Кремљ нема да го поткопа Вучиќ, туку ќе му помогне

Веста дека Србија испорачува оружје на Украина преку трети земји престана да биде вест пред повеќе од две години. Престана да биде вест толку многу што во јуни 2024 година, српскиот претседател Александар Вучиќ или се фалеше или се правдаше во интервју за „Фајненшл тајмс“ дека испораките достигнале 800 милиони евра и дека не може да контролира кaде ќе завршат овие гранати, а српските фабрики мораа да работат.

Руските власти не коментираа за ова прашање цело време, сè додека Руската служба за надворешно разузнавање (СВР) не објави соопштение за медиумите на 28 мај, во кое се наведува дека такви испораки навистина се случиле и дека Србија „ѝ пука на Русија во грб“. Она што беше изненадувачки во врска со соопштението на СВР не беше само неговиот суров тон, туку и датумот на објавување – само неколку недели откако Вучиќ се изложи на критики од сите страни на Европа за тоа што отиде во Москва на парадата на 9 мај. Токму тогаш, руско-српското пријателство беше претставено како нераскинливо, и покрај војната и санкциите, и одеднаш Русија прави целосен пресврт и ги обвинува Србите дека им помагаат на своите непријатели и речиси убиваат руски војници.

Сепак, прерано е да се закопа пријателството меѓу Москва и Белград. Секако, руското раководство не е задоволно што Украинците го надоместуваат недостигот од гранати со залихи од Србија, особено во толку голем обем. Но, не е случајно што Кремљ го игнорираше ова прашање повеќе од две години. Инвазијата на Украина создаде толку многу проблеми за Русија во европски правец што вредноста на зачуваната соработка со Србија нагло се зголеми. И ниту еден друг српски лидер нема да може да направи повеќе за Москва од Вучиќ, без разлика колку е дволичен сегашниот српски претседател.

Дека Кремљ сè уште нема планови да создаде сериозни проблеми за Вучиќ стана јасно речиси веднаш по соопштението за медиумите на СВР. Темата за српското предавство не беше развиена на никаков начин. Државните канали молчеа за тоа, а високи владини претставници не коментираа за тоа. Доколку српските медиумски ѕвезди како Сергеј Шојгу или Николај Патрушев, а да не го спомнуваме самиот Владимир Путин, го објават „истрелот во грб“, цела Србија ќе дискутираше за тоа со месеци. Но не, тоа беше ограничено на краток текст од безличната прес-служба на СВР, кој дури и провоените Телеграм канали, подготвени да бараат предавници насекаде, само накратко го споменаа без многу емоции.

Таквата прецизност му овозможи на Вучиќ лесно да ја неутрализира можната штета од објавувањето во земјата, па дури и да го сврти инцидентот во своја корист. Тој самиот јавно коментираше на соопштението за медиумите, за сите на Запад да можат да видат колку е несоодветно да го обвинуваат дека е претерано проруски ориентиран. А српските медиуми лојални на него го претставија ова како претседателско ветување за создавање заедничка комисија со Русија за заедничко справување со непослушните посредници.

Москва лесно можеше да го спречи Вучиќ толку лесно да отстапи од темата – на пример, со користење на Спутник Србија или РТ Балкан, кои се под нејзина контрола и се многу популарни во Србија. Но, не го направи ова бидејќи Вучиќ неодамна не направил ништо толку скандалозно за да биде казнет за тоа.

Во моментов има неколку отворени прашања во односите меѓу двете земји, кои теоретски би можеле да доведат до спорови, но досега Србија беше многу конструктивна во сите нив, дури и од гледна точка на Москва. Српските лобисти повторно успеаја да ги убедат Американците да го одложат стапувањето во сила на санкциите против српскиот нафтен концерн НИС, кои САД ги воведоа под Бајден, бидејќи мнозинскиот удел во компанијата им припаѓа на структурите на „Гаспром“. Нема сомнение дека на српските власти нема да им пречи да ја искористат ситуацијата за да го зголемат своето влијание врз управувањето со најголемиот даночен обврзник во земјата. Но, тие исто така разбираат дека раскинувањето со „Гаспром“ сега би ја чинело скапо Србија и внимателно избегнуваат какви било ненадејни потези.

