со неверојатни луѓе. Таа е сè уште неопходна институција. Како таква, нејзиниот единствен непростлив грев е неактивноста. Ова ризикува да стане ендемско, со сериозни последици за најранливите луѓе на нашата планета.

Не можеме да продолжиме да ги разочаруваме. Овој голем глобален проект мора да најде храброст повторно да се направи релевантен, и тоа брзо, ако сакаме да се прослават некои од неговите идни годишнини.

(Мартин Грифитс е поранешен заменик-генерален секретар на ОН за хуманитарни прашања и координатор за итна помош. Текстот е објавен во „Гардијан“.)