Како Западот го загуби наративот за Србија

Кога Србија беше раководена од Слободан Милошевиќ, Западот – со САД во водство – силно ги поддржа демократските промени во земјата. Но, сега, додека Србија назадува кон автократија под претседателот Александар Вучиќ, оваа посветеност се чини дека исчезна.

Минатата недела имаше протести на улиците на Белград, додека граѓаните маршираа против длабоко погрешните парламентарни и локални избори во главниот град. Потоа, премиерката во заминување Ана Брнабиќ им се заблагодари на руските безбедносни служби што ја известиле српската влада за планираните демонстрации, кои, како што тврди таа, биле оркестрирани од „некои западни служби“.

Информирајќи го рускиот амбасадор во Србија за немирите во главниот град, Вучиќ и дипломатот, исто така, се согласија дека протестите се организирани од Западот, додека американскиот амбасадор во Србија Кристофер Хил го осуди „насилството и вандализмот врз државните институции“ и дека немаат место во „демократско општество“.

Така, се чини дека ставовите на рускиот и на американскиот претставник се усогласени, и двајцата навидум се позагрижени за стабилноста на српската влада отколку за изборната измама. Па дури и во денешниот сложен свет, таквата западна поддршка за српскиот лидер, кој обвинува за поттикнување немири во неговата земја, е збунувачка.

Српските избори што се одржаа на 17 декември беа масовно наместени и беа осудени од меѓународните набљудувачи дека не им понудиле на гласачите избор без непотребно влијание. Особено во Белград имаше докази за организирана миграција на гласачи од големи размери, носејќи гласачи од други региони во Србија и од странство.

Ова значи дека претседателот и неговата партија прогласија победа што не ја постигнаа.

Тоа е „Србија против насилството“, опозициска коалиција чиј главен член е мојата партија, победи на градските избори, а ние повикавме да се повторат. Поддржани од многу млади луѓе, на кои им е доста да живеат во земја во која насилството е вообичаено и институциите не се важни, ги повикавме граѓаните да протестираат мирно додека не се исполнат нашите барања, додека Мариника Тепиќ и неколку други пратеници штрајкуваа со глад.

На 24 декември се случи еден од најголемите протести досега. Советниците бараа да им биде дозволено да влезат во нивните канцеларии во градското собрание, што не беше дозволено од полицијата. Следеа судири и, потпирајќи се на прекумерна сила, полицијата уапси 38 демонстранти.

Наспроти сето ова, официјалните реакции од Европската унија и од САД во најдобар случај се придушени. Првично, известувачот на Европскиот парламент за Србија, Владимир Билчик, не ги ни забележа „големите нерегуларности“ на изборите. И уште позачудувачки, немаше реакција за навредите и вербалните малтретирања што ги претрпеа меѓународните и домашните набљудувачи на изборите кои јавно зборуваа за нивните наоди.

За жал, дојдовме да очекуваме такво однесување од нашите западни партнери. Со оглед на тоа што војните и насилството беснеат во соседството на Европа и на Блискиот Исток, тие се чини дека немаат пропусен опсег да ѝ го посветат вниманието на Србија, и на тој начин, наместо тоа, продолжуваат со гола трансакциска врска со Вучиќ.

Трансакцијата е лесно да се разбере. Дома, Вучиќ игра за својата популистичка публика, критикувајќи го Западот за непочитување на суверенитетот и територијалниот интегритет на Србија додека го поддржува тој на Украина. Тој одби да воведе санкции кон Русија, ги уапси или блокираше руските граѓани кои се против војната против Украина да останат во Србија и навредливо ги спореди протестите во Белград со Мајдан.

Во исто време, тој ги разгорува воинствените чувства кон Косово, тврдејќи дека секој што не се согласува со него е предавник. И тој го контролира најголемиот дел од медиумскиот простор во Србија повеќе од една деценија.

Во странство, сепак, Вучиќ го испорачува она што Западот сака да го слушне. Оваа недела, неговата влада почна да ја спроведува одлуката со која се признаваат табличките на возилата издадени од Косово. Земјата го зголеми своето производство на муниција што се испраќа во Украина, значително зајакнувајќи ги своите резерви. А Вучиќ, исто така, бараше начини да го оживее ископот на литиум – нешто од што ЕУ би можела значително да има корист, бидејќи тоа би овозможило повторно зајакнување на витален ресурс во време на растечка геополитичка тензија и конкуренција.

Договорот е одличен за сите – освен за српските граѓани.

Сведоци сме на постојано и немилосрдно влошување на политичките права и граѓанските слободи, причината поради која земјата беше деградирана од „слободна“ во „делумно слободна“ од страна на Фридом хаус пред неколку години. Во меѓувреме, во странство, на Србија се гледа како на отпадничка држава – земја која застана на страната на Русија и нема разбирање или емпатија за ужасите што ги поднесува Украина.

Но, она што западните соговорници на Вучиќ треба да го разберат е дека ако истраат да замижуваат – како амбасадорот Хил, кој вели дека „навистина се радува“ на продолжување на соработката со српската влада – институциите и угледот на земјата ќе бидат оставени во урнатини, нивната насока лесно се менуваше по желба на лидерот.

Минатиот мај, откако масовното пукање во белградско училиште предизвика масовни протести, испративме писмо до претставниците на ЕУ и на САД во кое предупредуваме дека Вучиќ најверојатно ќе се обиде да ја реши кризата со распишување предвремени избори без прифатливи изборни услови. И ја побаравме нивната помош за да се осигураме дека препораките на Канцеларијата за демократски институции и човекови права објавени по изборите во април 2022 година се целосно имплементирани.

Сепак, не добивме конклузивен одговор. Ако ништо друго, тие беа само премногу среќни да ги пофалат погрешните чекори што српската влада ги презеде за да создаде впечаток на усогласеност.

Значи, ако на западните демократски влади им е премногу тешко да ги почитуваат вредностите што ги застапуваат, да повикуваат на повторување на изборите и инсистираат тие да се одржат под услови што ги прават слободни и фер, тогаш можеби би било подобро да не кажат ништо.

(Драган Ѓилас е претседател на Партијата на слободата и правдата и член на коалицијата „Србија против насилството“ и поранешен градоначалник на Белград. Текстот е објавен во „Политико“.)