Покрај тоа, земјите истовремено разговараат за нов долгорочен договор за снабдување со гас. Прашањето се одолговлекува, но ова е поверојатно поради технички проблеми – Србите сакаат да го продолжат рокот на договорот од претходните три на десет години одеднаш. Москва веќе го продолжи стариот договор под истите преференцијални услови до крајот на септември и тешко може да си дозволи ескалација на ситуацијата.

Претходно, Србија беше само еден од малите клиенти на „Гаспром“, што можеше да биде целосно исклучено – сепак немаше да забележите. Сега, Србија не е само еден од последните купувачи на руски гас во Европа, туку и клучна транзитна земја, низ која минува последниот функционален гасовод до европскиот пазар.

На политичкиот фронт, Белград не си дозволува да претерува. Србија сè уште одбива да се придружи на санкциите против Русија, и покрај редовните критики од ЕУ. Медиумите лојални на српските власти продолжуваат да известуваат за политиките на Кремљ на комплиментарен начин, одржувајќи го потребното ниво на русофилија во општеството. Белград сè уште одбива да прави отстапки во врска со Косово, одржувајќи ја зависноста на Србија од руското вето во Советот за безбедност на ООН.

Конечно, инспириран од новиот курс на САД под Доналд Трамп, Вучиќ дури се согласи на убедувањето на Москва да дојде на парадата на 9 мај. И дојде, и покрај затвореното небо и заканите на ЕУ за прекин на финансирањето. Ова му направи голема услуга на Кремљ, дозволувајќи му да изјави во множина дека дури и европските лидери – Вучиќ и словачкиот премиер Роберт Фицо – дошле на парадата.

Со оглед на тоа што српските гранати за Украина станаа познати уште на почетокот на 2023 година, Москва немаше причина одеднаш да го изгуби трпението и да го казни Вучиќ. Всушност, не го казни. Неочекуваното соопштение за медиумите на СВР не создаде толку проблеми за Вучиќ дома, каде што главно проевропски и продемократски Срби протестираат против него веќе шест месеци, колку што ја ублажи тешката меѓународна ситуација.

Посетата на Вучиќ на Москва навистина предизвика силно незадоволство во Брисел, каде што кон средината на мај сериозно разговараа за можноста за замрзнување на плаќањата кон Србија во рамките на Европскиот план за раст за Западен Балкан. Во комбинација со долготрајните и навистина масовни протести дома, зголемениот притисок од ЕУ не беше добар знак за српскиот лидер. Но, сега барем дел од проблемите се отстранети – тешко е да се обвини претседателот, кого самата Москва наводно го проколнува затоа што ѝ пукал во грб, дека е претерано проруски.

Тешко е да се каже точно што го мотивираше раководството на СВР кога одлучи да го издаде ова соопштение за медиумите. Можеби тоа беше обид да се повлече Вучиќ за да не се изгуби целосно во врска со воените испораки за Украина. Можеби тоа беше лесен удар за да се направи Белград поприлагодлив по некое друго прашање.

Или можеби навистина беше подадена рака, заштита од западните критики во знак на благодарност за посетата на 9 мај. Барем Александар Вулин, кој со години е одговорен за односите со Русија за Вучиќ, беше во Москва во тоа време. Покрај тоа, тој беше на истиот настан како и неговиот стар познаник, шефот на СВР, Сергеј Наришкин, непосредно пред објавувањето.

Но, она што ова дефинитивно не беше обид на Кремљ да го поткопа Вучиќ или знак за претстоен јаз меѓу двете земји. Руско-српското пријателство е премногу корисно за раководството на двете земји да престане да се преправа дека е тоа.

(Максим Саморуков е истражувач во Карнеги Берлинскиот центар за руски и евроазиски студии. Текстот е објавен во рамките на проектот „Карнеги Политика“.)