Евтини заеми

Првата вест за Србија беше „добивме милијарда евра“. Потоа „со три отсто камата“. Потоа се пишуваше дека се работи за долари. Се разбира, се работи за заем, иако не знам, можеби е некаде објавено за колку денови, месеци, години. Дали има депозит и кој е одговорен доколку се појават проблеми? Како што често се случува, ништо всушност не се знае, а би требало. Ако е приватна работа, тогаш во ред. Но бидејќи е државна, некако јавноста треба да ги знае условите.

Поинаку ќе биде ако парите се позајмуваат од Меѓународниот монетарен фонд (ММФ). Иако мотивот е ист, каматата е пониска. Единствено е што со заемот идат и условите коишто се објавуваат. Кои би можеле да бидат?

ММФ е тука за да им помогне на земјите-членки кои имаат проблеми со ликвидноста во меѓународните плаќања. Пред сѐ, доколку се соочуваат со недостаток на пари за финансирање на надворешни долгови. Да претпоставиме дека се бара многу висока каматна стапка за рефинансирање на надворешниот долг, тоа може да доведе до такво зголемување на обврските што земјата ќе стане несолвентна. Да речеме, како што беше случајот со Југославија во деведесеттите години на минатиот век.

Да претпоставиме дека се пресметува дека обврските би можеле да се исполнат доколку се зголеми приливот на странски пари со соодветни мерки на економската политика, тогаш ММФ треба, доколку земјата е членка на таа организација, да одобри кредит со помала камата. стапка – со услови кои треба, доколку се исполнат, да обезбедат солвентност на државата, односно нејзиниот буџет.

Кои се тие услови? Со оглед на тоа што странските пари, во кои земјата се задолжува, се заработуваат преку извоз, трансфери или продажба на имот, треба да се променат економските услови за да се поттикне извозот или странските инвестиции или да се зголеми прилив на дознаки или помош од странство., или треба да се најде донатор, на пример, богат трговец со нафта и гас.

ММФ не донира, значи средствата се – менување на курсот со цел зголемување на извозот и намалување на увозот, продажба на државен имот, помала јавна потрошувачка со цел да се намали увозот,да се зголемат средствата кои се користат за отплата на долгот или поповолни услови за приватните претприемачите за да се зголемат нивните вложувања, а да се намали потребата од јавни инвестиции. Средствата со кои се постигнува ова може да бидат различни и ќе зависат од економскиот систем на земјата.

Да речеме, долго време, српската стопанска политика се заснова на ниски каматни стапки, државно претприемништво, каде што претседателот е главен претприемач, фиксен курс и задолжување во странство. Голема улога играат и дознаките, поради што добро доаѓа иселувањето и вработувањето во странство. Има и големи јавни претпријатија, особено во енергетскиот сектор, додека приватните претприемачи имаат значително помала улога.

Во јавноста се споменува само јавниот долг, кој во најголем дел е странски бидејќи е во евра или е индексиран во странскашто е исто. Тоа, сепак, е помалку важно. Доколку каматната стапка е ниска, а јавните инвестиции го зголемуваат приходот со повисока стапка, јавниот долг секогаш може да се рефинансира. Но, ако каматната стапка е висока, а економскиот раст е забавен бидејќи е потребно да се троши помалку за да се враќаат долговите, тогаш релативно малиот надворешен долг тешко се рефинансира доколку кредиторите не се убедени дека ќе се обезбедат потребните средства. Каде, да повторам, помага ММФ.

Значи, заем од една милијарда од нешто со каматна стапка од три проценти може да се рефинансира на неодредено време, ако се пресмета дека економијата ќе обезбеди соодветно зголемување на приходите, вклучувајќи ги и јавните приходи. Па, ако ММФ е кредитор, каматата ќе биде помалку важна, економската политика ќе биде клучна.

На пример, ако се оцени дека девалвација или постепената депресијација би биле непожелни во инфлаторна економија, ќе биде неопходно државата да штеди, да ги реформира јавните претпријатија, со продажбата на имотот и да ги промени условите, фискалните и регулаторните, под кои работат приватните претприемачи. Со други зборови, ќе биде потребна целосна промена на економската политика.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)