„Дневник“: Странска интервенција од неочекуван правец ги смени македонските избори

На мрежите се споделува и проследува едноставен постер од кампањски настан на македонските политичари. Со датуми и часови во хотелите во Берлин и Цирих, со покана до целата етничка албанска дијаспора, „пријатели, семејства и истомисленици“. Но, во средината е лицето на премиер на странска држава. Фотографиите на неговите соработници се далеку помали.

Косовскиот премиер Албин Курти беше неочекуваниот де факто учесник во изборната кампања, кој за прв пат собра сојуз на четири опозициски партии и го постави прашањето дали друга земја се меша во македонската политика на начин што го надминува досега тоа што се толерира. Резултатот од парламентарните избори на 8 мај може да покаже дека стравовите не се оправдани или дека се дури и надуени како дел од внатрешно-политичките борби, пишува бугарски „Дневник“ во својата репортажа од изборите во Македонија. Сепак, соговорниците на „Дневник“ во Северна Македонија стравуваат дека обидите на друга земја да влијае врз нивните избори ќе го зголемат ризикот од регионална нестабилност недалеку од границите на Бугарија.

Во текстот на „Дневник“ понатаму пишува:

Како Курти ја собра албанската опозиција во Северна Македонија и што може да биде следно?

Демократската унија за интеграција (ДУИ) доминира во македонската политика две децении, по конфликтот меѓу Ослободителната национална армија кој заврши со Охридскиот рамковен договор во 2001 година. На чело со Али Ахмети, кој ја основаше ОНА, ДУИ стана монопол во етничкиот албански блок, кој денес сочинува 29 отсто од населението. Со јасна евроатланска ориентација, ДУИ во регионот се доживува како прозападна сила која е на власт од почетокот на векот и ја обликуваше македонската политика, со прекин од 2006-2008 година.

Критичарите во земјава ја обвинуваат за корупција и клиентелизам (што не им е непознато на партиите во земјава и што ДУИ го отфрла). Нејзините критичари во албанскиот блок ја критикуваат дека работи во согласност со руските и српските интереси, што го демантира и ДУИ, посочувајќи на нејзиното неотповикливо позиционирање во таборот на ЕУ и САД.
Противниците на ДУИ во албанскиот блок со години се поделени и додека на последните избори во 2020 година се доближија до ДУИ, не успеаја да победат. Изминатите неколку месеци на неочекуван начин им дадоа нова надеж.

Во декември три албански партии (Беса, Алтернатива и Демократско движење) објавија заеднички листи за 8 мај. Во различни периоди тие биле на власт, а лидерот на една партија беше потпретседател на ДУИ. Сега можеа да се обединат против неа. Тие не се сами: Беким Ќоку, назначен во април за советник за надворешна политика на Курти, исто така се приклучи на процесот. Од јануари оваа опозиција сè уште беше позната како ЛЕН – „Движење за европска иднина“. Денес, новиот акроним, ВЛЕН, „Вреди“ е резултат на пристапувањето на Ќоку.

„В е за Самоопределување“, објаснува за „Дневник“ Џелал Незири, директор на истражувачкиот центар Балкански институт за медиуми и демократија, осврнувајќи се на движењето на Курти. Самиот Чоку го нарече Самоопределување „четврт столб“ отворен за „сите граѓани“ кои се подготвени да се променат.

Која е всушност улогата на Курти и дали би постоел ВЛЕН без него?

„Обединувањето на албанските партии е пред сѐ на барање на Албанците во Македонија да бидат заедно. Најголемите проблеми ги надминавме сами“, вели во разговор  Африм Гаши, лидер на Алтернатива и една од петте клучни фигури. Џелал Незири не се согласува.

„Ниту ЛЕН немаше да го има“, вели тој за „Дневник“. „Немаше што да ги обедини, тие се разделија на многу непријателски начин. Само авторитетот на Курти можеше да ги обедини во една коалиција. Без Курти тоа немаше да се случи“, вели Незири.

По средбата со Курти во Приштина, во текот на летото на ЛЕН се приклучи и Арбен Таравари, градоначалник на Гостивар и лидер на Алијансата за Албанците, кој накратко беше дел од владата. Партијата се подели поради неговата одлука. Два месеци подоцна, двајца косовски пратеници од Самоопределување беа со него на ифтар.

