Имате сериозен актерски потенцијал: Интервју со Милош Латиновиќ, директор на БИТЕФ од Белград

„Повикот го доживеав како враќање дома, односно на место кое ми е познато, но каде што не сум бил одамна и затоа сакав да проверам дали сите работи на кои се сетив се се уште на истото. место. И видов дека, во најголем дел, сè е таму, дека постои, дека трае, дека е убаво и дека има потенцијал…, вели во интервју за „Независен“, истакнатиот театролог, писател и директор на БИТЕФ од Белград, Милош Латиновиќ (59), член на меѓународното жири на 57. МТФ „Војдан Чернодрински“ . Прилеп, осум дена, од 9 до 16 јуни, на сонце и на дожд, годинава со театрологот Ана Стојаноска како уметнички директор, ја славеше театарската уметност со претстави, разговори на тркалезна маса, промоции на книги, меѓународна конференција,..И, секој ден, со полна сала публика. Тоа е важно, полна сала, а театарот постои заради публиката, како што кажа во Прилеп, нашиот соговорник. Со Латиновиќ поразговаравме и за македонската и за  српската театарска сцена, за културата во Европа и за „мешањето“ на културата со политиката.

Оваа година бевте дел од меѓународното театарско жири кое го избра најдоброто од 57. МТФ „Војдан Чернодрински“. Со оглед на вашето познавање на регионалната театарска сцена, кој беше предизвикот да ја прифатите поканата?

Секоја новa претстава е предизвик, особено ако доаѓа од средина која ви е блиска, но всушност немате можност за секојдневен контакт. За мене е значајна македонската драматургија, но и уметноста воопшто, особено филмот и театарот, затоа што имате значајни творци – писатели, режисери и актери, но и затоа што беше задолжителна „литература“ во склопот на моето театарско школување, уметничко воспитување и растење. Повикот го доживеав како враќање дома, односно на место кое ми е познато, но каде што не сум бил одамна и затоа сакав да проверам дали сите работи на кои се сетив се се уште на истото. место. И видов дека, во најголем дел, сè е таму, дека постои, дека трае, дека е убаво и дека има потенцијал…

Дали бевте задоволни од официјалната селекција, што ве изненади, а што разочара?

Ми се чини дека изборот годинава беше нулта пресек, што за мене е интересно, бидејќи видов десет претстави на десет театарски куќи и создадов појасна слика за опсегот на репертоарот. Во овој контекст, задоволен сум од изборот, но мислам дека во наредните години тоа мора да биде баш селекција – избор на најдобрата програма. Нека бидат и пет претстави, но овој фестивал кој има традиција и репрезентативност мора така да функционира. Бев среќен, и гледав вкупно тринаесет претстави, актерски потенцијал и верувам дека ги наградивме оние кои се истакнаа годинава, но во настапите на ансамблот од Прилеп, Велес, како и во ансамблот на албанската Драма, има сериозен актерски потенцијал и верувам дека наскоро ќе се потврди во нови продукции. Она што, како што велите, ме разочара, а и ме разочара- е немањето македонска драма. Чернодрински, Иљоски, Стефановски, Плевнеш, Дуковски и бројни помлади автори заслужуваат да бидат на сцената на македонските театри. Можеби може да се истражува животот или да се драматизира што направиле Шопов или Рацин.

Во Прилеп посочивте дека имаме извонредни актери, мора да бидеме похрабри како репертоар, поинвентивни како режисери, за да биде успешен театарот или фестивалот. Добар текст, добар режисер и добри актери, театарот почива на тоа тројство. Како досега ја доживувавте македонската театарска сцена и каде го гледате нејзиниот напредок?

Сметам дека македонските театри репертоарски мора да бидат похрабри и да избегнуваат да се ѝ се „додворуваат“ на публиката. Тоа не е сугестија што укажува на некаков експериментален, ризичен пат, туку укажување на можноста да се најде модерноста во класиката, во комедијата да се најде критичка нишка на модерноста, на нас денес, политиката, консумеризмот . Репертоарот на еден театар е темелот на напредокот, бидејќи тој мора да ги земе предвид не само квалитетниот текст, туку и можностите што постојат во ансамблот, драматурзите и режисерите, чие уметничко дело одговара на она што сакаме да го играме и актерските можности. Не треба, на пример, да ги играме Ромео и Јулија ако ги немаме во ансамблот, или госпоѓа министерка ако не сакаме да критикуваме корупција, глупост, притвор, додворување…

Меѓу 15-те наградни категории, немаше категорија за најдобар текст. Како што им кажавте на новинарите во Прилеп, по повод прогласувањето на наградите, нема домашен театар без домашен текст. Дали е тоа необично, има ли криза кај македонските автори и како е кај вас?

Убеден сум дека тоа е фаза, а не криза на домашниот драмски текст во македонскиот театар. Има автори на добри драми. Глумете и ќе видите дека е моќен материјал и дека публиката го сака домашен автор. Во Србија мислам дека нема проблем со домашните текстови, иако би сакале да ги видиме повеќе на сцените, но „Стеријино позорје“ пред сите, со Конкурсот за домашни драмски текстови, финансиска поддршка за театрите и со концептот да се играат текстови од автори кои припаѓаат на српската литература, од година во година, сето тоа придонесува театрите во Србија  да имаат текстови од домашни автори на својот репертоар.

Дали се дружите со македонските театарџии?

Да, најмногу на фестивали. Фестивалите се место за средба и простор за дискусии и договори.

Вие сте директор на еден од најголемите меѓународни театарски фестивали, на БИТЕФ. Дали по Мира Траиловиќ и Јован Ќирилов се уште е интригантен фестивал кој се стреми кон висок квалитет?

