Има само еден пат напред во Газа

Дали постои некаква можност за мир меѓу Израел и Палестинците, или едноставно мораме да се навикнеме на периодични војни кои на двете страни им го ускратуваат спокојството и стабилноста што ја бараат?

Лесно е да се биде песимист. Историјата на регионот е преполна со неуспешни мировни планови, пропаднати дипломатски конференции и целосно разочарани посредници. Се чини дека сè е пробано, и се чини дека ништо не функционира. Секој е оставен да ја префрла вината на некого освен на себеси.

Сепак, да се откажеш од дипломатијата значи да го прифатиш неприфатливото: вечна војна. Затоа, дури и среде ужасите од последната војна во Газа, разговорите за евентуално решение за две држави остануваат живи и всушност стануваат погласни.

На неговата прес-конференција на 3 ноември во Тел Авив, американскиот државен секретар Ентони Блинкен отиде подалеку во опишувањето на трајно решение отколку што кој било американски функционер го направил во долго време – ако воопшто некогаш. Решението за две држави, тврдеше тој, е „единствениот гарант за безбеден, еврејски и демократски Израел; единствениот гарант на Палестинците кои го остваруваат своето легитимно право да живеат во сопствена држава, уживајќи еднакви мерки на безбедност, слобода, можности и достоинство; единствениот начин да се стави крај на циклусот на насилство еднаш засекогаш“.

Блинкен е во право. Обезбедувањето „еднаква мерка на безбедност, слобода, можност и достоинство“ за сите помеѓу реката Јордан и Медитеранот е единственото крајно решение. Европските лидери ја признаа оваа реалност уште во 1980 година со Венецијанската декларација. Деветте членки на Европската заедница (во тоа време) прогласија дека „палестинскиот народ, кој е свесен дека постои како таков, мора да биде ставен во позиција, преку соодветен процес дефиниран во рамките на сеопфатното мировно решение целосно да го искористи своето право на самоопределување“.

Во тоа време, арапските влади се откажаа од обидот да ја избришат државата Израел. По нивниот неуспех во војната на Јом Кипур во 1973 година, тие конечно се согласија да склучат мир. Но, како што признава Венецијанската декларација, вистинскиот регионален мир не би бил возможен додека не се реши палестинското прашање.

Во оптимистичките рани 1990-ти, Договорот од Осло покажа што е можно. Претседателот на Организацијата за ослободување на Палестина Јасер Арафат (поранешен терорист) и израелскиот премиер Јицак Рабин (поранешен генерал) се ракуваа на тревникот во Белата куќа. Патот до решение за две држави беше воспоставен, дури и ако суштинските детали останаа да се решат.

Но, процесот во Осло на крајот пропадна, поради противењето што зовриваше меѓу Израелците и Палестинците. Претходниот оптимизам му отстапи место на палестинскиот тероризам и илегалните израелски населби, и оттогаш е во надолна линија. И покрај тоа што последователните американски администрации направија повеќекратни обиди да го оживеат мировниот процес, ниту една не го стави како врвен приоритет. До 7 октомври, администрацијата на Бајден го остави прашањето на задната страна, надевајќи се дека регионот ќе остане мирен додека се концентрира на други работи.

Од своја страна, Европската унија долго време одржуваше посветеност на иднината на мировниот процес на Блискиот Исток и издаде детална изјава во декември 2009 година, повикувајќи на „решение со две држави со државата Израел и независна, демократска, соседна и одржлива држава Палестина, која живее рамо до рамо во мир и безбедност“. Но, интересот на Европа за ова прашање, исто така, исчезна со текот на времето. Иако имаше различни причини за ова, постојаните напори на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху да ги оневозможи сериозните мировни преговори сигурно одиграа значајна улога.

Покрај тоа, политичарите во Америка, Европа и Израел почнаа да се убедуваат себеси дека палестинското прашање може едноставно да се заборави, бидејќи повеќе арапски земји почнаа да воспоставуваат официјални дипломатски односи со Израел. „Ако арапскиот свет повеќе не се грижи за Палестинците“, помислија тие, „Зошто ние?“

Сега кога политичкиот мочуриште и хуманитарната катастрофа во Газа го вратија прашањето на преден план, јасно е дека не може да има решение без некои одлучни чекори кон решение со две држави.

Но, не треба да имаме никакви илузии. Пречките се огромни. Меѓу најзагрижувачките е очигледното зголемување на поддршката за насилството меѓу Палестинците кои се фрустрирани до точка на очај. Хамас не е единствената организација која смета дека теророт е најдобар начин за напредување. И на Западниот Брег, палестинските власти ја изгубија контролата врз некои области каде што треба да обезбедуваат безбедност и ред.

Друга голема пречка е вклучувањето на фундаменталистичките еврејски доселеници во актуелната израелска влада. Сега се проценува дека има околу 700.000 луѓе кои живеат во нелегални населби расфрлани низ територијата која би требало да припаѓа на идната палестинска држава. Многу од овие доселеници се вооружени, а од 7 октомври насилно протеруваат стотици Палестинци да ги напуштат своите домови. Некои дури и отворено сонуваат да ги урнат Куполата на карпата и џамијата Ал Акса, за да можат повторно да го изградат библискиот храм во Ерусалим (кој бил уништен од Вавилонците во 587 г. п.н.е., а повторно од Римјаните во 70 г. н.е.).

Екстремистите од двете страни сакаат да го контролираат целото копно помеѓу реката и морето со сите неопходни средства. Ако на било кој од нив му се дозволи да добие понатамошен терен, оваа војна ќе стане уште посмртоносна отколку што е веќе.

Клучот, значи, е да се искористи обновената перспектива за решение со две држави за да се галванизираат умерените сили на двете страни – и тоа да се направи брзо, пред повеќе луѓе да подлегнат на фатализам или очај. Таквото повторно отворање нема да се случи без силен, одржлив меѓународен ангажман од страна на САД, ЕУ и другите арапски држави. Со оглед на тоа што Русија самата се отфрли со својата агресивна војна против Украина, на меѓународната заедница ќе ѝ треба нов формат кој ќе го замени претходниот квартет на Блискиот Исток (ЕУ, САД, Обединетите нации и Русија).

Иако претстојните избори во САД и на други места може да го одвлечат вниманието следната година, ова прашање треба да биде главен приоритет потоа. Никогаш не смееме да се откажеме од дипломатијата. Сега се потсетивме како изгледа алтернативата.

(Карл Билт беше министер за надворешни работи на Шведска од 2006 до 1014 и премиер од 1991 до 1994 кога Шведска преговараше за членство во ЕУ. Тој е меѓународно широко почитуван дипломат. Беше копретседавач на Дејтонската мировна конференција. Сега е копретседавач на Европскиот совет за надворешни работи. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)