Енергетската криза во Европа е проблем на сите

Русија треба да биде ужасно ранлива на меѓународни санкции. Го увезува речиси секој производ што ја дефинира модерната економија. Нејзините елити сокриле огромни суми во странство, каде што се ранливи на странска регулатива и секвестрација. Нејзиниот вкупен БДП е малку помал од канадскиот, малку поголем од оној на Мексико.

А сепак, според сите пресметки, рускиот претседател Владимир Путин ги отфрла заканите за нови санкции доколку ја нападне Украина. Можеби Путин блефира. Но, ако е така, тој го носи својот блеф многу далеку, задржувајќи повеќе од 100.000 руски војници на позиции подготвени за битка до средината на зимата.

Можеби, сепак, Путин оцени дека заканата на западните демократии да воведат санкции „каква што ниедна досега ја видел“ е блеф? Тој има добра основа да се сомнева во европската решеност.

Западна Европа зимава се соочува со нагло поскапување на струјата. Во текот на есента и почетокот на зимата, договорите за големопродажба на електрична енергија се тргуваа за повеќе од 300 евра за мегават-час речиси насекаде на континентот; во Франција и Швајцарија цените достигнаа близу 400 евра. Договорите во Соединетите Држави во исто време вообичаено се тргуваа во опсег од 20-35 долари и ретко надминуваа 100 долари.

Зголемувањето на цените произлезе од загрижувачкиот недостиг на природен гас. Европејците инвестираа многу во обновливите извори на енергија. Но гасот останува клучно гориво за пополнување празнини, не само за производство на електрична енергија, туку и за загревање на домовите и за готвење храна. Европските енергетски пазари очигледно предвидуваа мрачен недостиг на природен гас.

Путин го гледа истото, а тоа е можеби она што го охрабрува оваа зима. Русија е клучен снабдувач на европски гас. Европа добива залихи и од друго место: од холандските и норвешките полиња во Северното Море; од Алжир низ цевководи преку Медитеранот; со танкер од Катар и Нигерија. Но, тие други извори беа нарушени од серија неволји, особено спорот меѓу Алжир и Мароко кој затвори еден од трансмедитеранските гасоводи.

Резултат: во нормална година, Европа би влегла во зима со околу 100 милијарди кубни метри гас при рака. Овој декември започна со резерви за 13 отсто помали од вообичаеното. Тенките залихи предизвикаа страшни шпекулации. Гасот се продава на европските пазари за стоки за 10 пати поголема од цената што ја има во САД.

Овие високи цени им понудија неочекувани можности за продажба на луѓето со гас. Сепак, Русија ги одби тие можности. До август, кога европските комунални претпријатија увезуваат вишок гас за да се акумулира за зимска употреба, испораките преку главниот руски гасовод до Германија течеа само со една четвртина од нивната нормална стапка. Во меѓувреме, Русија целосно го бојкотира големиот и софистициран гасовод што минува низ Украина на пат кон појужните делови на Европа.

Русите за забавувањето обвинија серија несреќни несреќи. А можеби има и некоја вистина во нивните објаснувања. Пазарот на гас е цикличен. Одржувањето на производството на гас бара големи, континуирани инвестиции. Кога цените на бензинот паѓаат на ниско ниво, како во средината на 2010-тите, инвестициите паѓаат. Кога побарувачката расте, испораките не одржуваат темпо, што ги зголемува цените, што повикува нови инвестиции, што ја проширува понудата, што повторно го турка циклусот напред. Бидејќи Русија толку голем дел од своето производство на гас го третира како државна тајна, тешко е да се знае точно колкав дел од нејзиното забавување на испораката е намерно и колку е принудено од недостигот на сопственото производство на земјата.

Но по изглед или стандардно, недостатоците му ставија моќно оружје во рацете на Путин.