Верувам дека сме наследници кои се грижат и го почитуваат делото на основачите. БИТЕФ беше голема приказна на својот почеток, а можеби уште повеќе кога светот се испокина- да бидеме место за средби. Простор за дијалог. Србија, Белград, БИТЕФ, моментално се место на уметнички контакт меѓу раскараните браќа. Се чини дека за повеќе од педесет години ништо не се променило во духовната сфера. Страшно е, незамисливо, но вистина е – имаме технолошки бум, наспроти духовна клоака.

Како го градите вашиот репертоар? Дали се работи само со домашни автори или соработувате со авторски ѕвезди однадвор?

Театарот БИТЕФ е помлад од својот родител – фестивалот БИТЕФ , што е парадокс, но се востанови за да се пренесува пламенот на новиот театар што го  „разгоруваше“ фестивалот БИТЕФ во текот на целата година. Театарот БИТЕФ е мал театар и нашиот буџет е скромен, но се трудиме секоја година да имаме звучно име во режисерска смисла, а тоа пред се се однесува на работата на БИТЕФ денс компанијата, танцовата гранка на нашата куќа. Со нас работеа претежно домашни режисери, кои својата авторска поетика ја градеа на репертоарот на БИТЕФ, на претстави кои доаѓаа од светот, како различни, нови, храбри… Затоа, репертоарот на театарот БИТЕФ е ориентиран кон авторот и идејата/темата, ние немаат актерски ансамбл, така што првенствено сакаме да зборуваме како уметничка организација – што е дехуманизација, миграции, мутации на либералниот капитализам кои се фатални за луѓето, еколошки проблеми, отуѓување…

Со какви предизвици или проблеми се соочувате како БИТЕФ?

Во театарот тоа се идеите, постојаната потрага по нови автори и теми, а во однос на фестивалот – неизвесно финансирање. Тешко е да се направи фестивал без уреден, однапред одреден буџет. И ни се случува секоја година… Но, кога е постојано, не го доживуваш како проблем, туку живееш со некој со грда лузна, која е покриена со малку пудра…

Дали сте задоволни од тоа како котирате на европската и светската сцена?

И да и не… Повторно е приказната за театарот и фестивалот. Фестивалот се уште е референца за театрите во светот. Сакаат, сакаат и имаат причина во агендата да напишат гостување во Белград,  на БИТЕФ. И тоа е добро, но мислам дека театарот БИТЕФ, како и српскиот театар, реално нема присуство на елитните сцени во Европа. Не е само проблемот со парите, кој е евидентен, ниту има јазична бариера, туку недостигаат идеи и интересни продукции. Сè уште сме изненадени од визуелниот изглед на некои претстави кои пристигнуваат на БИТЕФ, но го имаме и другиот крај каде што има добри приказни, храбри режисери и виртуозни актери. Таму е нашата шанса. Но, ова сега изгледа како критика, но не е, бидејќи за да го освоиш театарски Берлин, треба уметнички да ја нападнеш цела Европа – преку преведена литература, осмислени изложби, вонсериски концерти. Србија е мала земја и мора да се бори за просторот и пласманот на својата култура. Тоа мора да биде планирана и континуирана акција.

Сè повеќе актери од вашата филмска сцена се активни на политичката сцена, заедно со нивниот светски продор, тие се се погласни и нивниот глас се слуша на протестите ширум Србија. Како ја гледате оваа „интеракција“ на културата и политиката, дали е добра или лоша за уметникот?

Кога полемиката започнува со лоши зборови, не може да се заврши со три бакнежи во образ. Мислам дека почна глупаво и отиде предалеку. Имам мое мислење за се, затоа што имам и години и искуство, но не морам јавно да зборувам, го избегнувам затоа што кај нас е таков случај што јавна изјава подразбира изјаснување и усогласување на една или на друга страна . Не поддржувам говор на омраза, што значи дека не сум на страната на политичарите кои ја започнаа оваа „војна“, но многу добро сум упатен во театар/филм/уметнички бизнис, така што не можам апсолутно да бидам на страната на сите актери вклучени во оваа приказна. И сега што. Целата оваа приказна ми изгледа како конфликт меѓу две квазиелити – затоа што нема други политичари освен оние кои постојано се „сликуваат“ на ТВ програмите, но нема ниту други уметници. Никој не ги спомнува скулпторите. Музичарите. Ништо не е црно-бело. Има малку сиво и златно. Сето тоа е наше општество, наша екумена, значи не само Србија или Македонија, туку Европа и светот – поделени, нетолерантни, невнимателни, грди, валкани и злобни. И тоа ми е доволно.

Вие сте и писател со импресивен опус. Романи, раскази, драми, есеи. На македонски јазик го имаме еден од вашите најубави романи „Шекспировиот клиент“. Како успевате да бидете и писател и тетролог? Што е допирната точка?

Љубов и дисциплина. Сакам да пишувам, да создавам приказни – искрено да избегам во светот што го создавам според мојот вредносен модел – и пишувам секој ден. А одговорите на вашите прашања ми служат како литературна вежба. Посветен сум на семејството и пишувањето. Театарската работа е она што се живее, но тоа е и мој избор, го избрав театарот за своја резервна куќа. Бев фудбалер, шанкер, новинар, политичар, но никаде не се чувствував толку добро како во театарот, без разлика дали бев во публика или ангажиран на некој друг начин. Искрено, најмногу сакам да пишувам за театар. Сега, каде е точката – а можеби ја нема, но тоа е само обичен живот убав како маслинка над морето каде живеат духови и растат сочни плодови.