Лидерите на ЕУ денес ќе решаваат како да се бранат без Трамп

Лидерите на ЕУ денес се состануваат во Брисел за да започнат со изработка на заедничка стратегија за зајакнување на одбраната на Европа и како да се финансира, бидејќи сè уште остануваат огромни празнини во размислувањето.

Во неокласичната Палата д’Егмонт од 16 век, во центарот на Брисел, а не во нивното вообичаено место во Европскиот совет, лидерите ќе се соберат наутро на неформална расправа коај треба да им даде простор да имаат искрени и отворени дискусии за нивниот прв самит посветен исклучиво на одбраната. Не се очекуваат заеднички заклучоци на крајот од состанокот, на кој на ручек ќе присуствува и генералниот секретар на воената алијанса на НАТО, Марк Руте, а на вечерата ќе присуствува и британскиот премиер Кир Стармер.

Помеѓу, 27-те лидери на ЕУ ќе разговараат за трансатлантските односи и европската одбрана со две клучни прашања на врвот на агендата: на кои воени капацитети ЕУ треба да троши готовина како приоритетно прашање и како да се финансира развојот и стекнувањето на овие способности.

Според Европската комисија, ЕУ треба да инвестира 500 милијарди евра во одбраната во следната деценија иако само 8 милијарди евра беа наменети за секторот во буџетот на блокот за 2021-2027 година. Очајно е потребно финансирање за да се поттикне европската одбранбена индустрија по децении недоволно инвестирање, да се обезбеди воената опрема потребна за да и помогне на Украина да се одбрани и да го заштити блокот од кој било потенцијален агресор. Разузнавачките агенции предупредија дека Русија би можела да биде во позиција да нападне земја на ЕУ до 2030 година, бидејќи продолжува да ги надминува своите европски колеги во воена опрема и покрај санкциите наметнати од Западот за да ја осакатуваат нејзината економија и способноста да води војна.

„Заедничко чувство за итност“

Повеќето земји-членки на ЕУ, кои се и сојузници на НАТО, се согласуваат дека размислувањето за способностите треба да се направи во договор со воената алијанса која има децениско искуство и која, клучно, ја започна работата за идентификување на недостатоците во своите способности и како најдобро да ги подобри. Но, постои и „заедничко чувство на итност меѓу земјите-членки и договор дека Европа треба да стане поефикасна, поавтономна и посигурна во одбраната“, рече висок претставник на ЕУ пред состанокот.

Ова стана уште поитно по враќањето на Доналд Трамп во Белата куќа. Американскиот претседател ги критикуваше сојузниците на ЕУ во НАТО кои не успеваат да ги потрошат договорените 2 отсто од нивниот БДП за одбрана, повика на зголемување на трошоците на прагот од 5 отсто и рече дека ќе ја охрабри Русија „да прави што по ѓаволите сакаат“ кон сојузници кои не плаќаат доволно.

Соединетите Американски Држави, исто така, сè повеќе го префрлаат својот надворешнополитички фокус кон индо-пацифичкиот регион и особено кон Кина, предизвикувајќи загриженост дека би можеле, во годините што доаѓаат, да повлечат дел од својот фокус и воени капацитети од Европа кон Далечниот Исток.

Но, се појавува консензус на ниво на ЕУ околу тоа на кои капацитети блокот треба да ги даде приоритет, вклучително и воздушна одбрана, поморска одбрана, воена мобилност, сајбер одбрана и беспилотни летала, рече дипломат на ЕУ кој сакаше да остане анонимен. Едно од најтешките прашања што треба да се разрешат околу способностите, додаде дипломатот, ќе биде кој ги стекнува и кој ги контролира.

Друга потенцијална област на спор е дали да се ограничи финансирањето на ЕУ на купување на европска опрема, со други зборови, да се наметне таканаречената европска предност. Според друг дипломат на ЕУ, кој исто така говореше под услов да остане анонимен, повеќе или помалку е најден компромис за да се насочи финансирањето на опремата што има 65 отсто од компонентите што доаѓаат од ЕУ.

Земјите-членки кои сè уште не се целосно наклонети на овој компромис се „колебливи поради воневропски причини“, рече дипломатот. Главните градови, наводно, работат на заобиколување на дел од оваа неподготвеност.

Финансиска слагалица

Што се однесува до финансирањето, земјите-членки се согласуваат дека одбраната треба да добие поголем удел во следниот буџет или повеќегодишната финансиска рамка, која трае од 2028 до 2034 година и за која преговорите ќе започнат на лето. Тие, исто така, признаваат дека пред тоа е потребно дополнително финансирање. Но, тие не се согласуваат од каде да ги добијат парите.

Некои се залагаат за одредена флексибилност во фискалните правила на блокот за да им се овозможи на земјите-членки да ги исклучат трошоците за одбрана од нивните национални расходи,  други сакаат да издаваат еврообврзници и да се пренаменат неискористените пари од други програми на ЕУ , како да се  прошири мандатот на Европската инвестициска банка (ЕИБ).

Последните две се најмалку контроверзни. Деветнаесет земји-членки, на пример, побараа дополнително да се прошират правилата за инвестирање на ЕИБ за да може да троши повеќе на воени активности.

Мандатот на ЕИБ веќе беше ажуриран во 2024 година за да и овозможи да инвестира пари во проекти со двојна употреба, зголемувајќи ги нејзините инвестиции во безбедноста и одбраната на 1 милијарда евра минатата година. Се очекува да го удвои тоа во 2025 година. За друго проширување веројатно ќе треба едногласност од земјите-членки.

Во меѓувреме, штедливите земји го отфрлија ажурирањето на фискалните правила на блокот за да ги зголемат трошоците за одбрана и издавањето заеднички долг. Еден од веќе цитираните дипломати го нарече тоа „неодговорно“.Но, некои од нив го сменија својот став во последните месеци. Тоа е случајот со Данска, која ја сигнализираше нејзината подготвеност да користи еврообврзници. Во Германија, промената на власта по изборите на крајот на февруари би можела да доведе до потопол однос кон предлогот.

Самитот, предводен од претседателот на Европскиот совет, Антонио Коста и Доналд Туск, премиерот на Полска – која во моментов претседава со шестмесечното ротирачко претседателство со Советот на ЕУ , не треба да доведе до какви било одлуки или големи најави. Но, дипломатите и официјалните претставници на ЕУ ги отфрлија сите критики дека блокот е премногу бавен со својата одбранбена стратегија. Расправата треба да и обезбеди на Комисијата насоки што ѝ се потребни за да ја финализира својата Бела книга за одбрана, која треба да излезе на 19 март.

Лидерите потоа ќе имаат два месеци да ги сварат предлозите на Комисијата за тоа како да се зајакне безбедноста на Европа и нејзината одбранбена индустриска база пред нивниот следен состанок кон крајот на јуни, кој погодно ќе падне веднаш по самитот на лидерите на НАТО, каде што треба да се ревидираа прагот на трошоците и целта на капацитетите. 

„Јунискиот самит ќе биде период кога ќе направиме избори“, рече дипломат на ЕУ. (Еуроњуз)