Израелската војна на големи амбиции

Брзо ескалирачкиот воен конфликт меѓу Израел и Иран претставува судир на амбиции. Иран се стреми да стане нуклеарна сила, а израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху копнее да биде запаметен како израелскиот лидер кој категорично ја спречи нуклеарната програма на Иран, која ја смета за егзистенцијална закана за опстанокот на Израел. И двата соништа се подеднакво погрешни колку што се и опасни.

Нуклеарните амбиции на Иран отсекогаш биле водени првенствено од целта за обезбедување на опстанок на режимот, а не од уништување на Израел, кој е многу поверојатно да биде уништен на крајот од долга војна на исцрпување отколку под облак од печурка. Но, Израел не може да си дозволи да ги третира заканите на Иран за нуклеарен Армагедон како обична омаловажување, особено по терористичкиот напад на Хамас на 7 октомври, кој ја предизвика долгата, брутална и континуирана офанзива на Израел против иранскиот прокси сојузник во Газа. Не е погрешно да се плашиме од нуклеарен Иран.

Но, Нетанјаху е клучна причина зошто нуклеарната програма на Иран е толку напредна. И покрај неговите забелешки, таканаречената група П5+1 (Кина, Франција, Германија, Русија, Обединетото Кралство и САД), заедно со Европската унија, преговараше за Заедничкиот сеопфатен план за акција со Иран од 2015 година, замрзнувајќи ја нуклеарната програма на Исламската Република. И под притисок од Нетанјаху, Доналд Трамп ги повлече САД од тоа три години подоцна, поттикнувајќи го Иран да ја обнови својата трка за нуклеарна бомба.

Дрските напади на Израел врз Иран сигурно ќе предизвикаат дополнителни тензии меѓу Трамп и Нетанјаху. Откако се врати во Белата куќа, Трамп бара нов нуклеарен договор со Исламската Република. Но, ова никогаш немаше да биде лесен процес – и не само затоа што Иран има малку причини да им верува на САД. Иако Трамп без проблем ги промовира неимпресивните (или полоши) договори како историски пробиви, тој сигурно чувствува притисок да постигне договор што е некако подобар од ЈЦПОА што тогашниот американски претседател Барак Обама го договори пред една деценија.

Со оглед на ова, Трамп веројатно ги смета нападите на Израел за корисни во ограничени дози – доволно за да ја зголеми својата моќ во нуклеарните преговори што веќе беа во тек. Но, Нетанјаху се бори за својот политички опстанок – и во таа битка, ниеден мост не е предалеку.

Иако Израел првично ги фокусираше своите напади врз нуклеарни објекти и бази со балистички ракети, конфликтот ескалираше и вклучи цели што би можеле да ги вовлечат САД во војната (како што се енергетски објекти и станбени згради), и тој штотуку започнува. Во согласност со неговата голема черчиловска амбиција – и отсликувајќи ја перспективата што ја донесе во својата војна против Хамас во Газа и Хезболах во Либан – Нетанјаху се стреми кон „целосна победа“ над Иран. Ова би го направило нуклеарниот договор непотребен.

Постои само еден проблем: Израел е неспособен да ја искорени нуклеарната програма на Иран. Израел ги нападна нуклеарните постројки во Натанц и Исфахан, но штетата врз постројките беше ограничена, делумно затоа што Израел ја препозна потребата да се избегне ослободување на радијација низ регионот. И Израел нема бомби што можат да ја пробијат иранската фабрика за збогатување на гориво Фордоу, која е изградена во планина.

Секако, физичката инфраструктура е само дел од равенката. Затоа Израел ги таргетираше и научниците, како и врвните лидери на Револуционерната гарда. Но, нуклеарната програма на Иран е експанзивен и длабоко вкоренет државен проект. Убивањето на неколку – или дури и неколку десетици – поединци нема да ја парализира, а камоли да ја елиминира.

Во секој случај, на Израел сè уште му се потребни САД. И Трамп нема интерес да дозволи Израел да ги зголеми цените на нафтата или да создаде раскол меѓу него и сојузниците на Америка од Заливот, кои штотуку се согласија да насочат билиони долари инвестиции кон САД.

Ниту Израел може да се надева на премолченото соучество што го демонстрираа арапските држави во неговата војна против Хамас и Хезболах. Иако овие земји немаат љубов кон Иран, тие имаат личен интерес за регионална стабилност, особено додека работат на диверзификација на своите економии. Притиснат Иран би можел дури и директно да ги нападне земјите од Персискиот Залив, погодувајќи ги нивните нафтени инсталации или нарушувајќи ги транспортните линии во Персискиот Залив. Овие земји сакаат нуклеарен договор, а не регионален пожар.

Иран веројатно го сака приближно истото. Иако се повлече од закажаните нуклеарни разговори во Оман, неговиот воен одговор беше ограничен на израелски цели. Имено, и покрај тоа што вложи милијарди долари во своите регионални посредници во последниве години, се воздржа од нивно активирање – колку и да беа намалени од Израел – против американски или арапски цели.

Но, ако Иран се најде со грб до ѕид, може да го принуди неподготвениот Хезболах и неговите ирачки милиции да се вклучат во борбата. Ако не сега, кога? Токму за вакви прилики беа создадени сојузите. Иран може да поттикне напади и врз Израел на други места, како што е Западниот Брег. Покрај тоа, веројатно ќе се повлече од Договорот за неширење на нуклеарно оружје, отворајќи му пат да постигне нуклеарен пробив – процес што би траел само неколку месеци.

Иран сега ризикува да падне во истата стратешка стапица што ги исцеди енергиите на сунитскиот пан-арабизам против кој се побуни во 1979 година. Со трошење на својата енергија и ресурси во војна за уништување против Израел, би ја загрозил својата примарна цел: опстанок на режимот.

Но, Иран не е сам во дозволувањето илузорните амбиции да му ја замаглат проценката. Ако Израел не може да ја уништи нуклеарната програма на Иран, сигурно не може да постигне целосна победа над режимот на Иран. И не е само Иран: ниту еден од безбедносните предизвици на Израел не може да се надмине преку целосна победа. Без разлика колку бомби ќе фрли Нетанјаху, дипломатијата ќе остане единствениот одговор. Во меѓувреме, воената ароганција на Израел станува недозволива за неговите умерени арапски сојузници. Тие го сакаа Израел како рамноправен партнер во регионалниот мир, а не како нов хегемон.

(Шломо Бен-Ами, поранешен израелски министер за надворешни работи, е потпретседател на Меѓународниот центар за мир во Толедо. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)