Во најмала рака, недостатоците болно ги потсетуваат европските лидери колку им е потребен гасот што треба да се испорача со контроверзниот гасовод „Северен тек 2“ од Русија, под Балтикот, до Германија. Максимално, недостатоците ја менуваат економската моќ што Западот вообичаено треба да ја држи над Русија. Ако времето стане студено во Европа во јануари и февруари – ако цените растат; ако апсолутниот недостиг ги затвори бизнисите или ги замрачи домовите – тогаш Путин би можел да биде во позиција да се потсмева со Џо Бајден и НАТО без разлика какви дејствија ќе преземе против Украина.

Достапни се итни поправки на недостатоците. Пазарните сили веќе повикаа дваесетина танкери со американски течен природен гас во Европа. Секој танкер носи доволно гас за да снабдува 75.000 домови за една година.

Но за да го задржат мирот во Европа, на САД и нивните сојузници ќе им требаат долгорочни планови. Европа се направи самата себеси непотребно ранлива на рускиот притисок преку погрешни чекори како што е затворањето на совршено функционалните германски нуклеарни постројки. Во 2021 година, нуклеарната енергија задоволуваше повеќе од 10 отсто од потребите за електрична енергија на Германија. Заменувањето на тоа снабдување ќе земе многу природен гас што емитува јаглерод, освен ако Германија не се врати на согорување на јаглен, уште полош климатски престапник.

Обновливите извори на енергија нудат ветување за европска енергетска независност. Но тоа е далечно ветување и без германското нуклеарно снабдување, патот ќе биде уште подолг и потежок. Гасот ни помага да стигнеме таму. Но гас од каде, ако не од Русија?

Во текот на изминатата деценија, САД се појавија како енергетска суперсила. Сега е најголемиот производител на нафта во светот, со речиси двојно повеќе од второпласираната Саудиска Арабија. Соединетите Држави, исто така, станаа најголем производител на гас во светот, испорачувајќи дури 50 отсто повеќе од второпласираната Русија. САД започнаа со извоз на течен природен гас во 2016 година. Во 2022 година, САД ќе станат најголемиот светски извозник на течен природен гас. Течниот гас не е толку евтин како гасоводот. За да се течни гасот потребни се големи инвестиции во многу скапи капацитети за да се компресира гасот на местото на товарење и качување. Но тоа е поевтино од енергетската несигурност на крајот на гасоводите на Путин.

САД ќе мора брзо да се движат за да го надоместат изгубеното време во годините на Трамп. Доналд Трамп упати зборови на поддршка за течниот природен гас, но тој како и обично ја занемари потребната работа. Водачите на индустријата за природен гас ми се пожалија дека всушност е потребно подолго време за да се извлечат поволни одлуки од администрацијата на Трамп отколку од позелената администрација на Обама, во голем дел затоа што Трамп не ги пополни сите пет места во Федералната регулаторна комисија за енергетика сѐдури по изборите во ноември 2020 година. А тој задоцнет потег повеќе ја наруши индустријата отколку што ѝ помогна, бидејќи во исто време Трамп го отпушти претседателот на комисијата, наводно за да го казни за поддршка на некои цени на јаглеродот, но веројатно и како шлаканица кон еден од сојузниците и спонзорите на претседателот, тогаш – водачот на мнозинството во Сенатот, Мич Меконел.

Попречувањето на прогресот со гасот, од двете страни на Атлантикот, е општоприфатено чувство дека природниот гас некако е „незелен“. И да, природниот гас е јаглеводород; емитира стакленички гасови. Но, тука е големата идеја што светот треба да ја разбере на својот пат кон постигнување на климатските цели: само обновливите извори на енергија едноставно нема да нè одведат таму на време. Според сегашната технологија, обновливите извори сами по себе веројатно воопшто не можат да нè доведат до таму.

Обновливите извори на енергија тешко се мерат, па дури и се соочуваат со инхерентни физички ограничувања со оглед на денешната технологија: дуваат ветрови и сонцето сјае по божјиот распоред, а не на потрошувачот. Сè додека човештвото не развие тековно незамисливи технологии за складирање, флуктуирачкото производство од обновливите извори на енергија мора да се приклучи на генерирање системи што може да се свртат или намалат по желба. Ветерот и сонцето не се алтернатива на изворите на енергија како што се јагленот, нуклеарната, хидроелектричната енергија и природниот гас. Обновливите извори на енергија можат да работат само во спој со такви поконтролирани извори за да обезбедат стабилна и предвидлива моќ како што е потребна не само за зрелите економии, туку и за три четвртини од човечката раса кои брзаат да го имитираат нашиот завиден начин на живот.