„Странска интервенција“

Африм Гаши за „Дневник“ во канцеларијата на Алтернатива во Скопје изјави дека помошта на Курти за формирање на ВЛЕН е „добредојдена“. „Факт е дека Албанците го сакаат Курти и го сакаат неговото влијание овде… Албин Курти е тука со нас затоа што неговите поддржувачи го сакаат овде во Македонија. (…) Ние сакаме Косово да стане меѓународно призната земја и мислиме дека е добро за регионот и за односите меѓу Србите и Албанците, меѓу Македонија и Бугарија“.

„Косовските Албанци се повеќе поврзани лично и културно со Македонците отколку оние во Албанија: Тие се друг менталитет. Секој ден одиме еден кај друг. Курти се смета за симбол на промени во 20-годишното владеење на една постара политичка структура. Поддршката овде е од луѓе кои сакаат промени и овде и реципроцитет на нашата врска“, вели Африм Гаши, лидер на Алтернатива.

Во Скопје во јануари, Курти негираше дека се меша во Северна Македонија, иако членовите на неговата инаку нерегистрирана партија беа на списоците. За време на престојот на регионална средба тој не се сретна ниту со Ахмети, ниту со тогашниот премиер Димитар Ковачевски, кој пред извесно време инсистираше да објасни како точно Самоопределување ќе учествува на изборите.

Но, „Дневник“ дознава дека барем дел од СДСМ нема проблем со активностите на Курти, бидејќи тој е во контакт со партијата, уверувајќи дека гласовите на ВЛЕН во вториот круг ќе одат кај актуелниот претседател (и кандидат за нов мандат) Стево Пендаровски (по првиот круг ВЛЕН не го потврдува ова). Самиот Пендаровски коментираше со зборовите: „Поддршката од Курти за луѓе кои се македонски државјани не е спорна“.

„Не станува збор за странци кои учествуваат на нашите избори, тоа не е дозволено. Сите оние кои во медиумите се спомнуваат како негови луѓе се државјани на Република Северна Македонија. И Курти може да даде политичка поддршка на кого сака, ПЕС тоа го прави со години за левицата и ЕПП – за десните партии во Македонија“, изјави Пендаровски.

Српскиот претседател Александар Вучиќ изјави дека Курти „сака да ја победи ДУИ“. За ВЛЕН, ДУИ ја поддржува српско-албанската оска наместо да му помага на Курти против Вучиќ. Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ Христијан Мицкоски своевремено овие процеси ги нарече „предизборен фолклор“.

Лидерот на ДУИ Али Ахмети не ја криеше иритацијата. „Курти се меша во политичката сцена на Албанците во Македонија. Албанскиот премиер Еди Рама не го прави тоа, тој се потруди да ги зближи партиите во Македонија и му благодарам за ваквиот пристап“, рече Ахмети во интервју за Топ чанел во јануари. „Зошто Курти се жали кога Вучиќ е политички активен на Косово, како го објаснувате тоа?“- порача Ахмети.

Во албанскиот блок, некои гледаат конфликт меѓу Курти и Ахмети – силно поврзан со Косово, но и со косовските команданти на УЧК кои дојдоа на власт со независноста и беа соборени од Курти поради обвинувањата за корупција и неуспехот да се стабилизира економијата. Застапниците на ВЛЕН второто го гледаат во ДУИ на македонско тло. Гаши ја обвинува ДУИ дека ја „заробила државата“ и ја нарекува „метастазирана партија“ која го презела правосудниот систем. „Ниту една партија не била на власт 22 години цело време (всушност ДУИ не беше на власт од 2006 до 2008 година). Кај Македонците има промена на секои 8-10 години. Затоа на изборите прв приоритет е ДУИ да оди во опозиција“, велат од ВЛЕН.

Арта Билјали-Зендели, пратеничка на ДУИ која минатата недела се сретна со Курти во Стразбур, традиционално е повнимателна во своите коментари.

„Мислам дека Курти нема проблем со Ахмети… Поддршката на Курти досега беше повеќе на зборови отколку реална. (ВЛЕН) велат Курти ги поддржува, но Курти не вели дека ги поддржува“.

Таа не е ни сигурна дека Курти има вистинска агенда во земјата и ја доведува во прашање идејата за Самоопределување како „четврт столб“.

„Мислам дека така губат. Ако не се потпирате на сопствените гласачи, а Бајден ве поддржува, тие ќе треба да ве гласаат во вашата земја, а не надвор. Го видов плакатот за средбата со дијаспората во Берлин. Самиот факт што Курти е многу поголем и во центар покажува дека се чувствуваат премали за да бараат гласови од дијаспората“, вели Зендели, пратеничка од ДУИ.

Сепак, Курти не присуствуваше на споменатите средби со дијаспората во Берлин и Цирих. Четворицата лидери заедно со Ќоку по Берлин заминаа во Приштина, каде што се сретнаа со косовскиот премиер. Она што беше направено на Косово од Самоопределување, му рече Таравари таму, треба да се направи и во Северна Македонија. Дали е ова странско влијание?

„Не, не е странско“, вели Африм Гаши. „Многу Албанци во Македонија, кога ќе ги прашате што се, велат: Ветевендосје (Самоопределување). Неговото влијание не е интервенција однадвор, тоа не е нешто што тој го сака. Албанците го сакаат тоа“.

„Ризик е Курти директно да се меша во изборите на соседна земја“, изјави Џелал Незири за „Дневник“. „И интервенира на тој начин што фаворизира политичка група. Ова е преседан. Се   случи друг да поддржи одредена политичка опција. ГЕРБ поддржа некого. Поранешниот австриски канцелар Себастијан Курц дојде да го поддржи Никола Груевски, но без да се вклучат во одржување на коалиција. Целата коалиција на ВЛЕН е суштество на Курти“. Ако победи ВЛЕН, рече Незири пред првиот круг на претседателските избори, тогаш главниот фактор за формирање коалиција и содржината на договорот ќе зависат од Курти. „Нема да има политички центар на Албанците овде, како што беше со години Тетово, а во последно време Скопје. Ова е опасен преседан. Не само затоа што е премиер на друга земја, туку вестфалскиот  принцип за градење модерни држави е да нема мешање во внатрешните работи на друга земја, залог за мир и стабилност во целиот западен свет. Ова што се случува не соодветствува со западните принципи на однос кон внатрешните политики на соседните земји“, оценува Незири.

Незири и Гаши се согласуваат сепак во едно: Има  македонски Албанци кои го сакаат Курти.

„Бидејќи во Македонија имаме политичари кои влегуваат во политиката како случаи за социјалните служби, а заминуваат како бизнисмени. Курти е синоним за борба против корупцијата во очите на обичниот човек. Особено популарен кај дијаспората. Се промовира како интелектуалец , неконформист, тој не седи само во канцеларија пред компјутер, туку има идеи и се бори да ги направи реалност“. Многумина од неговите следбеници, смета Незири, се прилично разочарани од ДУИ. Курти ја користи таа симпатија за да влијае.

„Ако стапне Курти, зошто да не стапне и Вучиќ? Од страна која не е дел од проблемот можеме да станеме страна на проблемот. И ова е опасно за нас, кои сме етнички Албанци, но сме граѓани на оваа држава, а не на Косово, кое е соседна земја, иако имаме братски односи и сме една етничка заедница“, вели Незири.

Запрашан што би направила подобро ДУИ доколку победи во албанскиот блок со оглед на разочараноста на некои гласачи, Зендели од ДУИ рече: „Не можам да кажам дека ќе направиме чудо со волшебно стапче, но тоа не е најважното. Секогаш има простор за подобрување. Ниту една партија не е совршена, но ние ќе продолжиме. Сепак, нема да остане самоволно во опозиција ако 150.000 луѓе ја поддржат и гледаат надеж во неа“.