А засега начинот на кој стигнуваат таму е со согорување повеќе јаглен. Кина сама согорува јаглен колку и остатокот од светот заедно. Во текот на следните четири години, Кина има намера да додаде повеќе производство на јаглен од целиот инсталиран капацитет на сите американски нехидроелектрични обновливи извори заедно. Замислете ја вкупната потрошувачка на електрична енергија во Њујорк: целото греење и ладење, сите силни светла, сите метроа и лифтови. Пред пандемијата, Кина трошеше осум пати повеќе електрична енергија само за да ги напојува своите климатизери. До 2030 година – два претседателски избори во САД отсега – потрошувачката на електрична енергија за климатиаерите во Кина најверојатно ќе се удвои. Индија е уште позависна од јаглен од Кина: три четвртини од целата потрошувачка на електрична енергија во Индија се добива со согорување на јаглен, а индиската побарувачка, исто така, расте.

И покрај тоа што развиениот свет ја намалува потрошувачката на јаглен, глобалната потрошувачка на јаглен продолжува брзо да расте – за 9 проценти само во 2021 година. Како да се забави, запре, смени овој тренд? Хидроенергијата е привлечна, но најмоќните реки во светот без брани течат далеку од местото каде што е потребна нивната моќ. Дури и во Кина, нуклеарната енергија бавно доаѓа на пазарот. Кина планира да изгради 150 реактори во следните 15 години. Сепак, дури и таа неверојатна експанзија ќе го однесе кинеското нуклеарно производство само на приближно ниво каде што се сега САД, и покрај тоа што САД изградија само еден нуклеарен реактор во изминатиот четврт век.

Тоа го остава гасот како единствено гориво што може да се испорача доволно брзо, и во количини доволно големи, да го замени јагленот како додаток на обновливите извори на енергија. И ако Русија треба да се пренасочи од нејзиниот сегашен пат на агресија против Украина и НАТО, Северна Америка ќе мора да го води патот за производство на гас. Приклучете го американското производство на производителот број 5 – Канада, и двете заедно наскоро би можеле да сочинуваат речиси една третина од планетарното производство на гас и остро да ја ограничат способноста на Русија да ја користи енергијата за заплашување.

Дури и ако дипломатијата на претседателот Бајден може да најде мирно решение за заканите за инвазија на Путин оваа зима, тој добредојден исход нема да ја спречи Русија повторно да ги испроба истите методи на уцена. Само со интегрирање на Европа во подобра мрежа за енергетска безбедност НАТО ќе може вистински да ги заштити своите членки. Таа интеграција ќе бара повеќе северноамерикански природен гас, барем додека подобри алтернативи не станат сигурни и достапни.

Развивањето на северноамериканскиот гасен капацитет е безбедносна политика, бидејќи ќе го намали енергетското оружје со кое Русија може да им се заканува на соседите. Развивањето на северноамериканскиот капацитет за гас е трговска политика, бидејќи ќе ја зајакне северноамериканската моќ над грабливите трговски практики на Кина. Развојот на северноамериканскиот гасен капацитет е продемократска политика, бидејќи ќе ги заштити купувачите на енергија од каприците на авторитарните режими како Катар и Русија. Развојот на северноамериканскиот гасен капацитет е зелена политика, бидејќи ќе понуди итна замена на јагленот додека светот го чека побавното пристигнување на извори на енергија со нула јаглерод.

Обновливите извори на енергија плус нуклеарната е ветената земја. Северноамериканскиот природен гас е маршрутата до таму. Па, да тргнеме.

(Дејвид Фрум е автор на книгата „Трампокалипса: Обновување на американската демократија“. Во 2001 и 2002 тој беше пишувач на говорите на претседателот Џорџ В. Буш. Текстот е објавен во американскиот магазин „Атлантик“)