Не само Курти е обвинет за мешање во Северна Македонија. Во 2017 година, на покана на Еди Рама, албанските партии во Тирана усвоија платформа со која се бараа повеќе права за Албанците во услови на коалициски разговори во Северна Македонија и помогна да се разгори длабока политичка криза. После тоа, Скопје и Тирана се зближија со доаѓањето на социјалдемократите на власт. Ако Рама работеше на обединување на албанските партии, Курти е критикуван од некои во Северна Македонија дека ги подели за да го собори Ахмети (неговите бранители зборуваат за судир на силите за промена со „старата гарда“).

Курти и Рама се судруваат за теми кои се движат од пристапот кон Србија и регионот до борбата против корупцијата. Тирана ја виде раката на Самоопределување во протестите во 2019 година, кога движењето сè уште беше во опозиција. Курти, кој дојде на власт во 2020 година и им удри шлаканица на поранешните воени команданти на ОВК обвинети од критичарите дека ја искористиле нивната улога во војната за да си дадат демократски легитимитет, беше сменет за неколку месеци. На нови избори тој се врати на врвот во март 2021 година. Еден месец подоцна, тој гласаше во Тирана, но на албанските избори, додека неговите кадри учествуваа во уште две општини: Лежа и Џирокастро. До пред години, Самоопределување, наречено радикално движење, сакаше обединување со Албанија. На денот на гласањето, чекорите што ги презеде за да ги премине црвените линии меѓу Тирана и Приштина изгледаа „радикални“.

Во декември 2023 година Курти го поддржа Шаип Камбери за пратеник од Прешевската долина во Србија; на парламентарните избори стана единствениот албански политичар со пратенички мандат во регионот. Поранешната градоначалничка на Прешево, Ардита Синани од партијата на Камбери е советничка на Курти. Заменик-претседателот на партијата Рагми Мустафи е советник на заменикот на Курти, Бесник Бислими.

„Лидер на сите Албанци на Балканот“

Неколку месеци претходно, во август 2023 година, тој дојде на прослави во Северна Македонија на покана на Беса и со своите постапки и коментари предизвика прашања кај ДУИ. Дотогаш, во истата година, неговите претходни две посети беа официјални. Во исто време, „Дневник“ од соговорниците во албанскиот блок дозна дека Курти повеќе од една деценија внимателно ги набљудува и комуницира со албанските политичари во Северна Македонија. Поддршката за Беса на Курти е позната од 2016 година, две години по нејзиното создавање (кога најчесто се зборуваше за турското влијание врз неа). Во 2019 година, според некои податоци, Самоопределување го поддржа Блерим Река, независниот кандидат за албанскиот претседател. Зарем Африм Гаши не се плаши дека ВЛЕН е само платформа на која Курти ќе стапне?

„Воопшто не“, одговара тој. „Не сме наивни, не сме ничија долга рака. Но, сметаме дека Албин Курти има искрена политика и кон Албанците и кон Македонија. Затоа, не гледаме ништо лошо во неговата интервенција индиректно кај нас“, вели тој.

„Ако Курти сака да направи партија во Северна Македонија, ќе направи многу полесно отколку во Албанија и Прешево“, продолжи тој. Со други зборови, дали блокот работи со Курти затоа што повеќе сака соработка отколку директна конкуренција? „Не. Во време кога е многу важно да има промена меѓу Албанците, соработката е поголем поприоритет од правењето партија. Курти не сака да прави проблем, туку да помогне. Ако Македонците и соседите гледаат со отворен ум, ќе видат дека улогата на Албин Курти е многу конструктивна. Неговите намери се искрени, искрена е и нашата улога“, вели Гаши.

„Постои регионално ривалство меѓу Албин Курти и Еди Рама за тоа кој ќе биде неформален лидер на сите Албанци на Балканот“, изјави за Дневник Димитар Николовски, извршен директор на Евротинк во Скопје. „На овие избори силите се мерат токму во Северна Македонија. Несомнено, Албин Курти ужива голема почит кај македонските Албанци и се смета за некорумпирана и патриотска алтернатива на Еди Рама и Али Ахмети. Но, моите очекувања се победа на ДУИ во албанскиот блок, поради високо развиениот систем на клиентелизам низ годините“, вели Николовски.

Во исто време, Курти е само фрагмент од геополитичката реторика на двата завојувани блока, кои се борат за истомисленици, во кои заканите и ветувањата може да се разликуваат од реалноста. (Дневник.бг)